نخستین روزهای مهر ماه که از راه می‌رسد، زیر آسمان شهر من پاییز بیداد می‌کند، همیشه پاییز در باد سرد و برگ‌ریزان زرد خلاصه نمی‌شود. زیر سایه‌سار الوند خرده فرهنگ‌ها در این فصل رخ نمایان می‌کنند. این‌بار نوبت آن شده است که از طعم فصل بگوییم شاید باور نکنید اما پاییز همدان ترش است و این مزه خوش در این فصل دهان‌تان را آب می‌اندازد.
این همان خاصیتی است که می‌توان به واسطه آن گردشگران را در این فصل به بازارهای پر رفت‌وآمد ترشیجات در همدان کشاند. چه بسا تورهای کوچک گردشگری که می‌توانند به بهانه خرید ترشی‌های بی‌مانند در همدان به اجرا درآیند و به عبارتی باید گفت به بهانه این فصل مسافران ترشی دوست را دریابید .
همدان شهر ترشی‌ها و مرباهای عجیب و غریب است. فصل این ترشی‌های ناب پاییز که می‌شود، عطر و بوی‌شان در کوچه و خیابان‌های شهر می‌پیچد. در بازارهای قدیمی همدان از جمله محوطه سرگذر، بازار سبزه‌میدان و مغازه‌های ترشی فروشی از انواع فلفل گرفته تا گردو، به، انبه، آناناس، خیار، انواع کلم، زیتون، لوبیاسبز، سبزی‌های معطر، نخود فرنگی، ذرت، سیر و حتی موز و خرمالو هم ترشی درست می‌کنند.
فصل پاییز که از راه می‌رسد، بازار تهیه سبزی خورشتی و آشی، آلوبخارا، مربا، ترشی در شهر من گرم می‌شود و خانم‌های خانه‌دار همدانی را حسابی به تکاپو می‌اندازد و این بازار در همدان رونق دیگری دارد.
بیش از صد نوع ترشی در همدان تهیه می‌شود
یک کارشناس مردم‌شناسی اداره میراث‌فرهنگی استان همدان، درباره تنوع ترشیجات در این استان، می‌گوید: «بیش از صد نوع ترشی در همدان تهیه می‌شود که مواد مورد استفاده در این ترشی‌ها گیاهان بومی منطقه است.» فریبا نعمتی «شیره شیره» را قدیمی‌ترین نوع ترشی در همدان می‌داند که به وسیله به نخ بستن انگور و قرار دادن آن در سرکه انگور درست می‌شود و در قدیم، برای جا افتادن این ترشی، ظرف آن را درون برف و یخ‌های زمستانی قرار می‌دادند.
وی معتقد است: ترشی، پای ثابت سفره‌های خانه و مجالس رسمی و میهمانی همدانی‌هاست و نبودن ترشی در سفره را نوعی بی‌احترامی به میهمان می‌دانند. بسیاری از کدبانوهای همدانی اجازه نمی‌دهند میوه‌های داخل یخچال‌شان خراب شود و به محض اینکه متوجه آغاز فرایند خراب شدن میوه و سبزیجات یخچال شوند، از آنها ترشی درست می‌کنند یا تکه‌های سالم میوه و سبزی را داخل ظرف ترشی هفت‌‌بیجارشان می‌ریزند تا چیزی اسراف نشود.
به اعتقاد نعمتی، شاخصه اصلی ترشی همدان استفاده از گیاهان بومی و به کار بردن چاشنی‌ها و سبزی‌های منطقه در آنهاست که سبب تمایز ترشی‌های همدان با سایر نقاط شده است.
وی می‌گوید: «به دلیل آب و هوای کوهستانی، مردم همدان ترجیح می‌دهند از خواص میوه‌ها در سایر فصول هم استفاده کنند و از سفال برای نگهداری ترشی‌های‌شان بهره می‌برند.»
