شهر به کودکان لبخند می‌زند؟

سهم ناچیز کودکان همدانی از شهر دوستدار کودک

هرچند عنوان «شهر دوستدار کودک» چند سالی است در محافل مختلف شهری و اجتماعی مطرح می‌شود، ولی تا امروز اقدام قابل توجهی برای فراهم آوردن زمینه‌های ایجاد چنین فضایی صورت نگرفته است.
همدان در بین 1۲ شهر به‌عنوان شهرهای منتخب برای پایلوت شهر دوستدار کودک در ایران انتخاب شد. ابتکار شهر دوستدار کودک در ایران با همکاری مشترک بین یونیسف و وزارت کشور اجرا می‌شود.
اما همه‌چیز با این انتخاب پایان نمی‌یابد بلکه دریافت نشان و برند شهر دوستدار کودک یونیسف زمانی صورت می‌گیرد که شهر مورد نظر چرخه شهر دوستدار کودک را به صورت موفقیت‌آمیز تکمیل کرده باشد. در مرحله پایلوت، شهرها به‌عنوان «شهر دوستدار کودک» به‌رسمیت شناخته نشده و نشان یا عنوان رسمی دریافت نمی‌کنند.
شـهر دوسـتدار کـودک، شـهر یـا اجتمـاع محلـی اسـت کـه در آن نظرهـا، نیازهـا، اولویت‌هـا و حقـوق کـودک، بخشـی جدایی‌ناپذیـر از سیاسـت‌ها، برنامه‌هـا و تصمیم‌هـای عمومـی باشـد. چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف این است که «همـه کـودکان و جوانـان بایـد بتواننـد از کودکـی و جوانـی خـود لـذت ببرنـد و از طریـق احقـاق برابـر حقـوق خـود در شـهر و اجتماع محلی شان، توانایی‌های بالقوه خود را به طور کامل به فعل درآورند.» این ابتکار، با حمایت دولت‌های ملی و محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بخش خصوصی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و با همکاری یونیسف، بیش از ۳۰ میلیون کودک را در۳ هزار شهر و جامعه محلی در بیش از 40 کشور تحت پوشش قرار داده است.
این خبر انگیزه می‌شود تا شهر را کوچه به کوچه همراه کودک خردسالم قدم زنم. راهی پارک‌های بازی شهر می‌شوم می‌خواهم بدانم در شهر من رد پای دوستدار کودک بودن وجود دارد یا خیر؟ می‌خواهم بدانم سهم کودک من از شهر دوستدار کودک چقدر است؟
پیاده‌روها، خیابان‌ها، پارک‌ها، مراکز بازی و خرید، رستوران‌ها و... همه را در این یکی دو روز اخیر گشته‌ام اینجا شهر آدم بزرگ‌هاست! این نتیجه گشت و گذارم می‌شود.
در شهر انتخاب شده برای دوستدار کودک هیچ ردپایی از زیرساخت‌های آماده برای کودکان و نوجوانان نمی‌بینم. اما این پرسش ذهنم را درگیر می‌کند آیا از این پس برای تبدیل شدن به شهری برای کودکان مطالعات، اعتبارات و تصمیم گیری‌ها کارشناسانه انجام شده یا می‌شود؟
این دغدغه زمانی برای من جدی می‌شود که در رسانه‌ها منتشر می‌شود، در جلسه کمیته ملی هماهنگی شهر دوستدار کودک که در سیزدهم خرداد ۹۹ در وزارت کشور برگزار شد؛ در چارچوب همکاری‌های مشترک این وزارت‌خانه با یونیسف برای اجرای ابتکار جهانی شهرهای دوستدار کودک در ایران، پس از بررسی نتایج ارزیابی شهرهای متقاضی پایلوت شهر دوستدار کودک، 12 شهر بر اساس ارزیابی عملکرد به‌عنوان شهرهای منتخب برای پایلوت شهر دوستدار کودک انتخاب شدند که نام همدان نیز در بین این 12 شهر دیده می‌شود.
اما موضوعی که مطرح است این است که همدان چه برنامه‌هایی برای دریافت عنوان رسمی شهر دوستدار کودک دارد. برای اینکه شهرها به مکان‌هایی برای پیشرفت کودکان تبدیل شوند و نیازها و حقوق آنها تأمین شود باید قابلیت‌های آنها نیز افزایش پیدا کند. مناسب‌سازی و ایمن‌سازی فضاهای عمومی، ایجاد راه‌های امن به مدرسه، توسعه خانه‌های اسباب‌بازی، شناسایی منابع و امکانات حمایتی مردم از کودکان و مشارکت کودکان در شهر و شهرسازی از فاکتورهای پیوستن به شهرهای دوستدار کودک در کشور است؛ اما در همدان به کدام یک از این موارد به صورت جدی پرداخته شده است؟
رشد شهرها و تغییرات شهرسازی امروز، ناخودآگاه فضای حضور کودکان در شهر را به تسخیر خود در آورده است. اگر تا پیش از این محلات و میدان‌های کوچک محله‌ای جایی برای بازی‌های کودکانه بود ولی حالا امپراطوری اتومبیل‌ها تمام این فضاها را به خود اختصاص داده‌ تا کودکان به کنج آپارتمان‌های قوطی کبریتی که حکم خانه را دارند، پناه ببرند.
در گذشته محله‌محوری رکن اساسی معماری شهری بود. بچه‌ها در میدان‌های کوچک محله بازی می‌کردند و با طبیعت هم دمخور بودند. حتی میزان ایمنی آنها برای تردد بالا بود. امروزه ولی همین محدوده هم با گذر بزرگراه‌ها و کور شدن کوچه پس کوچه‌ها و از میان رفتن ماهیت میدان، از رمق افتاده است.
کلانشهرهای کشور برای میانگین قدی کودکان 5/2 تا ۱۲ سال هیچ دیدنی در دسترس ندارد و چه بسا حتی آلودگی‌های بصری شهر در این سطح دید، بسیار زیاد است. المان‌های شهرهای ما در سطح دید کودکان ساخته نمی‌شود و از آن قابل تأمل‌تر این که ایمنی شهرها برای کودکان سال هاست در حد حرف باقی مانده است. نهایت اتفاق این است که نزدیک برخی مدارس سرعت‌گیرهایی نصب شده که بسیاری از رانندگان فرهنگ استفاده از آن را آموزش ندیده‌اند.
زمین‌های بازی بخشی جدانشدنی از خاطره کودک هستند و در دنیا به ‌طور جدی به آن پرداخته می‌شود اما دراستان همدان نمونه‌ی مناسبی از پارک کودک دیده نمی‌شود؛ برای مثال پارک برومبلی در دانمارک، پارک «بلکس‌ لند ریور ساید» در ایتالیا و پارک نیشی روکوگو در ژاپن از نمونه‌های پارک‌های کودک در دنیا است.
علاوه بر آن هتل‌های مناسب کودکان که در زمان سفر همراه با والدین با آرامش در آن اقامت کنند، خیابان‌هایی که مخصوص عبور بچه‌ها باشد، مکان‌هایی برای اینکه خلاقیت بچه‌ها رشد کند و یا استعداد کودکان کشف شود و. . . در استان همدان دیده نمی‌شود.
در کنار کمی و کاستی‌هایی که همدان برای دریافت عنوان رسمی شهر دوستدار کودک دارد، فعالیت‌هایی نیز برای کودکان و نوجوانان داشته است که نشان می‌دهد همدان ظرفیت اینکه به این عنوان دست پیدا کند را دارد اما باید برای آن تلاش بیشتری کند؛ برای مثال برگزاری 20 دوره از 26 دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک در همدان، میزبانی 5 دوره جشنواره فیلم، برگزاری چند دوره جشنواره شعر برای کودکان توسط استان همدان و به‌تازگی نیز برگزاری جشنواره امید برای کودکان و نوجوانان در استان از نمونه‌های بارز آن است.


