براي نخستین بار از سال 1314 ادارهاي در وزارت داخله (وزارت كشور) به نام «اداره سياحان خارجي و تبليغات» تأسيس شد كه فعاليت آن محدود به چاپ نشريات و كتابچههاي راهنماي گردشگري ايران بود.
پس از شهريور 1320، اداره مذكور جاي خود را به «شوراي عالي جهانگردي» داد كه زيرنظر وزارت كشور بود و در نهايت در سال 1342 هيأت وزيران تأسيس «سازمان جلب سياحان» را تصويب و اين سازمان به طور رسمی كار خود را آغاز كرد.
در سال 1353 با الحاق سازمان جلب سياحان در وزارت اطلاعات اين وزارتخانه به عنوان « وزارت اطلاعات و جهانگردي » تغيير نام يافت. با پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 «وزارت ارشاد اسلامي» از ادغام وزارتخانههاي «اطلاعات و جهانگردي» و «فرهنگ و هنر» تشكيل شد .
در تاريخ 10/11/1364 به موجب قانون، سازمان ميراث فرهنگي شکل گرفت. براساس اين قانون، به وزارت فرهنگ و آموزش عالي اجازه داده شد تا از ادغام 11 واحد پراکنده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و نيز وزارت فرهنگ و آموزش عالي، سازمان ميراث فرهنگي را به صورت سازماني وابسته به خود تشکيل دهد.
سازمان ميراث فرهنگي- براساس قانون، به وزارت فرهنگ و آموزش عالي سپرده شد. در سال 1372 شوراي عالي اداري طي جلسه 18/1/1372 سازمان ميراث فرهنگي کشور از وزارت فرهنگ و آموزش عالي منفک و به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ملحق شد.
در تاریخ 10/5/1398 شورای نگهبان با لایحه تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موافقت کرد. پیش از این شورا دو بار به دلایلی با تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی مخالفت کرده بود. نمایندگان مجلس شورای اسلامی لایحه تشکیل این وزارتخانه را اصلاح و برای شورای نگهبان ارسال کرده و با موافقت شورای نگهبان روند اجرائی تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آغاز شد و رئیس جمهوری علی اصغر مونسان آخرین رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را به عنوان سرپرست و پس از آن به عنوان اولین وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به مجلس معرفی کرد.
امروز پنجشنبه 10 آذرماه 1401 علی مالمیر که 28 دی ماه 1394 برای گرفتن مسئولیت مدیر کلی راهی باغ نظری همدان شده بود قرار است پس از 6 سال و 10 ماه این مسئولیت را واگذار خواهد کرد .
این مدیرکل که سابقه مدیریتی وی در حوزه میراث فرهنگی در مقایسه با دیگر مدیران این حوزه رکورد شکست مسئولیت خود را به محسن معصوم علیزاده شهردار فعلی مریانج خواهد سپرد. گفته میشود واحدی معاون امور مجلس ،حقوقی و استانهای وزارتخانه امروز صبح در همدان خواهد بود تا حکم مدیرکل جدید را به نمایندگی از وزیر اعطا کند.
این جابهجایی در حوزه میراث فرهنگی در حالی رقم می خورد که پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی از هگمتانه تا همدان به عنوان یک اتفاق مهم در دست انجام است و فعالان حوزههای میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی امیدوارند تسریع در پیگیری فرایند ثبت جهانی با این تغییر مدیرکلی با چالشی روبهرو نشود، چرا که جهانی شدن همدان حالا دیگر تنها آبروی استان نیست بلکه به آبروی میراث فرهنگی کشور ایران از منظر کارشناسان یونسکو گره خورده است.
از ابراهیم حیدری تا علی مالمیر
نخستین مدیرکلی که سکان مدیریت را در اداره کل میراث فرهنگی استان همدان به عهده گرفت ابراهیم حیدری بود فردی اهل آذربایجان غربی که از اواخر دهه پنجاه مسئولیت خود را در این حوزه در استان گرفت و این مسئولیت را تا سال 1362 ادامه داد.
پس از وی سیدمحمد امینی اهل همدان از سال 1362 تا اواسط دهه 70 مسئولیت مدیرکلی میراث فرهنگی استان همدان را عهدهدار شد.
پس از وی حبیبا... رشیدبیگی مدیرکل این اداره شد تا سال 1381 رشیدبیگی مدیریت بر حوزه میراث فرهنگی همدان را بر عهده داشت در زمان وی کاوشهای هگمتانه شکل جدی تری به خود گرفت آوازه پایتخت مادی بودن همدان و شهر شطرنجی اشکانیان در ایران از همدان پیچید .
