«همدان، شهری که گردشگری آن نه طعم دارد نه مزه»، این موضوع را سالها پیش در روزنامه همدانپیام تیتر کردیم. از آن پس اتفاقاتی برای همدان رقم خورد، بهعنوان مثال برخی از انواع آشهای همدان ثبت ملی شد اما نهتنها غذاهای ثبتشده نتوانست نقش تعیینکنندهای برای بدرقه گردشگران به همدان بازی کند، بلکه منوی رستورانهای استان هم از نام این نوع غذاها خالی ماند.
تیرماه 1397 پس از مستندسازی و ارسال پرونده چند آش محلی نهاوند به سازمان میراثفرهنگی، 2 آش محلی شهرستان نهاوند به ثبت ملی رسید.
خمیر سِنل، مهارت پخت آش بادمجان و آش ورکواز از دیگر غذاهای محلی نهاوند بود که ثبت ملی شد.
آش خیارچنبر اسدآباد و آش سماق تویسرکان از دیگر غذاهای محلی 2 شهرستان استان است که در روزهای اخیر به ثبت ملی رسید.
البته غذای محلی «اِیران شوربای» کبودراهنگ در سال 95 به ثبت ملی رسیده است. این غذای محلی مخصوص شهرستان کبودراهنگ است که بسیار خوشپخت و لذیذ است.
غذای محلی «اِیران شوربا» بهعنوان نخستین اثر ناملموس به ثبت ملی رسید، این غذای محلی در روستای هدف گردشگری «اکنلو» نیز طبخ میشود. آثار ملموس و ناملوس هر کدام در هویت و فرهنگ یک شهر اثرگذار است و ضرورت حفظ و ماندگاری این آثار، ثبت ملی آنهاست که بهمرور درحال انجام است.
البته هنوز از ملی شدن کباب سرداشی، قوت، خورشت ماست و خورشت کشک هویج که از غذاهای خوشپخت و خوشمزه همدان است، خبری نیست
در این میان کماج، شیرمال، حلوازرده، شاته حلوا، شیره(قرمز) انگور، شیره سفید و انگشتپیچ از جمله شیرینیهایی است که به نام همدان ثبت ملی شده است.
اما اینکه این غذاها و سوغات خوراکی چقدر بر انگیزه سفر گردشگران تأثیرگذارند، خود جای هزار و یک پرسش دارد!
تشکیل کمیته ملی گردشگری خوراک
مدیرکل دفتر همکاری وتوافقهای ملی گردشگری ضمن اعلام آغاز بهکار رسمی «کمیته ملی گردشگری خوراک»، ابعاد، ساختار، برنامهها و نتایج فعالیت این کمیته را تشریح کرد.
لیلا اژدری، پیرو برگزاری نشست ویدئوکنفرانس با ادارات کل استانی با موضوع معرفی و تشریح آغاز بهکار کمیته ملی گردشگری خوراک، گفت: گردشگری خوراک یکی از انواع گردشگری است که میتواند ضمن تنوع بخشیدن به سبد محصولات گردشگری کشورمان سبب شناسایی و احیای دامنه وسیعی از انواع و اقسام غذاهای محلی و نوشیدنی شود که میتوانند بهعنوان محصولی جذاب به گردشگران داخلی و خارجی ارائه شود.
وی با بیان اینکه موضوع راهاندازی کمیته ملی گردشگری خوراک به پیشنهاد ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان اصفهان انجام گرفته است، به برخی از اقدامات انجام شده در این زمینه اشاره کرد و گفت: انجام مطالعه در زمینه گردشگری غذا در کشورهای دیگر، برگزاری جلسات متعدد با کارشناسان گردشگری غذا و کسب تجارب آنها، نشست با اتحادیههای مرتبط با حوزه غذا، مذاکره با برخی از دانشگاهها برای تدوین برنامه راهبردی، تهیه برنامه چشمانداز و اجرایی یکساله و 3ساله، نهایی کردن گام پژوهشی با مرکز پژوهشگاه میراثفرهنگی، مذاکره با دستگاهها و نهادها برای همکاری و حمایت از طرح، هماهنگی با جامعه آژانسداران برای ایجاد بسته سفر تخصصی گردشگری غذا و نیز هماهنگی و برنامهریزی با جامعه بومگردی برای برگزاری رویدادهای غذا و آئینهای مرتبط، از جمله اقدامات انجامشده در این زمینه بهشمار میآیند.
