درباره روز شهادت حضرت فاطمه(س) تاریخهای متفاوتی ذکرشده است که روز سوم جمادیالثانی شهرت بیشتری دارد. به همین مناسبت در این مجال مختصر سعی میکنیم گوشهای از فضایل آن بانوی گرامی اسلام را بهقدر توان خود بازگو نماییم.
حضرت فاطمه، دختر نبی گرامی اسلام و همسر امیر مؤمنان علی(ع)، الگویی تام و تمام برای مسلمانان و شیعیان در زمینههای مختلف هست. آنچه ما در این نوشتار به دنبال آن هستیم، مقوله تربیت فرزند در سیره ایشان است.
مسأله تربیت فرزند یکی از مهمترین مسائلی است که در جامعه ما شایسته توجه بیشازپیش است. امام سجاد(ع) میفرمایند: «أَنَّک مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَب وَ الدَّلَالَةِ علَی رَبهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَعُونَةِ عَلَی طَاعَتِهِ فَاعْمَلْ فِی أَمْرِهِ عَمَلَ مَنْ یعْلَمُ أَنهُ مثَابٌ عَلَی الْإِحْسَانِ إِلَیهِ مُعَاقَبٌ عَلَی الْإِسَاءَةِ إِلَیه. » «تو (ای پدر و مادر) دربارۀ تربیت فرزند خویش و هدایت او به سوی پروردگار و کمک به او در اطاعت پروردگار، مسئول هستی. پس به این وظیفه مانند کسی عمل کن که میداند اگر به فرزندش نیکی کند، ثواب آن را میبیند و اگر بدی کند عذاب خواهد شد».
از مهمترین نکاتی که در زندگانی کودکان نقشی بس بااهمیت دارد و گاه رعایت نکردن آن صحنههای بسیار دردناک و ناراحتکنندهای میآفریند، تبعیض در محبت به کودکان است. برخی پدران و مادران به تصوری ناصحیح، گمان میکنند اختیار اظهار احساسات خود و اختیار فرزندان و اموال خویش را دارند و از این رو میتوانند به هر کس خواستند ببخشند، از هر که خواستند دریغ کنند، به هر کس خواستند و به هر مقداری که دلشان خواست اظهار محبت و ابراز احساسات کنند و از این رو به برخی کودکان خود توجه ویژهای میکنند، اظهار محبت بیشتر، توجه زیادتر، کمکهای مالی و هدیههای فراوانتر به برخی کودکان نمونههای بارز این تبعیض در محبت است. آنان با این کار تخم دشمنی و کینه و حسادت را در دلپاک کودکان میکارند و چه میوههای تلخ و ناگوار و چه حاصلی شوم به دست میآورند.
در منابع اسلامی آمده است: «حسن و حسین(ع) در کودکی خط مینگاشتند. امام حسن(ع) به امام حسین رو کرد و گفت: خط من از خط تو بهتر است و امام حسین(ع) گفت: نه بلکه خط من از خط تو نیکوتر است.
پس هر 2 نزد مادرشان شتافتند و گفتند: مادر، بین ما داوری کن. فاطمه(س) نخواست یکی را بر دیگری برتری داده و یکی را برنجاند از این رو گفت: از پدرتان سؤال کنید. آنان نزد پدر آمدند اما امیرالمؤمنین(ع) نیز نخواست یکی را برتری دهد و دیگری را آزردهخاطر نماید فرمود: از جدتان رسول خدا(ص) بپرسید و چون آن 2 نزد پیامبر اکرم(ص) آمدند. او فرمود: من داوری نمیکنم...
تا اینکه بالاخره بنا شد فاطمه(س) مجدداً بین آنها داوری کند در اینجا فاطمه(س) شیوه بسیار زیبا و هنرمندانهای را انتخاب کرد، تا ضمن پایان گرفتن ماجرا هیچکدام ناراحت نشده ضربه عاطفی نبینند. آری فاطمه (س) فرمود: من گردن بندی دارم که دارای چند گوهر است. اکنون بند آن را میگشایم و آن گوهرها بر زمین میریزد شما گوهرها را از زمین برگیرید، هر کس تعداد بیشتری گوهر به دست آورده باشد خط او نیکوتر است...»
