کتابِ «اسناد و نامههای امیر کبیر» دارای اسناد و مدارک بازمانده از امیرکبیر شامل مجموعه اسناد امیرکبیر در سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، اسناد وزارت امور خارجه، اسناد کتابخانه مجلس، اسناد و مدارک کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، اسناد آرشیو دولتی استانبول و مجموعههای خصوصی وی میشود.
قسمت دیگر این کتاب، در 6بخش «نامههای امیرکبیر به ناصرالدین شاه»، «چند نامه از ناصرالدین شاه به امیرکبیر»، «نامههای امیرکبیر به دیگران در دوران صدارت»، «اسناد و نوشتههای گوناگون درباره امیرکبیر»، «داستانهای تاریخی درباره امیرکبیر» و «ترقیات ایران در دوره ناصرالدینشاه، متن گزارش سفیر ایران در پاریس» تنظیم و تدوین شده است.
همچنین گزیده تصاویر و تحلیلی با عنوان «نگاهی اجمالی به اسناد و نامههای امیرکبیر» و نمایههای تخصصی بر غنای اثر افزوده است.
این کتاب دارای 2امتیاز ویژه است. نخست تصویری که در آن عرضه شده، بیش از تصاویر دیگر به چهره واقعی امیرکبیر نزدیک است و کار نقاش مشهور عصر ناصری، میرزا ابوالحسنخان صنیعالملک است. دوم اسناد مربوط به امیرکبیر است که در سازمانها و مؤسسات گوناگون و نزد اشخاص نگهداری میشد؛ که برای نخستین بار چاپ و مورد استفاده عموم قرار گرفته است.
درباره امیرکبیر، گذشته از مقالات خوب و ارزنده متعدد، چند اثر ممتاز و قابلتوجه تألیف و منتشر شده است. نخستین اثر که مهمتر و مفیدتر از دیگر آثار است امیرکبیر و ایران، پژوهش فریدون آدمیت است. پس از او عباس اقبال آشتیانی، به یاری غنی، قصد داشت با اتکا به اسناد معتبر، اثری مفصل در باب امیر بنویسد. آن دو، یادداشتهای فراوان گردآوری کردند. از اسناد موجود در وزارت امورخارجه و پارهای مدارک کاخ گلستان نسخهبرداری کردند و سرانجام چندین مقاله نوشته شد و در مجله یادگار که مدیر آن اقبال بود به چاپ رسید، اما کار تألیف کتاب در حدّ مقدماتی باقی ماند و پس از مرگ ناگهانی عباس اقبال در سال ۱۳۳۴ بهکلی فراموش شد.
پس از گذشت سالها، ایرج افشار به تنظیم یادداشتها و مقالات اقبال پرداخت و کتابی از آن نوشتهها با عنوان میرزا تقیخان امیرکبیر پدید آورد. سایر آثار عرضهشده، بهویژه کتابها، کموبیش، برای مبتدیان قابلاستفاده است اما با ستایشهای بسیار درآمیخته و به اسناد دست نخست کمتر توجه شده است. اما کتاب «اسناد و نامههای امیر کبیر» این نقیصه و خلأ را جبران کرده است.
علاقمندان برای تهیه این کتاب میتوانند به فروشگاه انتشارات سازمان واقع در ساختمان کتابخانه ملّی ایران و یا فروشگاه مجازی سازمان به آدرس
http://bookshop.nlai.ir مراجعه کنند.
راهله فتوحی کارشناس کتابداری
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
(مدیریت غرب-همدان)