 برندسازی فرهنگی برای همدان
در همین راستا کامران گردان، رئیس شورای اسلامی شهر همدان که انتخاب همدان را به‌عنوان پایلوت شهر دوستدار کودک اتفاق مطلوبی می‌داند می‌گوید:  از این فرصت باید برای برندسازی فرهنگی در همدان استفاده کنیم.
از سوی دیگر معاون معماری و شهرسازی شهرداری همدان نیز با تأکید بر اینکه تأمین خدمات شهروندی مناسب مختص رده سنی کودکان یکی از مهمترین شاخص‌های ارزیابی کمیته ملی شهر دوستدار کودک است، معتقد است، طراحی و تجهیز اتاق مادر و کودک در مساحت ۷۰ مترمربع در پارک‌های امیرکبیر، نرگس و شکریه، طراحی پارک دوستدار کودک در کوی امیرکبیر به وسعت 8 هزار و ۷۰۰ مترمربع و طراحی و تجهیز خانه بازی مادر و کودک در محدوده کوی شهید مدنی از جمله اقدام‌های انجام شده در راستای تحقق اهداف شهر دوستدار کودک در همدان است.
امیر فتحیان‌نسب به مسابقات «شهری که من دوست دارم» اشاره می‌کند و می‌گوید، با هدف مشارکت کودکان در حوزه مدیریت شهری در رده‌های سنی مختلف، ایجاد گذر کودک در کوی شهید مدرس، کوی جولان، فرهنگسرای شهید مدنی و کوی خضر، برپایی نمایشگاه تخصصی کودک و راه‌اندازی غرفه شهر دوستدار کودک با هدف معرفی طرح و تبیین اهداف مورد نظر به خانواده‌ها و کودکان از دیگر اقدام‌های انجام شده در ماه‌های گذشته و پیش از شیوع کرونا بود.


