خانه قجری ملقب به شغل مالک قدیمی آن که پس از مرمت به فرهنگسرای پر رفت و آمد شهر تبدیل شد ولی به یکباره درهای خانه روی هنرجوها و اساتید هنری بسته شد و هوای بوتیک هتل شدن را به سرش انداختند، حالا اما یک سال است خانه تاریخی نه فرهنگسراست و نه هتل و تنها همنشین این 12 ماه سال گذشته اش سکوت بود و تنهایی... سکوتی که رخوت را به تن خانه پوشانده است و حیات را از آن گرفته تا به مرور مرگ تدریجی را به چشم ببیند، در میدانی به نام عین القضات شهر همدان جا خوش کرده است.
عمارت تاریخی و مرمت شدهای که در سالهای گذشته عنوان تنها فرهنگسرای فعال زیرمجموعه شهرداری را به خود اختصاص داده بود و حالا لابلای درو پنجرههای آن باد زوزه میکشد و چراغهایش خاموش و سکوت تنها ساکن همیشگی این خانه شده است.
از میدان عین القضات در همان حوالی تاریخیترین سایت باستانشناسی ایران که از ردپای ماد تا هخامنشیان و اشکانیان و جریان زندگی در عصر حاضر در آن هویداست وارد بلوار الوند که شوید این عمارت در محلهای به نام قلعه سبزی قرار دارد.
روزی نه چندان دور در این خانه برو بیایی بود اما حالا بیشتر از 12ماه از رها شدن خانه تاریخی پوستی زاده یا همان فرهنگسرای الوند میگذرد. دلیل این رهاشدگی و سکوت تصمیمی بود که برای تغییر کاربری این بنا از فرهنگسرا به بوتیک هتل گرفته شد تصمیمی که اغلب کارشناسان بر این باورند به دلیل نبود پارکینگ و دیگر استانداردهای لازم برای بوتیک هتل قابلیت اجرایی ندارد.
خانه پوستی زاده غیر از آنکه میتوانست همان فرهنگسرای فعال باقی بماند، میتوانست به یک موزه معماری یا موزه تاریخی یا مکانی برای مستقر شدن نماینده وزارت امور خارجه در همدان باشد.
اما حالا هیچکدام اینها نیست و تنها یک خانه خالی از سکنه، بدون کاربری و میزبان سکوت و رخوت و تنهایی است.
خالی بودن خانهها آنها را به یک مخروبه تاریخی تبدیل میکند
یک کارشناس معماری میگوید: یکی از عارضههای مرکز شهرهای تاریخی، در ایران و در بسیاری دیگر از کشورها، خانههای خالی فراوانی است که متأسفانه مورد استفاده منطقی و معقول قرار نمیگیرند. در همدان ما، در بافت مرکزی شهر، خانههای بسیاری را میبینیم که خالی و بدون استفاده افتادهاند از خانه نراقیها تا خانه ضرابی و صمدی و خانه جنانی... مهرداد میرزایی معتقد است: البته، خالی نه به این معنا که کسی در آنها نیست. معمولاً بیشتر این خانهها که سرپا هستند مرمت هم شدهاند اما فاقد کاربری مشخصاند و همین خالی بودن خانهها آنها را به یک مخروبه تاریخی تبدیل میکند.
وی میگوید: این رفتار با خانههای تاریخی که خالی و بدون کاربری و سکنه رها شوند اصلاً درست و آیندهنگر نیست. در خانهای که در آن سکونت وجود ندارد عملاً، روز به روز مهجورتر و کمارجتر میشود. در این خانهها، چه بسا رشد معکوس ارزش تاریخی اتفاق بیفتد. اینخانههای خالی هرگز به ارزش واقعیشان نمیرسد. چون هر روز ویرانتر و بیارزشتر میشود.
