نمایش کودکان و نوجوانان علاوه بر جنبه هنری و پیام‌رسانی که قابلیت اصلی تئاتر در معنای عام آن محسوب می‌شود دارای قابلیت‌ها و ظرفیت‌های ویژه‌ای‌ست که آن‌را از تئاتر بزرگسال و تئاتر به معنای عام متمایز می‌سازد. دامنه این قابلیت‌ها تا آن حد گسترده‌است که به زعم برخی از صاحب‌نظران تئاتر به عنوان ضرورتی بزرگ در آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان قابل طرح و توجه است. محمدرضا یوسفی، نویسنده کهنه کار ادبیات کودک که آثار منتشر شده‌ای نیز در حوزه نمایشنامه کودکان دارد درباره ویژگی‌های تئاتر کودک چنین می‌گوید: "تئاتر ویژگی‌های خودش را در ارتباط با کودک دارد. مهمترین عنصر حیاتی و خاص تئاتر، زنده بودن کلام و حرکت است. کودک واژه و جملات را از دهان بازیگری می‌شنود که او را به‌واقع می‌بیند. انگار کودک به دنیای رمزآمیز و شگفتی پا می‌گذارد. اگر کار هنرمندان بر دل او بنشیند، کودک خودش را در چرخه زندگی می‌بیند و با نقش‌های گوناگون هنرمندان همذات‌پنداری می‌کند.
این سخن مارک تواین، نویسنده نامدار کودکان و نوجوانان درباره ویژگی و اهمیت تئاتر کودک حقیقتی انکار ناپذیر است که بسیاری از بزرگان عرصه هنر و ادبیات و حتی صاحب‌نظران مسائل تربیتی و روانشناسی کودکان و نوجوانان به آن واقف بوده و همواره مقوله تئاتر کودک را به عنوان عرصه‌ای جهت بروز و رشد استعدادها و خلاقیت‌های کودکان و ... مورد توجه قرار داده‌اند.
حدود نیم قرن از شکل‌گیری تئاتر کودک و نوجوان در ایران می‌گذرد.اما متأسفانه این جریان نمایشی جز در مقاطعی کوتاه هرگز مورد توجه دست‌اندرکاران، متولیان و مسئولان امر قرار نگرفته‌است. در این گزارش سعی بر آن است تا از زوایای مختلف به این مهم پرداخته و در صورت امکان راهکاری برای توجه و عنایت هرچه بیشتر به این مقوله بسیار مهم ارائه شود.
اشکال و گونه‌های اجرایی نمایش کودکان و نوجوانان می‌تواند به فراخور سن و سال مخاطب، پیشینه فرهنگی و منطقه‌ای، باورها و اعتقادات تماشاگران، اهداف و برنامه‌ریزی‌های مسئولان و گروه اجرایی و سایر عوامل متفاوت و گوناگون باشد. اما برخی خصوصیات مشترک در مخاطب کودک و یا نوجوان، باعث می‌شود تا بتوان ویژگی‌هایی را به عنوان ویژگی خاص تئاتر کودک و نوجوان برشمرد.
داود کیانیان
ضرورت تئاتر کودکان را باید از دو زاویه مورد نظر قرار داد؛ یکی از جهت منافعی که از آن متصور است و دیگر آن‌که به عنوان یک وسیله و روش آموزشی می‌توان از آن سود جست.
از سوی دیگر می‌دانیم که بچه‌ها گاه مشکلات اخلاقی و رفتاری خاصی دارند. ■ به طور مثال بچه‌ای اعتماد به نفس ندارد، بچه‌ای دروغ می‌گوید، بچه‌ای کم کاری می‌کند، بچه‌ای تنبل است. به واقع بهترین راه برای حل کردن مشکل این بچه‌ها این است که در کوران فعالیت تئاتری قرار بگیرد و به طور مثال در یک برنامه نمایشی نقشی را بازی کند و از طریق این نقش مشکل روانی و شخصیتی‌اش حل شود. این کاری است که در بسیاری از کشورهای جهان انجام می‌شود.
مهدی رجبی، نویسنده و مترجم ادبیات کودک و نوجوان
بچه‌ای که درسش را با زبان غیرمستقیم تئاتر بشنود، یقین داشته باشید طوری با تئاتر خو می‌کند که پس‌فردا اگر هم خودش هنرمند نشود، حداقل بیننده قابلی خواهد شد در واقع در تئاتر کودک و نوجوان براساس استعداد بازیگر، نقش‌ها را تقسیم نمی‌کنیم بلکه برای تمرین زندگی است که چنین کاری را می‌کنیم.