فرهاد فرزانه از سال 1381 تا سال 1385 مدیرکلی میراث فرهنگی را به عهده گرفت ، وی از آن دست مدیرانی بود که به واسطه حضورش اتفاقات تأثیرگذاری برای میراث فرهنگی همدان رقم خورد ، از جمله آنها میتوان به نتایج کاوشهای هگمتانه و حفظ بناهای واجد ارزشی همچون باغ عمارت نظری و ثبت ملی بناهای تاریخی همدان اشاره کرد. همزمان با مدیرکلی فرزانه سازمانهای میراث فرهنگی کشور و ایرانگردی و جهانگردی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا و از ادغام آنها سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با تمام اختیارات زیرنظر رئیسجمهوری فعالیت خود را آغاز کرد.
اتفاق متمایز دیگری در زمان مدیریت فرزانه در میراث فرهنگی استان در هم آمیخته شدن صنایع دستی با میراث فرهنگی و گردشگری بود که بر اساس نظر کارشناسان این مهم ردپای با هزاران چرایی در سالهای متمادی برای این سازمان چند محوری رقم خورد.
سال 1386 اسدا... بیات به عنوان یک شهردار از شهرداری همدان راهی سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری همدان شد و این اتفاق نخستین پیوند بین مدیریت شهری از شهرداری تا میراث فرهنگی همدان به حساب میآمد.
سال 1391 علیرضا ایزدی معاون گردشگری اسدا... بیات در یک سکوت خبری جای مدیرکل را گرفت و به این ترتیب به دلیل تک محوری بودن علاقمندی این مدیر به حوزه گردشگری فعالان رسانه و میراث فرهنگی شاهد کمرنگ شدن توجه و برنامهریزیها به دو حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی بودند به گونه ای که کارهای پژوهشی و کاوشی در زمان وی کمرنگ و اجرای رویدادهای شهری جای آنها را گرفت .
سال 1393 ریحان سروش مقدم با سوابق مدیریتی در سازمان مسکن و شهرسازی راهی میراث فرهنگی شد.
عمر مدیرکلی سروش مقدم گرچه کمتر از یک سال و نیم بود اما توانست فضای تعامل بین فعالان گردشگری و رسانه را از بیرون این اداره با کارکنان میراث فرهنگی همدان باز کند و به واسطه آن اتفاقات خوبی رقم خورد . پس از سروش مقدم ، علی مالمیر به عنوان کارشناس استانداری راهی باغ نظری شد تا سکان مدیرکلی را به دست گیرد شاید آن روز کمتر کسی تصور میکرد مالمیر با 7 سال سابقه مدیریتی رکورد این سمت را در باغ نظری همدان بشکند و سابقه کار با دو دولت و سه استاندار و 4 رئیس سازمان و دو وزیر تجربه کند .
انتقال صندلی مدیریتی پس از 7 سال
امروز قرار است مالمیر با صندلی مدیریتی خود خداحافظی کند و جای خود را به محسن معصوم علیزاده شهردار فعلی مریانج بدهد. این دومین بار است که سکان مدیریتی در حوزه میراث فرهنگی به یک شهرداری چی از زمان تشکیل سازمان میراث فرهنگی تا امروز سپرده میشود. معصوم علیزاده فوق لیسانس مدیریت از دانشگاه آزاد اسلامی و دارای مدرک کارشناسی علوم کامپیوتری است در سوابق اجرائی وی کمتر انتقادی به معصوم علیزاده وارد بوده است اما باید منتظر ماند و دید او در پست جدید برای حفظ میراث تاریخی استان چه برنامه ای دارد ؟
علی مالمیر که دانش آموخته مهندسی صنایع از دانشگاه بوعلی سینا و کارشناس ارشد مدیریت MBA از دانشگاه پیام نور بود در کارنامه کاری خود سوابقی همچون مشاور و رئیس دفتر معاون سیاسی امنیتی اجتماعی استاندار کرمانشاه، رئیس و گروه اشتغال و سرمایهگذاری استان همدان را داشت و از سال 1394 تا امروز در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با 4 مدیر سازمانی در پایتخت از زمان سلطانیفر، احمدیپور، مونسان و ضرغامی کار کرد.