 مشارکت کودک در شکل‌دهی و بهره‌برداری از محیط‌های شهری
سخنان رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر همدان نیز در گفت‌وگو با همدان‌پیام ایجاد شهر دوستدار کودک را حائز اهمیت دانست.
سلماسی می‌گوید: در شهر دوستدار کودک کیفیت زندگی کودکان و همین‌طور ارتقای کیفیت فضاهای مورد استفاده کودکان در آن از اولویت برخوردار است، بنابراین شرایط کالبدی و اجتماعی وفرهنگی شهر در راستای خواست و نیاز کودکان برنامه‌ریزی می‌شود. به عبارتی در شهر دوستدار کودک اولویت‌ها و حقوق کودک بخش جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی شهر است.
از نگاه سلماسی در این شهرها زندگی ایمن و دسترسی به خدمات و تسهیلات برای کودکان مورد توجه ویژه قرار دارد، در شهر دوستدار کودک نه‌تنها برنامه‌ریزی برای کودکان در کانون توجه است بلکه برنامه‌ریزی با کودکان هم یک اصل جدایی‌ناپذیر در سیاست‌های شهری است.
وی می‌گوید، مشارکت کودک در شکل‌دهی و بهره‌برداری از محیط‌های شهری هم عامل بسترسازی حضور و تعامل فعال کودک در محیط می‌شود و کودک تجربه‌های جدیدی مانند مسئولیت‌پذیری، افزایش اعتماد به نفس و احساس تعلق به شهر را تجربه می‌کند و در این راستا ارتباط‌های سالم و آشنایی با دوستان جدید را مورد توجه قرار می‌دهد.
بنابر اظهار نظر سلماسی، همدان بر اساس سیاست‌های کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورا و با حمایت اعضای شورای شهر در راستای ایجاد برند فرهنگی به‌ویژه در حوزه کودکان برای شهر همدان با تشکیل کارگروه کودک با همکاری دوستداران حوزه کودک، اساتید و تشکل‌های ذی‌ربط در مرکز مطالعات شورای شهر ذیل کمیسیون فرهنگی و به‌دنبال آن پیگیری تشکیل دبیرخانه شهر دوستدار کودک ذیل شورای اجرایی شهر دوستدار کودک در معاونت معماری و شهرسازی شهرداری همدان بر اساس دستورالعمل ابلاغی وزارت کشور در این راستا گام‌های مؤثری برداشت.
به هر ترتیب، شورای اجرایی شهر دوستدار کودک با برنامه‌ریزی‌های مناسب و مؤثر تمامی فعالیت‌های انجام شده برای کودکان را نه‌تنها در شهرداری بلکه در سایر دستگاه‌هایی که به‌طور مستقیم با کودکان ارتباط دارند مثل آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری، بهزیستی و... احصا و به وزارت کشور ارسال کرد.


 آغاز فعالیت رسمی شهر دوستدار کودک پس از انعقاد تفاهم‌نامه
رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای اسلامی شهر همدان با بیان اینکه در این مرحله همزمان با انعقاد تفاهم‌نامه بین وزارت کشور و شهرداری همدان فعالیت رسمی شهر دوستدار کودک آغاز خواهد شد، گفت: چشم‌انداز شورای شهر و شهرداری همدان همان چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف است و رسیدن به این هدف ممکن نخواهد شد مگر با تکمیل چرخه فعالیت‌های مورد نیاز منعقد شده در تفاهم‌نامه‌ای که در رابطه با آن صحبت شد.
این نکته سلماسی نیز قابل تأمل است که برای رسیدن به کاندیداتوری و در نهایت دریافت نشان و برند شهر دوستدار کودک از یونیسف با حمایت همه مدیران ارشد شهر همدان، سازمان‌های مردم‌نهاد، فعالان مدنی و اساتید حوزه کودک، رسانه و... در کنار شورای اجرایی شهر دوستدار کودک ممکن خواهد شد و امیدوارم که به این هدف متعالی و بزرگ برای آینده‌سازان شهر و کشور عزیزمان ایران دست پیدا کنیم.


 تجربه جهانی از شهر دوستدار کودک
کارشناسان می‌گویند، ایتالیا، آلمان، اتریش و هلند به‌عنوان کشورهای پیشگام در ایجاد شهر دوستدار کودک جای دارند. مؤلفه‌های شهر دوستدار کودک در برلین از مجتمع‌های مسکونی آغاز شد؛ به‌طوری‌که در ابتدا در فضاهای بین ساختمان‌ها، فضایی ایمن برای بازی و فعالیت کودکان ایجاد شد.
در تمام دنیا پارک‌های کودک به شعاع دسترسی ۴۰۰ متر ساخته می‌شود که هر خانواده با گذراندن تنها ۴۰۰ متر بتواند به پارک کودک دسترسی پیدا کند. در ایران هم وزارت راه و شهرسازی در بحث مکان‌یابی پارک‌ها به پارک کودک توجه داشته و عملکرد ما به سطوح جهانی نزدیک است.
بنابر استانداردهای شهرسازی، در یک شهر دوستدار کودک، تمامی خدمات زیربنایی و روبنایی شهر (بهداشت، درمان، آموزش، تفریحی و غیره) باید به‌طور عادلانه در میان کودکان تقسیم شود، حقوق کودکان به عنوان یک شهروند در جامعه شهری به رسمیت شناخته شده و کار کودک در هر شکلی که مانعی برای آموزش، سلامت روحی و جسمی است باید با نظارت دولت و قوانین منع شود.