همین امر یعنی تمرین زندگی به جای بازیگری شاید تفاوت اساسی تئاتر کودک و نوجوان با بزرگسال باشد. اکنون در ادامه بحث به برخی از کاربردها و اثرات آموزشی تئاتر کودکان و نوجوانان به عنوان ویژگی منحصر به فرد این گونه نمایشی از زبان صاحب‌نظران اشاره می‌شود.
طبیعی است که این نوع تئاتر همواره تفاوت‌های اساسی با تئاتر بزرگسالان دارد. برای این‌که در تئاتر بزرگسالان به دلیل ذهنی، عقلی و وضعیتی که به هرحال مخاطب پیدا کرده، برای پذیرش داستان، ممکن است شیوه‌های مختلفی را نویسنده و کارگردان اتخاذ کند. اما در تئاتر کودکان الزاماً در هر اجرا ما نیازمند آن هستیم که اول مخاطب را جذب کنیم و بعد بتوانیم مسئله‌ای را منتقل کنیم.
رضا فیاضی
متأسفانه تئاتر کودک برای بعضی‌ها سرگرمی شده اما برای من همچنان آموزش است. دوست دارم مسائل اجتماعی تفکر برانگیز را به زبان ساده به بچه‌ها بگویم. این‌ها نیاز بچه‌ها است ولی حتماً نمی‌تواند مورد علاقه آنان باشد. در نمایشی که اخیرا اجرا کرده‌ام یک نوجوان در مقابل پدرش می‌ایستد و به او می‌گوید عوضی. خیلی‌ها گفتند که چرا این دیالوگ در نمایش‌تان وجود دارد؟ من گفتم که آیا چنین دیالوگی در خانه‌تان اتفاق نمی‌افتد؟ ما می‌خواهیم این موضوع را زیر سوال ببریم و بگویم که چرا بچه دارد چنین کاری می‌کند؟ این چه نسلی است که یک بچه نوجوان به پدرش نمی‌گوید پدر یا بابا، بچه نوجوان چرا پدرش را به اسم صدا می‌زند و بی‌تربیتی می‌کند؟ این خیلی توهین‌آمیز است و رابطه پدر و فرزندی را بی‌ارزش می‌کند.
دغدغه امروز من فعالیت در حوزه نوجوان است اما نمی‌توانیم به خواسته او نزدیک شده و نیازهایش را تأمین کنیم. ما دائماً در مسائل مختلف با خط قرمز مواجه می‌شویم. در مورد بیماری ایدز، رابطه بین دختر و پسر، موضوع اعتیاد و... نمی‌توانیم صحبت کنیم.
در حال حاضر اعتیاد از مقطع دبستان شروع شده و بچه‌ها را دیوانه می‌کند من مدتی قبل یک برنامه تلویزیونی که تولید سنگاپور بود را دیدم که به نظرم عالی بود. این برنامه نشان می‌داد که در آن کشور یک عروسک برای کودکان ساخته بودند و در مهد کودک‌ها و مدارس از آن استفاده می‌کردند.
وقتی بچه‌ها دست به نقاط حساس این عروسک بزنند، صدا می‌دهد که این صدا به بچه‌ها می‌گوید که نباید به جای حساس دختر یا پسر بچه دست بزنند. آن‌ها به بچه‌های‌شان هشدار می‌دهند تا بتوانند از خودشان در مقابل کودک آزاری محافظت کنند، آن‌وقت ما برای بچه‌های‌مان چه‌کار می‌کنیم؟ دختران بزرگ ما نمی‌توانند از خودشان محافظت کنند چون هیچ‌گاه آموزش ندیده‌اند. یکی از رمان‌های من داستان ۳ دختر است که از کودکی مورد اذیت و آزار قرار گرفته‌اند، بنابراین تصمیم می‌گیرند که هیچ‌گاه ازدواج نکنند. یعنی فاجعه پشت فاجعه.
کاربردهای تئاتر کودکان و نوجوانان از نگاه داوود کیانیان
1.آشنایی با یک فعالیت جمعی و اجتماعی
2.آشنایی با یک رسانه گروهی
3.آموزش پیام گیری و پیام رسانی
4.آشنایی با هنرهای تجسمی، در رابطه با گریم و دکور
5.آشنایی با حرکات موزون
6.آشنایی با موسیقی و آواز
7.آشنایی با ادبیات و انواع قصه در رابطه با نمایشنامه
8.آشنایی با معماری و مجسمه سازی
9.آشنایی با موضوعات متنوع و حوادث گوناگون
10.تقویت قدرت تفکر و ایجاد خلّاقیت
11. درک لذت از زیبایی و هنر
12. آشنایی با نظم و ترتیب
13.ظهور توانایی‌هاو ناتوانی‌ها و رشد استعدادهای ویژه
14.تئاتر به عنوان وسیله‌ای برای تخلیه هیجانی و عاطفی
15.تئاتر به عنوان یک وسیله درمانی برای رفع کم رویی گوشه گیری و انزوا
