قادر شهسواری متولد سال ۱۳۵۹ در همدان، کارشناس و پژوهشگر؛ نوازنده و مدرس موسیقی میباشد، که دهها مقاله و کتاب در حوزه موسیقی و همچنین بیش از دهها کنسرت موسیقی را در کارنامه هنری خود دارد. وی مدیرعامل مؤسسه موسیقی پارس و سرپرست گروه موسیقی شهسواران است. کتابهای بر «دستان الوند»، «در اقلیت»(مروری بر زندگی و آثار طالع همدانی)، «آوای ققنوس» و کتاب تازه منتشر شده «زندگی و آثار عبدا... خان برق لشکری» و همچنین آلبومهای: «بهار جان»، «آوای رسام»، « ۱۲مقام درگزین»، «موسیقی مجلسی همدان» و «موسیقی یارسان همدان» از آثار وی میباشد. به بهانه رونمایی کتاب« زندگی و آثار عبدا... خان برق لشگری» که در تاریخ ۲۳آبان ۱۴۰۳ رونمایی میشود به گفتوگو با این هنرمند همدانی مینشینیم.
چه شد که تصمیم گرفتید درباره زندگی استاد عبدا... برق لشکری به تحقیق و پژوهش بپردازید؟
- در حوزه موسیقی شناسی و پژوهش آن در همدان متأسفانه هیچ فعالیت جدی در سالهای گذشته انجام نگرفته است و تاریخ موسیقی همدان برای اهل فن و فرهنگ به طور کامل ناشناس و غریب مینمود.
به همین علت تقریباً از ۱۵سال گذشته بنده به بازشناسی تاریخ و مطالعه درباره بزرگان موسیقی همدان در حوزههای مختلف موسیقی علاقمند شدم و به آن پرداختم که به نظر من یک کمبود تاریخی بود که ضرورت پرداختن در حوزه بازشناسی مفاخر موسیقی همدان در دهههای گذشته و بهخصوص پرداختن و مطالعه و پژوهش چند شخصیت بارز موسیقی قبل از انقلاب بسیار مهم بود که مورد توجه من قرار گرفت.
درباره هنرمندان موسیقی پس از انقلاب هم فعالیتی در حال انجام شدن میباشد؟ درباره ضرورت این مطالعات نیز بفرمایید؟
یک دانشنامه موسیقی مربوط به هنرمندانی که در عرصه موسیقی در سالهای پس از انقلاب فعالیت داشتهاند، نیز در حال انجام و جمعآوری است . به طور کلی میتوان گفت این مطالعه و پژوهشها میتواند سرمنشأ و سرفصل جدیدی برای مطالعه و پژوهشهای بعدی پژوهشگران و محققان این عرصه باشد که بتوانند به مطالعه عمیقتر برای پژوهشهای بعدی و تدوین پایاننامههای دانشگاهی که در آینده تهیه و تدوین میشود، مورد استفاده قرارگیرد .
علت و پرداختن به زندگی عبدا... خان برق لشکری در این میان چه بود؟
من برای نخستین بار نام «عبدا... برق لشکری» را سال ۱۳۸۹ در پی پژوهش کتابی که منجر به چاپ آن به نام «آوای ققنوس» بود شنیدم. این کتاب در حوزه موسیقی ساز تنبور در نواحی مختلف ایران و بخشی از کتاب درباره تاریخ «ساز تنبور» و موسیقی در همدان بود، که در آنجا چند سطری به این استاد بزرگ همدانی پرداختم.
در سال ۱۳۹۸ در یکی از برنامههای «دیدار با پیشکسوتان موسیقی» که در همدان برگزار میشد، میهمان منزل خانواده عبدا... برق لشکری بودیم که در آنجا با انبوهی از اسناد و آثار مکتوب این استاد مواجه شدیم. دست نوشتهها و آثاری از استاد که در قالب سرودها و مارشها به صورت آوانگاری توسط خانواده حفظ شده بود، انگیزهای شد که درباره این استاد موسیقی به پژوهش بپردازم. استاد برق لشکری، موسیقی را در ارتش زیر نظر مین باشیان (از موسیقیدانان بزرگ آن زمان) فراگرفته بود و توانایی پیادهکردن و نتنویسی آثار خود را نیز داشت. خانواده برق لشکری با اعتماد به بنده اسناد و مدارک موجود را در اختیار من قرار دادند که در نهایت منجر به چاپ نخستین کتاب مستقل در حوزه یکی از مفاخر بزرگ موسیقی همدان در قبل از انقلاب شد.
درباره بخشهای مختلف کتاب بفرمایید؟
بخش نخست مربوط به زندگینامه استاد برق لشکری میباشد. در بخش دوم آثار آوانگاری و نوتاسیون و ساختههای وی گنجانده شده است. بخش سوم اسناد مربوط به روایتهای زندگی استاد و در بخش چهارم عکسها و منابع را شامل میشود.
چقدر از مطالب کتاب به وسیله مطالعات شفاهی انجام شده است؟
با توجه به اینکه اکثریت شاگردان استاد عبدا... خان برق لشکری در سن کهولت بودند، کار مطالعه و پژوهش را برای تأمین منابع شفاهی بسیار دشوار میکرد، ولی با وجود این تقریباً با همه بازماندگان استاد، از خانواده تا هنرجویانی که نزد وی آموزش دیده (که برخی از آنها از استادان موسیقی شهر ما برشمرده میشوند) گفت وگو انجام گرفته است. از استادان بزرگی چون «میلاد کیایی» که خاطراتی در سالهای۱۳۴۲ از استاد برق لشکری داشتند تا شاگردان وی چون «علی کریمیان»، «آقای شعبانی»، «امیر افتخاری» و بسیاری دیگر که در متن کتاب نام آنها آورده شده است، بالغ بر ۴۰نفر و هر کدام 2ساعت گفتوگو بهعمل آمد.