اژدری همچنین تهیه اطلس خوراک ایرانی را نیز یکی از مهمترین برنامههای اجرایی کمیته ملی گردشگری خوراک نام برد و گفت: اطلس خوراک ایرانی که اجرای فاز دوم آن آغاز شده است، یک فرهنگ جامع از انواع خوراکیها و نوشیدنیهای مناطق مختلف ایران است که افزون بر پیشینه، تنوع و روشهای تهیه، خواص و فواید آنها را سازگار با جغرافیای پهناور ایران معرفی میکند.
تورهای گردشگری غذا
وی بیان کرد: علاوهبر تهیه اطلس خوراک ایرانی به عنوان یکی از برنامههای اصلی کمیته ملی گردشگری خوراک، تلاش برای تهیه برنامه تلویزیونی گردشگری خوراک، استارتآپ غذایی، ثبت میراث ناملموس و همچنین برگزاری تورهای گردشگری غذا نیز از جمله سایر برنامههای کوتاهمدت کمیته مذکور بهشمار میآید.
مدیرکل دفتر همکاری و توافقهای ملی گردشگری گفت: گردشگران بسیاری هستند که از تجربه غذاهای سنتی کشورها و شهرهای دیگر بهمثابه شناخت ذائقه فرهنگی آن جامعه لذت میبرند و از دریچه غذا به احساسات فرهنگی و دانش سنتی مردم مینگرند. غذاهای ایرانی، بخشی از فرهنگ اصیل مردم ایران است که از درون ساختار فرهنگی و الگوهای اجتماعی و اقتصادی قومیتهای مختلف آن نشأت گرفته است؛ از اینرو شناسایی و احیای سنتی طبخ غذاهای ایرانی در هر منطقه و ترویج فرهنگ غذاهای بومی از منظر ملی و بینالمللی از جمله اهداف اطلس خوراک ایرانی است.
اژدری یادآور شد: هر نقطه کشورمان سفره غذایی خاص خود را دارد؛ از اینرو باید تمام ظرفیتهای غذایی ایران با تحقیقات میدانی مشخص شود؛ زیرا بسیاری از غذاها در آستانه انقراض هستند و انتظار میرود در این اطلس غذایی تفاوتهای غذایی و تنوع غذایی از نقاط مختلف کشور شناسایی و سپس تجاریسازی و برندسازی شود.
غذا بیانگر هویت منطقه
مدیرکل دفتر همکاری و توافقهای ملی گردشگری با بیان اینکه غذاهای بومی و سنتی در یک متن فرهنگی تولید میشوند و شیوه طبخ آنها، برآمده از فضای جغرافیایی و تاریخی یک منطقه است و همانند دیگر مصنوعات فرهنگی، بیانگر هویت قومی، نژادی و ملی مردم آن منطقه به شمار میآید، گفت: این میراث ناملموس فرهنگی، حافظ تنوع فرهنگی و ضامن توسعه پایدار است و این ظرفیت را دارد تا در کنار میراثفرهنگی ملموس، یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری هر منطقه باشد.
اژدری یادآور شد: هم اکنون افراد علاقهمند اعم از بخش خصوصی و دولتی و نیز ادارات کل استانی میتوانند با مراجعه به سایت foodatlas.ir جهت عضویت و ثبت خوراکها و نوشیدنیهای بومی منطقه خود و رویدادهای مرتبط اقدام کنند.
مدیرکل دفتر همکاری و توافقهای ملی گردشگری در پایان گفت: همچنین تشکیل «شورای راهبری و سیاستگذاری گردشگری خوراک» نیز با حضور فعالان صنعت گردشگری و سایر دستگاههای ذیربط و ذیمدخل در دستور کار است.
گفتنی است، همدان در زمینه آثار و ابنیه تاریخی یکی از استانهای غنی است اما در زمینه آثار ناملموس شامل سوغات و غذاهای محلی نیز حرفهای زیادی برای گفتن دارد که چند مورد آن نیز ثبت ملی شده است. کهنشهر همدان مانند هر شهر و استانی برای خود نشانههایی دارد که این نشانهها ممکن است آثار تاریخی یا آثار غیرملموس باشد.
سوغات همدان از صنایعدستی گرفته تا مکانهای گردشگری و غذاهای محلی، همه و همه نمادی از هنر این مرز و بوم است که همواره برای گردشگران جذابیت دارد. هر گردشگری در سفر خود به یک شهر بهویژه در بومگردیها بیشتر تمایل به استفاده از غذاهای محلی و بومی آن منطقه دارد و یا بهدنبال استفاده از آنها بهعنوان سوغاتی است.
در استان همدان و 9 شهرستان این استان نیز غذاهای محلی زیادی پخت میشود که اهالی آن منطقه در فصول مختلف آنها را پخته و مصرف میکنند.