ولی چرا چنین است؟ چرا این همه خانه بلااستفاده منطقی در این کوچه و محلهها وجود دارد؟ آیا تنها دلیل برخی از آنها که مالک دارند و برخی از آنها همچون خانه پوستی زاده که شهرداری متولی نگهداریاش است را باید در انتظار تورمی و امید به افزایش ارزش ملک در آینده جست وجو کرد؟ آیا واقعاً اظهار نظرات و تصمیمگیریهای غیرکارشناسی تنها دلیل آن است؟ دلیل دیگری نیست آیا؟
بنایی با گونه برون گرای پهلوی
درکتاب خانههای قدیمی به قلم محمد ابراهیم زارعی و محمدیان منصور آمده است خانه پوستیزاده، براساس اطلاعات موجود این بنا متعلق به اواخر دوره قاجار بوده و در دوره پهلوی گسترش یافتهاست.
علت احداث بنای مذکور را در این محوطه می توان به شغل حاج علی اکبر پوستیزاده نسبت داد. این بنا به راسته دباغ ها نزدیک است. متولی این خانه در سال 1342 خانه را ترک کرده که یکی از عوامل مهم ترک خانه را میتوان احداث بلوار عنوان نمود. زیرا پس از احداث بلوار به دلیل شیب بندی بلوار، خانه مذکور پایینتر از بلوار قرار گرفتهاست. مالک بنا پس از ترک آن، خانه را به ارگان های دولتی اجاره می داده و این بنا در اوایل انقلاب مدرسه ابتدایی پرورش بوده است.
در سال 70-1368 تخلیه گردیده است، در مدتی که این بنا متروک بوده آسیب هایی به پیکر بنا وارد شده است، پس از مدتی شهرداری این بنا را خریداری نمود و در حال حاضر مرکز فرهنگی است.
این خانه از حیث کالبدی جزو بناهای گونه برون گرای پهلوی است. جهتگیری آن به سمت جنوب با 17 درجه چرخش به سمت شرقی است که مطابق با جهتگیری مطلوب اقلیمی در شهر همدان است به دلیل شباهت چینش پلان با بناهای یک طرفه دوره قاجار و همچنین جهتگیری اقلیمی بنا که در دوره قاجار دیده میشود به نظر میرسد الگوی پلان این بنا برگرفته از سبک قاجاری باشد.
بناهای اینگونه التقاطی از گونه دورن گرای قاجاری و بعضی از مشخصه های گونه برون گرای پهلوی است. طبقه همکف (سیزان) که به دلیل شرایط اقلیمی دارای سقف کوتاه تر نسبت به طبقات و مربوط به فضاهای خدماتی است، از ویژگیهای گونه قاجاری است. در این بنا جابهجایی محل پله از تختگاه به طنبی (مرکز بنا) و شکلگیری بالکن و پدیده بالکنسازی از خصوصیات گونه برون گرای پهلوی است که با الگوی خانه های قاجاری ترکیب شدهاست.
در این بنا از قوس کمانی، تزئینات آجری خفته راسته و کاشی نگون در جبهه شمالی و طاق کامبو در آب انبار جداره جنوبی استفاده شدهاست. این بنا هماکنون به عنوان فرهنگسرا تغییر کاربری داده شده و مورد استفاده قرار گرفتهاست.
گفتنی است اکثر زمان زندگی ما در فضاهای خانه که به طورعمده توسط معماران طراحی میشوند، سپری میشود. توجه به ابعاد متفاوت نیازهای خانههای سنتی میتواند منجر به خلق فضاهایی دلنشین و پاسخگو گردد. خانههای تاریخی همدان از ارزشمندترین بناهای تاریخی و سنتی ایران به شمار میآیند که با کالبدهای متنوعی در بافت قدیمی شهر همدان موجود است که تعداد اندکی از آنها در میراث فرهنگی به ثبت رسیدهاند و بدون آنکه تحقیق و مطالعه دقیقی صورت گیرد.
با این اوصاف دسترسی به فضاهای خانه، ارتقای ظرفیت فضاهای تعاملگرا، کیفیت روابط اجتماعی، امنيت در قلمرو خصوصی، استحکام ساختمانها و ... جزو شاخصهای بومی و محلی است که نقش کیفیت محیطی بر خانههای سنتی را نشان میدهد. با این اوصاف ابعاد مسأله بیشتر و بهتر موردتوجه قرار میگیرد.
اما رهاشدن این خانهها یعنی پشتپازدن به حیاتی که حق مسلم آنها پس از مرمت است.