گاهی به اصرار شیشه ماشین ما را دستمال کشیده‌اند. خیلی‌وقت‌ها از آنها فال حافظ یا دستمال کاغذی خریده‌ایم. گه‌گاهی دیده‌ایم که در گوشه دیواری نشسته‌اند و مشق می‌نویسند. همه آنها برای ما در یک ترکیب خلاصه می‌شوند؛ "کودکان کار" بی‌آنکه بدانیم، تعداد زیادی از این کودکانِ حیران و سرگردان مصرف‌کنندگان دایمی مواد مخدر هستند. کودکانِ کارِ معتادی که چشم امیدی به آینده ندارند.
اعتیاد در کودکان کار زیاد شده‌است. البته آمار و ارقامی در این‌باره وجود ندارد. گسترش اعتیاد در کودکان کار زنگ خطری است که بیش از هرکس فعالان وسازمان‌های مردم‌نهاد نسبت به آن هشدار می‌دهند.
فعالان حوزه کودکان کار می‌گویند "معتاد شدن یک کودک کار احتمال قریب‌الوقوعی است" آنها معتقدند این کودکان پس از اعتیاد در معرض خطر ایدز، سوء استفاده در باندهای مواد مخدر و تجاوز جنسی هستند.
کارشناس فعال کودک کار درباره دلایل اعتیاد در کودکان کار گفت: وضعیت و آسیب‌هایی که متوجه کودکان یا کودکان کار می‌شود را می‌توان در تحلیلی به وضعیت مادران این کودکان ربط داد. به چه صورت؟ وقتی در یک خانواده مرد که در جایگاه همسر یا پدر است به دلایلی به زندان بیفتد، خانه را ترک کند، دچار اعتیاد شود، فوت شود و به نحوی از خانه حذف شود، مشکلاتی گریبان آن خانواده را خواهد گرفت. در این شرایط اگر زن به عنوان همسر مرد یا مادر فرزندانی در مخارج اقتصادی ناتوان باشد، کودکان به آسیب‌های جدی برمی‌خورند.
مریم پناهی ادامه داد: به همین‌دلیل در بیشتر کودکان کاری که دچار اعتیاد می‌شوند ما شاهد خانواده‌هایی هستیم که نقش مرد حذف شده و مادر به دلیل نداشتن استقلال اقتصادی نمی‌تواند سرپرستی خانه را به خوبی عهده‌دار شود. فقری که در همین راستا سراغ این خانواده‌ها می‌آید، بسیاری فرزندان را به کار در بیرون از خانه می‌کشاند و فرزندی که تبدیل به یک کودک کار شده است، در معرض انواع آسیب‌ها قرار خواهد گرفت.
پناهی درباره فرآیند معتاد شدن کودکان کار توضیح داد: می‌توانیم به سادگی فرایند اعتیاد یک کودک کار را تصور کنیم. کودکی که مدام در خیابان است در معرض خطر است. این خاصیت خیابان و یا فضای بیرون از کار است.
این فعال حوزه کودکان در ادامه اظهار کرد: کودکِ کاری را تصور کنید که در خیابان و چهارراه‌ها فال می‌فروشد. این کودک می‌داند که نیاز به پول دارد. افرادی نیز هستند که از این نیاز باخبرند. یک سناریو آن است که فردی به یک کودک کار پیشنهاد می‌دهد که اگر یک کیلو هروئین را به فرد یا جایی برساند به او مبلغ بسیار بیشتری از فروش فال پول می‌دهد. آن کودک در این سناریو وسوسه می‌شود و این‌کار را قبول می‌کند. شاید او یک بار، دوباره و چندبار ماده مخدری که قرار است آن را حمل کند امتحان نکند. دفعه بعد او ممکن است آن مخدر را امتحان کند و به مرور خودش نیز معتاد شود.
پناهی درباره آسیب‌هایی که به‌دنبال اعتیاد حول محور یک کودک کار شکل می‌گیرند گفت: این تنها یکی از سناریوها برای اعتیاد کودکان کار است. خیلی از آنها در خانه و یا در ارتباط با کودکان بزرگسال‌تر دچار اعتیاد می‌شوند. اعتیادی که آنها را به کارهای دیگری همچون سرقت نیز می‌کشاند و علاوه بر این درمعرض مشکلات و آسیب‌های دیگری همچون ایدز و تجاوز جنسی نیز قرار خواهد گرفت.
