آخرین روزهای هفته‌ای که گذشت مناسبت هفته میراث فرهنگی بهانه‌ای شد تا جمعی از اصحاب رسانه از مجموعه دست‌کندهای استان بازدید کنند. در این بازدید و حضور در شهر زیرزمینی سامن که دستخوش ناملایمتی قرار گرفته توجه همکاران را به خود جلب کرده است. «شهر زیرزمینی «سامن» مهمترین سازه «دست‌کند» غرب کشور در فاصله 10 کیلومتری مسیر ملایر به بروجرد در صورت تخصیص پیدا نکردن اعتبارات دچار آسیب خواهد شد.
در حال حاضر شواهد بیانگر آن است که بخش‌هایی از آن که در زیر بستری از سنگ گرانیت قرار گرفته، در حال آسیب‌های احتمالی است.
شهر زیرزمینی «سامن» به عنوان یک محوطه تاریخی و به دنبال حفاری تأسیسات شهری در سال 84 کشف شد و تا سال ٩٤، 5 مرحله کاوش روی آن صورت گرفت، این شهر زیرزمینی به عنوان مهمترین سازه دست‌کند غرب کشور بیش از ٥٠ اتاق کوچک و بزرگ در زیر زمین دارد و بخش عمده‌ای از این شهر 10 هکتاری در معبر و اماکن مسکونی شهر قرار گرفته است، اما در چند سال گذشته به دلیل همراه نبودن برخی دستگاه‌های دولتی، شهر زیرزمینی «سامن» با چالش‌هایی روبه‌رو شده است، چالش‌هایی که رسانه‌ها نیز نسبت به آن هشدار داده بودند.
اداره مخابرات شهر سامن یکی از مهمترین ساختمان‌هایی است که تخریب جدی به این اثر وارد کرده است و کافی است برای اثبات این مهم سری به سامن بزنید.اداره مخابرات شهر سامن دقیقاً روی شهر زیرزمینی قرار گرفته است و در روزهای گذشته سقف بخشی از این سازه زیرزمینی که کنار ساختمان مخابرات قرار گرفته آسیب جدی دید و فرو ریخت که به دنبال آن تأسیسات مخابرات نمایان شد.
نفس حیات شهر زیرزمینی سامن که از گزینه‌های احتمالی برای جهانی شدن است سال‌هاست به دلیل نبود اعتبارات به شماره افتاده است.
از مدت‌ها پیش رسانه‌ها، فعالان مدنی و هنرمندان همدانی با نوشتن نامه‌هایی جداگانه به ریاست‌جمهوری و استاندار همدان این فاجعه را پیش‌بینی کرده و با گوشزد کردن اهمیت شهر زیرزمینی سامن، خواستار اعتبار و بودجه ملی برای پاسداری و حفاظت از این سازه دست‌کند بودند. کارشناسان و رسانه‌ها بر این باورند که اگر بزودی ساختمان مخابرات و معابری که روی این سازه قرار گرفته‌اند جمع‌آوری نشوند، این اثر کم نظیر باستانی بزودی نابود می‌شود.
گفتنی است، کاوشهای باستان‌شناسی در محوطهای زیرزمینی در شهر سامن، منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دست‌کند ساخته شده است.
این شهر زیرزمینی احتمالاً به دوره پیش از اشکانی تعلق دارد و از برخی فضاهای آن برای تدفین مردگان استفاده شده است. حدود 25 اتاق از این شهر زیرزمینی کاوش شده و در این اتاق‌ها مقادیر زیادی اسکلت متعلق به دوره اشکانی وجود دارد که دست‌نخورده در جای خود باقی مانده‌اند.
در کنار اسکلتها هدایای قبور گذاشته شده است و اسکلتها به صورت چمباتمهای تدفین شده‌اند. احتمال می‌رود تدفینها به دوره تاریخی به خصوص دوره اشکانی مربوط است.
براساس مطالعات باستان‌شناسی، شهر پنهان بیش از 3 هکتار وسعت دارد و بخشی از این شهر باستانی به خاطر وجود رطوبت زیاد هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است. احتمالاً بخشی از این شهر در زیر خانه مردم قرار گرفته و به همین دلیل تصور می‌شود که در آن بخش‌ها فاضلاب شهری وارد شهر پنهان شده باشد.این شهر زیرزمینی، هنگامی که مخابرات استان همدان قصد کشیدن فیبرهای نوری از زیر زمین را داشت کشف شد.
بر همین اساس طی مجوزی از سوی پژوهشکده باستان‌شناسی، هیأتی متشکل از انواع کارشناسان شامل باستانشناس، انسانشناس، کارشناسان مرمت و... کاوشهای خود را در این شهر به انجام رساندند که منجر به کشف فضاهای دست‌کند با حدود 25 اتاق، سالن و راهروهای ارتباطی شد.
شواهد اولیه حاکی از پیدایش این فضاها در دوره پیش از اشکانی بود. بر اساس این یافته‌ها میتوان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالاً میترائیسم، مورد استفاده بوده است. این شواهد حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام میگرفته است.
بر این اساس احتمال داده می‌شود که در دوره اشکانی از این فضاها به عنوان محل تدفین مردگان استفاده شده است و از اتاق‌ها به عنوان گوردخمه استفاده کردهاند.
شهر زیرزمینی سامن در عمق 3 تا 6 متری زمین کشف شد و کانال‌های حفر شده درون آن به مرور در دوره‌های تاریخی کنده شده‌اند و اطراف آنها نیز اتاق‌های متعدد وجود دارند.
این کانال‌ها از نظر ساختار معماری، بسیار جالب هستند و کاربری خاصی داشته‌اند. در این کانال‌ها پس از پاکسازی، 60 اسکلت شناسایی شدند که درون 9 اتاق قرار داشتند و با توجه به بررسی‌های انسان‌شناسی شواهدی وجود دارند که تدفین‌هایی به صورت تدفین باز انجام شده‌اند.
علاوه بر این شواهد، 6 مورد بقایای انسانی نیز وجود دارند که به‌طور دقیق نشان می‌دهند، این اتاق‌ها در کاربری نهایی به صورت محل تدفین استفاده می‌شدند، به‌طوری که استخوان‌ها را جمع می‌کردند و دوباره تدفین‌های جدیدی انجام می‌دادند. از 60 اسکلت یافت شده، 16 مورد مرد، 26 مورد زن، 14 مورد کودک و یک نوزاد شناسایی شده‌اند و جنسیت 3 مورد از آنها نیز تشخیص داده نشده است.