منابع مورد تحقیق و پژوهش که در کتاب به آن استناد شده چگونه و از کجا تهیه شده است؟
خوشبختانه با سلیقهای که خانواده عبدا... خان برق لشکری و به ویژه پسر وی «امین برق لشکری» در جمعآوری و حفظ اسناد داشتند، برای تهیه اسناد مشکل خاصی وجود نداشت. البته در برخی از موارد گسست تاریخی وجود داشت که در این باره سعی کردیم در ارتباط با آموزش و پرورش و سازمان اسناد ملی این مشکل را حل و مرتفع کنیم، که این پروسه زمان زیادی را از ما گرفت. از سویی دست نوشتههای استاد اغلب تاریخ نداشتند که در این زمینه نیز با مطالعه در روند رشد نگارش آوانگاریها و نوتاسیون موجود، پارهای از این توالی تاریخی را به دست آوردیم. به هر صورت ترتیب تاریخی این نگارشها چالشهایی را به وجود آورده بود. در بحث گفت و گو با شاگردان استاد نیز به خاطر کهولت و گذر زمان مشکلاتی وجود داشت که در نهایت منجر به یک نتیجه مثبت شد.
در این کتاب از آثار آوانگاری شده استاد استفاده کردید. کیفیت این آثار را چگونه ارزیابی میکنید و آیا قابل اجرا میباشند؟
بخش دوم کتاب شامل تصنیفها و قطعاتی است که در قالب موسیقی ایرانی ساخته شدهاند و همچنین مارشها و سرودها و قطعاتی که در حوزه موسیقی کلاسیک ساخته شده است. این بخش بسیار جذاب است و یک منبع با ارزش برای کسانی میباشد که ببینند کسی مانند عبدا... برق لشکری در ۷۰سال پیش چه نگاه و تفکری به موسیقی داشته است. پروژه عبدا... برق لشکری منحصر به این کتاب نیست، بازیابی و اجرای مجدد آثار ساخته شده استاد برق لشکری دستور کار بعدی این پروژه بزرگ خواهدبود که بزودی عملیاتی خواهدشد و قطعاتی بالغ بر ۲۰ تا ۳۰قطع از این آثار انتخاب شده، که اجرایی خواهدشد.
در روند مطالعات و پژوهش کتاب چه اشخاص و ارگانهایی با شما همکاری کردند و چه مشکلاتی در این زمینه وجود داشت؟
درباره تأمین اسناد و مدارک در بخشهایی، مشکلاتی وجود داشت که سازمان اسناد ملی همکاری بسیار خوبی با مجموعه پژوهشی ما داشت. همچنین آموزش و پرورش و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در این راه ما را یاری دادند. این کتاب قرار بود ذیل دانشنامه استان همدان به وسیله حوزه هنری استان چاپ شود که با تغییر مدیریت حوزه هنری و گاه کج سلیقگیهایی که وجود دارد، این کتاب از چاپ دانشنامه خارج شد و با کمک «امین برق لشکری »فرزند استاد عبدا... برق لشکری، از طریق انجمن موسیقی ایران و انتشارات آواز و مفتون همدانی موفق به چاپ این اثر شدیم.
درباره اهمیت پرداختن به مطالعه و پژوهش درباره پیشکسوتان موسیقی و به طور کلی پرداختن به موسیقی قبل و پس از انقلاب و هنرمندان آن چه نظری دارید؟
اگر قرار است که فرهنگ موسیقی ما رشد چشمگیری پیدا کند و بتوانیم آینده خوبی را در حوزه موسیقی رقم بزنیم داشتههای با ارزش موسیقی در گذشته میتواند تأثیر بسیار مثبتی در این روند داشته باشد. اگر چه مطالعه و پژوهش، سختیها و دشواریهایی را با خود دارد و از سویی روند آن پیچیده و پرهزینه است و شهرت و محبوبیتی نیز به همراه ندارد، ولی یک شیرینی در این میان به وجود میآید و آن ثبت تاریخ است. با شناخت آثار و فعالیتهای موسیقیدانان گذشته خود میتوانیم فضای مناسبی از موسیقی را شکل داده و در نهایت به آیندگان انتقال دهیم تا بتوانیم به ارزشهای والای هنر موسیقی جامه عمل بپوشانیم.
و سخن آخر :
پس از چاپ این کتاب بسیاری از ارگانهای فرهنگی استان متوجه شدند که این کتاب، با توجه به مدارک و اسناد موجود، فراتر از یک رویداد فرهنگی استان و یک اتفاق ملی میباشد که مورد توجه و حمایت مراکز فرهنگی چون اداره کل فرهنگ ارشاد و مدیریت آن مسعود ویژه و همچنین سازمان اسناد ملی، کتابخانه مرکزی همدان، آموزش و پرورش، سازمان نخبگان و صدا و سیما قرارگرفت. با مطالعه این کتاب میتوانیم تاریخ موسیقی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را در لابهلای روایتهای زندگی عبدا... خان برق لشکری تطبیق و از آن بهره ببریم.