یکی از همکاران درباره ترشی و مرباهای همدان بیان می‌کند: ما نسل امروزی‌ها آنقدر درگیر کارهای متفرقه هستیم که درست کردن ترشی و مرباها را خوب یاد گرفته‌ایم و بیشتر، مادرم برای‌مان مربا، ترشی و شور درست می‌کند. ترشی بادمجان، ترشی فلفل و کلم‌شور از جمله چیزهایی است که مادر برای فصل پاییز تدارک می‌بیند.
امیدی ادامه می‌دهد: این روزها مادرم شیشه‌های رنگارنگی از انواع ترشی در یخچال دارد که دهان را آب می‌اندازد، ما معمولاً ترشی آماده نمی‌خریم اما در شهرهای دیگر دیده‌ام که اقوام به خودشان زحمت ترشی درست کردن نمی‌دهند و آن را از سوپرمارکت تهیه می‌کنند.
ترشی در فضاهای مجازی
وقتی از یکی دیگر از دوستان درباره انواع ترشی و مربای همدان می‌پرسم، می‌گوید: من در گروه آشپزی در یکی از فضاهای مجازی عضو هستم، تا دلت بخواهد انواع ترشی و مربا در این گروه یاد گرفته‌ام. وی اعتقاد دارد ترشی که با سرکه خانگی تهیه شود از نظر درمانی خاصیت زیادی دارد. با وجود اینکه اکثر افراد اعتقاد دارند که ترشی برای سرماخوردگی سم است؛ ترشی که با سرکه خانگی تهیه شده باشد، در درمان این بیماری بسیار مفید خواهد بود.
البته ترشی‌های همدان فقط به ترشی‌های خانگی منحصر نمی‌شود و تعداد زیادی فروشگاه هم در شهر وجود دارد که انواع و اقسام ترشی‌های خوش آب و رنگ عرضه می‌کنند.
برخی از ترشی‌‌هایی که در این فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند، عبارتند از: ترشی گل سیر (کیلویی 12 هزار تومان)، ترشی اسپانیایی (کیلویی 12 هزار تومان)، ترشی مکزیکی با تمر هندی (کیلویی 5 هزار تومان)، ترشی انبه (کیلویی 15 هزار تومان)، ترشی مادربزرگ (کیلویی 5 هزار تومان) و ترشی رشتی(کیلویی 7 هزار تومان).
سبزه میدان همدان، جزئی از بافت قدیمی بازار شهر است و بخشی از آن را هم ترشی‌ها و مرباهای سنتی تسخیر کرده‌اند.
با وجود تنوع ترشی که در این قسمت از بازار به چشم می‌خورد، از ترشی‌های ابتکاری چندان خبری نیست و بیشتر مغازه‌ها اجناس مشابه هم دارند. خیارشور، ترشی فلفل، ترشی سیر، ترشی بادمجان، ترشی آلبالو، ترشی عروس و انواع مرباها در فروشگاه‌های این منطقه از بازار عرضه می‌شوند و عمده این محصولات خانگی هستند.
به نظر می‌رسد زمستان‌های سرد و طولانی ایام قدیم، زنان خانه‌دار همدانی را وادار می‌کرده به خاطر نگهداری انواع میوه‌های تابستانی و پاییزی برای فصل سرما، از دبه‌ها و خمره‌های ترشی استفاده کنند و این امر رفته رفته و به مرور زمان به یک عادت و رسم تبدیل شده است؛ تا جایی که امروز از انواع ترشی‌ها و مرباهای همدان به عنوان یکی از سوغات اصلی این شهر یاد می‌شود. اینجا شهری است که به قول معروف، خانم‌ها از هر چیزی که دم دستشان بیاید ترشی می‌اندازند.به اعتقاد بسیاری هم، همدان شهر ترشی‌ها و مرباهای عجیب و غریب است. اینجا همدان است .
پاییزتان خوش طعم.
