عکس از مصطفی طاقتی احسن
دنبال مدرسه ظفر می گشت از آبادان آمده بود اما تا 22 سالگی در همدان زندگی میکرد و زیر آسمان این شهر چشم به دنیا گشوده بود. قرار بود یک تور سه روزه در همدان با او داشته باشم اما دوروز نشده رفت...
می گفت خانه پدری ام لب رودخانه نظربیک بود در طول 68 سال زندگی همیشه به آنجا فکر میکردم که برگردم و یک شب در خانه ای کنار این رودخانه بمانم اما نمیدانستم آنجا خیابان شده است . هنوز زیربازارچه جولان و حمام اعظم در نظربیک و پل رودخانه در خاطرم مثل روز روشن است .
برایش از توسعه و تغییر شهر گفتم ولی هرچه میگفتم او فقط سر تکان میداد و میگفت حیف حیف و صد حیف ....
خواست برویم خانه جنانی یا مسافرخانه آبادانی های قدیم .. هرچه تلاش کردم از تصمیمش منصرف شود نشد . به آنجا که رسیدیم آه از نهادش بلند شد . روبروی یک بنای تاریخی و نیمه تخریب شده ایستادیم و هرچه تلاش کردم توجیه کنم این تخریب را نشد.
قرار شد برویم تپه هگمتانه اما تارسیدن به این سایت نفسم در سینه حبس بود یکی پس از دیگری سوالاتش با توجیه و توضیح روبرو میشد و از این جا به بعد من سکوت کردم و او رد خانه های تاریخی و محلات قدیمی شهر را گرفت. از محله کبابیان تا کلپا همه و همه کوچه ها را گشت اما ساختمان و فضاهای قدیمی را نتوانست پیدا کند.
این هنرمند پیشکسوت با انتقاد از اینکه خاطرات کودکی ها و تطابق عکس های قدیم و سیمای جدید همه با هم از بین رفته است گفت : فکر نمیکردم بافت تاریخی همدان هم این همه آسیب دیده باشد .
مرتضی حسینی گفت : فرهنگ و هنر و صنایع دستی را به صورت حرفه ای از بین می بریم و بولدوزر در بافتهای تاریخی میگذاریم. ذره ذره خاطرات از بافتهای تاریخی حذف میشود و این درحالی است که باید بافتهای تاریخی تثبیت میشدند . به راحتی میراث فرهنگی را از بین می بریم و شکل زندگی را تغییر میدهیم.
گاهی باورش سخت است کسانی پشت قضیه تخریبها هستند که از لحاظ سن و سال خودشان هم در همین کوچه پس کوچهها زندگی کردهاند ولی بخشی از تفکر آنها سفید است و هیچ آگاهی در این زمینه ندارند و متوجه حساسیت آن نمیشوند.
این هنرمند با بیان اینکه وقتی درباره معماری حرف می زنیم درباره بخشی از یک فرهنگ و هویت یک مجموعه گفتگو میکنیم گفت: شاید در همین خانههای تاریخی صد هنرمند حرفهای با هم مشورت کرده باشند نه اینکه دور یک میز جلسه بگذارند بلکه نفس شأن به هم رسیده و چنین خانهای را خلق کردهاند. معماری سنتی هم همین است. هر کسی با دلش کار کرده است. فقط یک نفر حامی مالی داشتهاند تا آنها اثری هنری را به بهترین شکل عرضه کنند اما الان این فرهنگ برگشته است.
این هنرمند ادامه داد: فرهنگ و هنر و صنایع دستی را به صورت حرفهای از بین می بریم و بولدوزر در بافتهای تاریخی میگذاریم. زمانی مردم در کوچهها زندگی میکردند. ولی ما همه اینها را از بین می بریم. این یعنی امانتی را از بین برده ایم که مال نسل آینده است .
حسینی به بیان خاطراتی از زندگی مردم در بافت تاریخی اشاره کرد و گفت: ما در این بافت زندگی کردهایم و خاطرات زیادی از آن داریم. یادم هست مدرسهای داشتیم که دوران ابتدایی را در آنجا گذراندیم. سالها این مدرسه را ندیدم تا اینکه امروز فهمیدم در سال های قبل آن را خراب کردند و من حالا حسرت می خورم که آن را ندیدم.
وقتی تصمیم گرفت یک روز از تور همدانگردی خود را کنسل کند گفت : همدان برای بسیاری از گردشگران معنای تاریخ گردی دارد من آمدم اینجا تا خاطراتم را در کوچه پس کوچه های جولان و کبابیان ورق بزنم اما شهر دیگر شهر قدیم نیست . توسعه یک اتفاق حتمی است اما حفظ نوستالژی برای شهری که میخواهد با تاریخ هگمتانه جهانی شود هم حیاتی است .وقتی اینها نباشد ترجیح میدهم بروم یک شهر دیگر و بدون گشتن دنبال خاطراتم برای گردشگری هزینه کنم .
گردشگری نوستالژیک
یکی از انواع گردشگری که براساس زنده شدن خاطرات گردشگران شکل میگیرد، «گردشگری نوستالژیک» است. این شکل از گردشگری، خاطرهها را زنده میکند. البته این عنوان بهدلیل تمایل گردشگران اطلاق شده است و مانند دیگر انواع گردشگری به امکانات و تسهیلات مناسب نیاز دارد.
این در حالی است که با وجود ظرفیت بالقوه، استفاده مطلوبی در همدان از این نوع گردشگری نشده است. همدان بهلحاظ منابع، برای توسعه این نوع گردشگری بسیار غنی است. مثلا بهدلیل مهاجرت تعداد زیادی از همشهریان قدیم به خارج از استان و کشور، بسیاری از آنها ، مشتاق دیدن شهر آبا و اجدادیشان هستند.
همچنین دیدن مناطق عملیاتی دفاع مقدس که همدان هم از آن دست شهرهاست در زمره گردشگری نوستالژیک است.
با وجود این، متاسفانه نه سرمایهگذاری برای این مساله شده و نه برنامهریزی صورت گرفته و اگر هم برنامهای بوده، به همت بخش خصوصی بوده است وگرنه بخشی از خانه های قدیم از بین رفته است .
گردشگران نوستالژیک بهلحاظ کمتر آسیب رساندن به محیط و از نظر اخلاق اجتماعی، گردشگران مناسبی معرفی میشوند که اتفاقا در ایران ظرفیتهای حضور گردشگران نوستالژیک وجود دارد. اگر تاریخ همدان لابلای توسعه خدشه بردارد جهانی شدن هگمتانه و همدان نمیتواند برای گردشگران پیام تاریخ و فرهنگ و هنر داشته باشد.
