خانه‌هایی که در کنار هم روزی محله شدند و محله‌هایی که باهم یک شهر شدند. چند خانواده در یک حیاط، هر خانواده یک اتاق و گاه تنها پیوندشان همسایگی بود و همین پیوند خود دل‌بستگی و قرابتی بی‌اندازه را رقم می‌زد. همدان در قدیم نزدیک به سی‌کوی داشت.
در روزگاران دور در هر یک از این کوی و برزن خانه‌ای بنا شده بود که معماری آن با دیگر مناطق متفاوت بود و اینگونه خانه‌های آن روزها تاریخی شد و نام و نشان آنها وارد لیست آثار ملی ایران شد و حفظ خانه‌های تاریخی از اهمیت خاصی برخوردار شد.
با گسترش شهرنشینی، از بین رفتن بافت سنتی شهر رقم خورد و آمار ساخت و ساز بالا رفت و ایجاد درآمد برای شهرداری‌ها هر روز بیشتر از دیروز مهم شد. به مرور شاهد فراموش شدن این محلات شدیم در حالی‌که این محلات بخشی از هویت مردم بودو انتظار می‌رفت خانه و محلات در کنار هم با سیمای تاریخی حفظ شوند اما لودر به جان تاریخ همدان افتاد.
در پاسخ به دلیل تخریبها هر روز یک مسئول در استان و شهر از شهردار تا مدیرکل میراث فرهنگی و حتی دادستان وقت خبر از پیگرد قانونی مخربان خانه‌های تاریخی را دادند اما هیچگاه مردم نفهمیدند آیا تخریب‌کنندگان خانه‌های تاریخی همدان واقعا دستگیر و نقره‌داغ شدند یا فقط ردپای تخریبها بر جای ماند و آنها با فوت وقت و... از چنگ اعمال قانون گریختند.
در همان دهه هشتاد نخستین دلیل تخریب خانه‌های تاریخی را به گردن رها شدن قنات زیر بنای خانه‌ها انداختند و دلیل تازه ترین تخریب خانه را گردن لودر و مالکان!!!
فارغ از چرایی این تخریبها حالا اگر فرمان تخریب‌های سریالی همین‌گونه در دست مقصرانی باشد که مدیران برای آنها پیگرد های قانونی تجویز میکنند و هیچگاه هم نه دستگیر و نه توبیخ آنها رسانه‌ای نمی‌شود بماند در آینده نزدیک بعید نیست کار ساخت و سازهای غیر متعارف به دامان هگمتانه خواهد رسید.
در ذیل مروری خواهیم داشت به تاریخچه تخریب‌های سریالی خانه‌های تاریخی همدان که حالا به داستان‌های دنباله دار غم‌انگیز تبدیل شده است.
قنات تیشه به ریشه خانه نراقی‌ها زد!
سال 1389 بود که خبر تخریب تدریجی خانه نراقی‌ها رسانه‌ای شد. آن زمان خیلی عیان تیشه را برای ریشه زدن خانه تاریخی دست نمی‌گرفتند بلکه به وسیله رها شدن آب قنات یا چشمه‌ای زیر بن خانه‌های تاریخی آنها را تهدید به تخریب می‌کردند.
آن زمان مطرح شد قناتی در زیر این عمارت وجود داشته که در مدت‌ها کور شده و در زیر این خانه آب به صورت دریاچه جمع شده است، همچنین دیوار پشتی این بنا به عمد تخریب و ایزوگام آن کنده شده است .در پاسخ به این اتفاق میراث فرهنگی وقت گفتند مالک را احضار و خانه را مرمت و تخریب را مدیریت می‌کنیم اما هیچ‌کدام اتفاق نیفتاد این خانه روز به روز ویرانتر شد و به یک خانه متروک مبدل شد.
جولان ساخت و سازها در جولان
6 بهمن 1394 ، نخستین بار مردم همدان به صورت عیان شاهد از بین رفتن بافت تاریخی جولان شدند. آن زمان طرح احیا و بازنده‌سازی بافت فرسوده تیشه‌ای شد به ریشه جولان، محله‌ای که به عنوان محله پایه همدان انتخاب شد و این طرح از سال 75-74 آغاز و بر روی آن کار شد.
در بافت جولان تنها گزارشی از عمران و بهسازی، میراث، راه‌وشهرسازی و... به شورای شهر وقت ارائه شد که در آن برای ساخت 500 واحد آپارتمانی مجوز از سوی شورای شهر صادر شد و انبوه‌سازان با دریافت تسهیلات کم بهره و پرداخت بخشی از هزینه پروانه به شهرداری شروع به ساخت‌وساز کردند.