در زمان مالمیر ساختار سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه تغییر شکل داد و به این ترتیب وی تجربه کار با دو وزیر هم در کارنامه خود ثبت کرد. طولانی بودن زمان مدیرکلی علی مالمیر انتظاراتی را رقم زد مبنی بر اینکه امروز باید ردپای اتفاقات خاصی پیش روی استان در حوزههای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باشد.
از عملکرد مثبت تا انتقاد
از جنبههای مثبت عملکرد وی میتوان به ثبت جهانی لالجین به عنوان شهر سفال، ثبت ملی شهر مبل و منبت ملایر، ثبت نشان جغرافیایی تویسرکان، ثبت ملی منبت گلریز تویسرکان، کسب عنوان پایتخت گردشگری آسیایی و سال 2018 برای همدان، برگزاری اجلاس وزرای گردشگری ACD در همدان ، تکمیل عملیات اجرایی مخزن امن اشیای تاریخی موزه منطقه هگمتانه، تشکیل پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی از هگمتانه تا همدان و پیشبرد آن و ثبت چنده ده اثر ملی در فهرست ملی اشاره کرد.
اما از جنبههای نقد موارد متعددی از سوی تحلیلگران حوزه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی مطرح میشود که از جمله آنها میتوان به نوسانات آماری و رو به کاهش رفتن تعداد اقامتگاههای بومگردی، دفاتر خدمات مسافرتی در سالهای اخیر ، روند کند تغییر در جابجایی مدیران درون سازمانی این اداره کل که برخلاف این روند در ماههای اخیرشکل دیگری به خود گرفت و تغییر معاون صنایع دستی، مدیر روابط عمومی، مدیر پایگاه هگمتانه و مدیر موزها شکل پرتکاپویی به خود گرفت که این اتفاق از نگاه تحلیلگران سوال برانگیز بود.
از جمله نقدهای مهم که به ویژه در سال 1398 به حوزه میراث فرهنگی از سوی استانداری وقت وارد شد، عدم اشتغالزایی در حوزه گردشگری بود که صراحتاً مالمیر به دلیل عملکرد غیرقابل قبول حوزه صنایع دستی و گردشگری در زمینه اشتغال و توسعه مورد نقد قرار گرفت.
مدیریت و نظارت بر کارتن به دستها که کماکان در سالهای اخیر مورد نقد مدیران ارشد استان و رسانهها بود در زمان مدیرکلی مالمیر تغییر چندانی به خود ندید از سوی دیگر تعامل بین استانهای زاگرس نشین که قرار بود راهگشای ارتباط کریدور غربی باشد نیز نقدهای بسیاری را در اجرایی نشدن به خود دید.
محسن معصومعلیزاده شهردار فعلی مریانج که امروز در سمت مدیر کلی میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی معرفی خواهد شد .سابقه مدیریت طولانی در دستگاههای مختلف استان را دارا میباشد. وی از سال 1392 با نظر شورای دوره چهارم شهر مریانج به عنوان شهردار منتخب این شهر منصوب و در دورههای پنجم و ششم نیز توسط شورای شهر ابقا شده بود. وی که دارای مدرک کارشناسی ارشد مدیریت دولتی از دانشگاه تهران میباشد تا کنون در پستهای مهمی از جمله مدیر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان اسدآباد، معاون پشتیبانی ادارهکل نوسازی مدارس استان، قائم مقام اداره کل نوسازی مدارس استان، عضو سومین دوره شورای اسلامی شهر مریانج، شهردار مریانج، مشاور فرماندار همدان، نایب رئیس شورای اسلامی شهرستان همدان، بازرس هیأت مدیره سازمان همیاری شهرداریهای استان و... را در کارنامه اجرایی خود دارد. معصوم علیزاده در دوران شهرداری مریانج اهتمام ویژهای برای حفظ میراث فرهنگی انجام داده بود، که با پیگیریهای مستمر زمینهساز به ثبت رسیدن سه اثر پل تاریخی سلیمانی و عمارت گلستان و همچنین معرفی آسیابهای قدیمی مریانج در فهرست آثار ملی شده بود.
همچنین تملک و مرمت عمارت تاریخی گلستان به عنوان تنها خانه قدیمی موجود در شهر مریانج از دیگر اقدامات وی در حوزه نگهداری اماکن تاریخی بوده است.