یکی از مؤثرترین شیوههای تربیت فرزند رویکرد عملگرایانه است بدین نحو که پدر و مادر با اعمال و رفتار خود شیوه درست زندگی را به بچههای خود بیاموزند. یکی از صفات نیک اخلاقی حس «نوعدوستی» است که اثرات بسیاری در شکلگیری روابط سازنده در جامعه دارد. با نگاهی به سیره حضرت فاطمه(س) درمییابیم که آن بانوی بزرگوار با رفتار خود به شیوهای عملی این فضیلت اخلاقی را به فرزندانش آموزش میداد. دعا کردن برای سایرین و طلب نیک برای آنها، یکی از صفات نیک حضرت فاطمه(س) بود که همواره نسبت به آن اهتمام میورزید. امام حسن(ع) در اینباره میفرماید:
«رَأَیتُ أُمِّی فَاطِمَةَ(ع) قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا لَیلَةَ جُمُعَتِهَا فَلَمْ تَزَلْ رَاکعَةً سَاجِدَةً حَتَّی اتَّضَحَ عَمُودُ الصُّبْحِ وَ سَمِعْتُهَا تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ تسَمِّیهِمْ وَ تکثِرُ الدُّعَاءَ لَهُمْ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا بِشَیءٍ فَقُلْتُ لَهَا یا أُمَّاهْ لِمَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِک کمَا تَدْعِینَ لِغَیرِک فَقَالَتْ یا بُنَی الْجَارَ ثُمَّ الدَّار». مادرم فاطمه(س) را در شب جمعه دیدم که در محراب ایستاده بود و پیوسته رکوع و سجود میکرد تا عمود صبح ظاهر شد و شنیدم که مؤمنین و مؤمنات را دعا میفرمود و نام میبرد و ایشان را دعای بسیار کرد و برای خود هیچ دعا نکرد. به مادر گفتم که چرا برای خود هیچ دعا نفرمودی همچنان که برای غیر دعا میفرمودی؟ گفت: ای پسر کوچکم، اول همسایه پس از آن خانه».
نکته دیگری که در این زمینه شایسته توجه است، اهتمامی است که حضرت زهرا(س) نسبت به سپری کردن اوقات با بچهها توجه ویژه داشت و اختصاص دادن زمان برای تربیت فرزند را بر انجام کارهای خانه ترجیح میداد. سلمان فارسی میگوید: فاطمه(س) نشسته بود. دستاسی در مقابلش قرار داشت که با آن جو آسیاب میکرد. از دسته آن دستاس، خون جاری بود و حسین(ع) در یکگوشه خانه میگریست. سلمان گفت: من بنده آزادشدهای هستم. اجازه بده یا جو آسیاب کنم و یا حسین(ع) را برای شما ساکت نمایم. فاطمه(س) فرمود: من برای ساکت کردن بچه بهتر هستم و تو جو را آسیاب کن».
آری! اهتمام به تربیت فرزندان یکی از مهمترین وظایفی است که بر عهده پدر و مادر نهاده شده است. هرچند جای انکار نیست که برآوردن نیازهای مادی خانواده وظیفه بسیار مهمی است که غالباً بر عهده پدر است، اما نقش زن در این باره بسیار پررنگ است. تربیت فرزندان نیک برای ساختن جامعهای بهتر یکی از مهمترین کارهایی است که زنان بهطور خاص میتوانند نقش بسیار مهمی در تحقق آن داشته باشند.
* منابع
ابنبابویه، علل الشرایع
ابن شعبه حرانی، تحف العقول
مجلسی، بحارالانوار
مدنی، فاطمه (س) بر کرسی تربیت