در همان زمان تنها خانه سیفی و مسجد جامع حضرت زینب(س) تا حدودی احیا شد، و اسکلت اصلی، معابر، کوچه‌ها و خیابان‌ها، دالان‌ها، حیات‌های حوض‌دار، اندرونی و بیرونی خانه‌ها و ... که بر مبنای معماری ایرانی اسلامی بنا شده بود، از بین رفت. و تا امروز هیچ نهاد و ارگانی مسئولیت این تغییر سیما را بر عهده نگرفت.
خانه‌های تاریخی کبابیان طعمه شهرداری
دی ماه سال ۹۶ دومین اتفاق تلخ رقم خورد و آن هم این بود که شهرداری همدان ۳ خانه واجد ارزش در محله کبابیان را به بهانه احتمال ریزش بخشی از دیوارها با خاک یکسان کرد و همین اقدام زمینه تخریب یک خانه تاریخی دیگر نیز شد. درحالی‌که در همان زمان موجی از انتقادات نسبت به اقدام شهرداری همدان انجام شده بود؛ بدون توجه به انتقادات به ادامه کار پرداخت.
این اتفاق در حالی رخ داد که به گفته کارشناسان میراث فرهنگی همدان محله کبابیان و تمام عناصر و کالبد پیرامون آن در فهرست آثار ملی ایران ثبت‌شده بود به‌طوری‌که یگانه مرکز محله در همدان به شمار می‌رفت که ثبت آثار ملی بود.
پس از این اتفاق که گفته می‌شد بدون اطلاع اعضای شورای شهر همدان انجام‌شده؛ رئیس سابق شورای شهر همدان از مردم عذرخواهی کرد و شهردار همدان نیز قول احیای این بافت تاریخی به‌عنوان سالم‌ترین بافت تاریخی همدان را داد و حالا 6 سال از آن روز می‌گذرد اما جز آواری فرو ریخته و با خاک یکسان شده اثری از آن خانه‌ها باقی نمانده است. به واقع چه کسی مسئولان بازازی این خانه‌های تاریخی خواهد بود در زمان تخریب شهردار وقت وعده ساخت دوباره این خانه‌ها را به رسانه‌ها داد اما هیچگاه این مهم محقق نشد... و پس از صوفی که حالا نماینده منتخب مردم در مجلس شورای اسلامی نیز هست نیز شهرداران سراغی از این خانه نگرفتند.
جنانی کمر خم کرد
آذرماه 1397 عمارت جنانی به‌عنوان نخستین بنای چندطبقه همدان درحالی با بارندگی نه‌چندان زیاد آن روزها در قسمت‌هایی دچار تخریب‌شده که همدان‌پیام اسفندماه سال گذشته برلزوم مرمت آن تأکید کرده بود. در همان ایام معاون میراث فرهنگی همدان وقت وارد میدان شد و به مصاحبه در مورد این بنا پرداخت و بابیان اینکه بر اساس ارزیابی کارشناسی از سوی میراث فرهنگی کشور بخش پشتی عمارت جنانی که فروریخته ارزش تاریخی ندارد و در این ساختمان تنها بخش جداره ورودی آن واجد ارزش است، گفت: بازسازی این عمارت به‌شرط بازآفرینی جداره و افزایش نیافتن ارتفاع آن از ارتفاع فعلی بالا مانع است.
در زمان یاد شده میراث فرهنگی عنوان کرد، پیشنهاد این مجموعه به مالک ابتدا حفظ بنا است و در این راستا طرح و مشاور آن به مالک معرفی‌شده است، و مالک طرح هتل سنتی را به معاونت سرمایه‌گذاری سازمان میراث فرهنگی ارائه داده و به علت اینکه جداره این بنادر حال ثبت ملی است میراث فرهنگی نمی‌تواند به علت تخریب عمدی از مالک شکایت کند و بر همین اساس عواقب هرگونه تخریب و سقوط ساختمان در خیابان شهدا به عهده مالک بوده و این موضوع به شهرداری همدان نیز اعلام‌شده است.اما واقعا نتیجه این شکایت چه شد ؟ کار پیگیری به کجا ختم شد؟
بی مهری مهرماه 1400 به مدرسه ظفر
دهم مهر ۱۴۰۰ تخریب پرسر و صدای مدرسه تاریخی «ظفر» رخ داد؛ قدمی که مدیریت شهری همدان درست در نخستین روزهای آغاز سال تحصیلی برداشت و یکی از مدارس قدیمی این شهر را از بافت تاریخی همدان حذف کرد.این اتفاق در حالی رخ داد که در کمتر از یک ماه از تاریخ یاد شده ، و بدتر از آن در کمتر از یک روز سومین و چهارمین خانه تاریخی که وضعیتی مشابه 2خانه تاریخی دیگر در همدان داشتند با وجود قرار گرفتن در بافت تاریخی این شهر و با داشتن مجوز از مدیریت شهری، تخریب شدند. با تخریب این دو خانه تاریخی، یعنی خانه «خانجانی» و «خوشبخت» در زمان یاد شده به نظر می‌رسید تخریب میراث فرهنگی در همدان، برای متولیان شهری، به اتفاقی طبیعی تبدیل شد.