گریزی به راه پیش روی مدیرکل جدید
امروز که شاهد تغییر مدیر کلی و انتقال مسئولیت از علی مالمیر به معصوم علیزاده هستیم ، پرداختن به این مهم بیراه نیست که از فعالان رسانه تا میراث فرهنگی و جامعه محلی یکی پس از دیگری حالا نگرانند که نکند با این جابهجایی مدیرکلی ، پرونده نیمه تمام ثبت جهانی که دی ماه1401 قرار است روی میز بررسی کارشناسان یونسکو قرار گیرد ، با چالش ضعیف شدن پیگیریهای مدیریتی در استان دست به گریبان شود.
این روزها پیگیری های پایانی پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی از همدان تا هگمتانه برای به ثمر رسیدن یک نقش حیاتی نه تنها برای ایران بلکه برای استان همدان بازی میکند که هر اتلاف زمان میتواند مسیر پیشرفت امور در این حوزه را با نوساناتی برنامهریزی نشده درگیر کند.
آنچه میتواند شرایط مدیریتی در حوزه میراث فرهنگی را برای مدیرکل جدید حساستر رقم زند چند موضوع جدی است ، نخست، پیگیری پرونده ثبت جهانی همدان که در سایه تقویت ارتباط با وزارتخانه در پایتخت و تشکیل دبیرخانه ثبت جهانی در استان و تشکیل جلسات کارشناسی و جدی با حضور کارشناسان مرتبط با پیگیری امور پرونده ثبت جهانی پر رنگ و هدفمند خواهد شد .
موضوع دیگر که این روزها پرداختن به آن بیراه نیست و حوزه گردشگری همدان را دچار تغییر و تحولات خواهد کرد پیشروی بودن برگزاری مزایده شرکت سیاحتی علیصدر است چرا که اگر بهره بردار این مجموعه به سمت مخالف با منافع گردشگری استان تغییر مسیر دهد برای همدان چالش ایجاد خواهد کرد .
25 اسفند ماه پایان قرارداد بهره برداری شرکت سیاحتی علیصدر از غار علیصدر خواهد بود و قطع یقین تغییر مدیرکلی میراث فرهنگی به عنوان مالک غار در چگونگی روند مطالبات حوزه گردشگری این منطقه تأثیرگذار خواهد بود.
موضوع سوم که برای مدیرکل جدید میراث فرهنگی اهمیت ویژهای خواهد داشت جدیت در پیگیری اتمام پروژه مخزن موزه منطقهای غرب کشور در راستای مدیریت خطاهای احتمالی در حفظ و نگهداری اشیای تاریخی موزه است چرا که در ماههای اخیر سرقت از مخزن موزه، همدان را سرتیتر نقد رسانههای کشور کرد و این مهم همچنان نیازمند رفع و اصلاح است.
موضوع دیگر در حوزه میراث فرهنگی استان همدان کسب مجوز برای جذب نیروی انسانی متخصص به بدنه این سازمان است. در سالهای اخیر افراد متخصص و مرتبط با حوزههای میراث فرهنگی در همدان پس از رسیدن به سن بازنشستگی از این اداره کل جدا شدهاند و هرگز افرادی با مدارک مرتبط به سه حوزه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی نتوانستند به دلیل محدودیت جذب نیرو به میراث فرهنگی استان افزوده شوند این مهم همچنان در استان چالش جدی را رقم زده است .
گفتنی است توسعه ظرفیت ها و ارتقاء قابلیتهای موجود در زمینه های میراث فرهنگی (ملموس و غیرملموس)، طبیعی، هنر و دانش سنتی و فناوری بومی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان باید به گونه ای جدی در دستور کار قرار گیرد .
همدان همچنان از ضعف در ایجاد نظام اقتصادی کارآمد، رقابت پذیر، باثبات، متوازن، رشد مستمر و پرشتاب بر پایه مزیت های نسبی فرهنگی و طبیعی کشور با مشارکت بخش غیردولتی و بخش خصوصی داخلی و خارجی رنج میبرد و باید این موارد مورد بررسی قرار گیرند .
شناسایی، پژوهش و مستند سازی،معرفی، آموزش و ترویج حفاظت، احیاء و بهره برداری خردمندانه از میراث فرهنگی (ملموس و غیرملموس)، طبیعی، هنرهای سنتی و صنایع دستی استان نیز مواردی است که نباید در سایه پیگیری پرونده ثبت جهانی همدان کمرنگ شود.
حال باید منتظر ماند و دید آیا مدیرکل جدید بر ای ترسیم سیاستهای مدیریتی در سه حوزه حساس میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی برنامه ای کار آمد و اجرائی خواهد داشت ؟