90 درصد کودکان کار در معرض اعتیادند
این فعال اجتماعی آمار بالای اعتیاد در کودکان کار را نگران کننده خواند و اظهار کرد: با توجه به تجربه و برخی آمارها می‌توان گفت 90 درصد از کودکان کار معتاد و در معرض اعتیادند. این آمار نگران کننده است و باید برای آن کاری کرد. اقدامات صرف سازمان‌های مردم نهاد نمی‌تواند همه آسیب دیدگی کودکان را رفع کند.
فعال دیگر در حوزه کودکان کار و کارشناس ارشد اجتماعی نیز وضعیت اعتیاد در کودکان کار را خطرناک خواهند و در گفت‌وگو با فرارو اظهار کرد: با توجه به تحقیقات پراکنده با جامعه آماری مشخصی که صورت گرفته‌اند متأسفانه باید از درصد بالای کودکان کار معتاد سخن گفت.
نرگس کرمانی همچنین ضمن اشاره به اینکه اعتیاد کودکان کار باید در چارچوب مسائل کل کودکان قرار گیرد ادامه داد: تعداد کودکان کاری که به اعتیاد دچار شده‌اند، در سال‌های أخیر رو به افزایش بوده‌است. این افزایش بسیار خطرناک است. چراکه ما نباید به اعتیاد کودکان کار تنها در چارچوب کودکان کار نگاه کنیم، بلکه گسترش اعتیاد در این کودکان برابر با گسترش اعتیاد در تمام کودکان ایرانی است.
اعتیاد کودکان پیچیده‌ترین نوع اعتیاد
این کارشناس ارشد اجتماعی با ذکر این نکته که اعتیاد کودکان پیچیده‌ترین نوع اعتیاد است، توضیح داد: اعتیاد در کودکان به مراتب خطرناک‌تر از اعتیاد در جوانان و یا سنین بالاتر است.
کرمانی ادامه داد: اعتیاد کودکان را پیچیده‌ترین شکل اعتیاد می‌دانند. کودک معتاد سلامت جسم و مغز خود را از دست خواهد داد. چون او در سنین حساس رشد و تربیت قرار دارد، در جریان اعتیاد، به مشکلاتی مانند قدکوتاهی، خراب شدن پوست، از بین رفتن دندان‌ها، نداشتن رشد سالم مغزی و... دچار خواهد شد. حال اگر این کودک، یک کودک کار نیز باشد وضعیت به مراتب بدتر می‌شود.
وی درباره آسیب‌هایی که کودکان کار را تهدید می‌کند گفت: کودکان کار معتاد دارای مشکلات روحی و روانی شدید و آسیب‌های جدی بدنی هستند. خطر ایدز و تجاوز جنسی این کودکان را همواره تهدید می‌کند. در آمار أخیری که داده شد، اشاره کرده بودند که حدود 20 درصد کودکان کار تجربه رابطه جنسی را داشته‌اند. به نظر من این درصد باید بالاتر باشد و البته شکل این تجربه بسیار خطرزا و دردناک است.
نرگس کرمانی با انتقاد از کم‌توجهی به کودکان کار تصریح کرد: مشکلات کودکان کار در ایران متأسفانه تاکنون بیشتر پنهان بوده است. در میان تعداد زیاد مشکلات اجتماعی، اعتیاد این کودکان مغفول مانده و متأسفانه تاکنون مرکز ویژه‌ای برای درمان اعتیاد کودکان کار در کشور ما دایر نشده است. اغلب این کودکان که به هر دلیل به کمپ‌های ترک اعتیاد راه پیدا می‌کنند با معتادین بزرگسال در یک‌جا قرار می‌گیرند، که این خود یک اشتباه فاحش است. چراکه این کودکان نیاز به درمان و حمایتی متفاوت دارند.
وی در انتها گفت: هرچند که درصد زیادی از کودکان کار معتاد هنوز تریاک استعمال می‌کنند، اما زیاد شدن مصرف شیشه در بین این کودکان یک زنگ هشدار است.