تخریب شبانه خانه اقبالیان
و اما تازه‌ترین برگ از داستان تخریب خانه‌های تاریخی همدان به شامگاه سه‌شنبه ۱۵ اسفند ۱۴۰۲ ختم می‌شود که خبر تخریب شبانه خانه اقبالیان در آن منتشر شد.
خانه اقبالیان همدان همان بنایی بود که با پیگیری فعالان میراث فرهنگی و هنرمندان در سال ۱۴۰۰ ثبت ملی شده بود،اما حالا گفته می‌شود به دست مالکان تخریب شد.
براساسا قانون تخریب بناهای ثبت ملی جرم است و قانون‌گذار برای تخریب بناهای ثبت ملی جرم‌انگاری کرده است.
در آخرین اظهار نظر مسئولان، مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان اعلام کرد: عاملان تخریب ملک واجد ارزش اقبالیان این شهر واقع در خیابان جهانما شهر همدان تحت پیگرد قانونی قرار می‌گیرند. برای این تخلف محرز توسط واحد حقوقی اداره‌کل پرونده حقوقی تشکیل شده و باید گفت تخریب بناهای واجد ارزش و ثبت آثار ملی جرم بوده و با متخلفان به‌طور قطع برخورد و نسبت به پیگیری قانونی اقدام خواهد شد.
حال این تخریب در حالی انجام شدکه مسئولان شهرداری برای رفع تقصیر، توجیهات خود را ارائه می دهند و توپ را در زمین میراث فرهنگی می‌اندازند، حال باید دید چه کسی باید پاسخگو باشد.
قانونگذاران و مدیران عاملان تخریب را معرفی و مؤاخذه کنند
کوتاه سخن آنکه، متأسفانه هر از چند گاهی شاهد این هستیم که با توجیه نوسازی ومدرن شدن روز به روز بافت سنتی و تاریخی همدان که خودخاطره و نمادهویت این شهر است را نابود میکنند، این روند تخریب محله‌ها و چمن‌ها همدان که از سالیان گذشته با نابودی کامل محله قدیمی و اصیل جولان همدان شروع شد، و از چمن کبابیان عبور کرد و به جهان نما رسید به نظر میرسد با پیدا نشدن عاملان اصلی این تخریبها و یا شاید بی تفاوتی ارگان‌های مرتبط عده‌ای در تلاش هستند هویت و تاریخ این دیار کهن را با تیشه بی‌تدبیری به یغما ببرند تا جای که فقط نامی از پایتختی تاریخ و تمدن برای همدان باقی بماند.
عده‌ای کمر همت بسته‌اند به اسم مدرن شدن، پیشرفت و نوسازی هویت این شهر را نابود کنند، تیشه را برداشته و محله به محله و کوچه به کوچه هویت تاریخی این کهن شهر را به یک مشت خاک تبدیل کرده و با یک لودر و کامیون میراث و هویت چند هزار ساله را تنها در یک چشم برهم زدن نابود کنند.
حال فقط می‌توان گفت ای کاش یا عوامل تخریب دست از گلوی این شهر بردارند و یا بگذارند بناهای تاریخی نفس بکشد. یا قانونگذاران و مدیران عاملان تخریب را معرفی و مواخذه کنند، باور کنید تاریخ همدان دیگر برای نمایان کردن ریشه‌های متمدن خود جان ندارد و تنش با تیشه‌های نابخردانه بسیاری زخمی است و آنچه درد دارد این است که عوامل این زخم‌ها لابلای مردم هگمتانه به توسعه اقتصادی از ساخت‌وسازهای مسأله دار ادامه می‌دهند و هر روز گفته می‌شود مخربان خانه‌های تاریخی تحت تعقیب‌اند و هیچ وعده‌ای در این زمینه محقق نمی‌شود.
