مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پایان سال ۱۳۹۹ طبق اطلاعیهای اعلام کرد که آغاز قرن ۱۵هجری شمسی روز دوشنبه یک فروردین ۱۴۰۱ خواهد بود.
البته مؤسسه مذکور در اطلاعیه خود هیچ استدلال علمی برای چنین نتیجهگیری انجام نداده است و صرفا اعلام داشته که چون روز اول نخستین قرن هجری شمسی، (که عرفا یکسال کامل درنظر گرفته شده است) جمعه یک فرودین یک و روز پایان آن سهشنبه ۲۹ اسفند ۱۰۰ بوده است، بنابراین روز پایان قرن ۱۴ نیز ۲۹ اسفند ۱۴۰۰ خواهد بود.
این موضعگیری مؤسسه ژئوفیزیک مورد پذیرش رئیس جمهوری محترم قرار گرفته و ایشان مقرر کردهاند که «در مطبوعات و صدا سیما بر همین مبنا عمل شود.»
صرفنظر از باور عمومی چه در داخل و خارج از کشور و تجربه جشن آغاز قرن پانزدهم هجری قمری در آغاز سال ۱۴۰۰ در اوایل انقلاب و آغاز قرن ۲۱ و حتی هزاره سوم میلادی در تحویل سال ۲۰۰۰، بهنظر میرسد این استنتاج مؤسسه ژئوفیزیک با منطوق ریاضی بهکار گرفته شده در نحوه تعیین آغاز و پایان سایر واحدهای اندازهگیری زمان مانند شبانه روز، سال و ... انطباق نداشته باشد.
مثلا آغاز شبانهروز مانند سایر واحدهای زمانی از صفر آغاز می شود و معلوم نیست چرا باید سال آغاز قرن با یک آغاز شود. در شبانهروز، نخستین ساعت بین ساعت صفر تا یک و دومین ساعت بین یک و دو و بالاخره آخرین ساعت بین ۲۳ تا ۲۴ است، درحالیکه اگر استدلال مؤسسه ژئوفیزیک را بپذیریم نخستین ساعت شبانهروز یک و ساعت پایانی آن ۶۰ دقیقه پس از نیمهشب خواهد بود. اگر یک ساعت مفروض دیجیتالی را درنظر بگیرم زمان خاصی از نخستین ساعت شبانهروز مثلا به اینصورت نشان داده میشود : ۲۵ر۰۹ر۰۰ یعنی نه دقیقه و ۲۵ ثانیه از نخستین ساعت شبانهروز طی شده و یا ۰۸ر۱۲ر۰۱ نشاندهنده گذشت ۱۲ دقیقه و ۸ ثانیه از دومین ساعت شبانه روز است. یا مثلا کودکی که در اول فروردین ۱۳۶۵ متولد شده باشد در روز اول یا حتی تا ۲۹ اسفند سال ۱۳۶۵ یکساله محسوب نمیشود و مثلا میگویند ۶ماه و ده روزش هست.
همین شخص در مثلا ۵ فروردین ۱۳۶۶ سال دوم زندگی را آغاز کرده ولی تا پایان سال دوم تولد، سن او را با یک سالواندی اندازهگیری میکنند.
بهعبارت بهتر ثانیه، دقیقه و ساعت در شبانهروز و روز و ماه در سال بهعنوان کسری از واحد زمان کاربرد دارد ولی در محاسبه مؤسسه ژئوفیزیک برای سال اول هجری بهجای صفر مبنا یک قرار گرفته و این قاعده ریاضی برهم خورده است. طبق منطق ریاضی نخستین سال هجری شمسی در روز اول فروردین سال مبنا( صفر) آغاز و پایان سال ۱۳۹۹ پایان قرن ۱۴ هجری شمسی است. به عبارت دیگر سال ۱۳۹۹ ( مانند ساعت ۲۳ تا ۲۴ در شبانه روز) ۱۴۰۰اُمین سال هجری شمسی است، بنابراین آغاز سال ۱۴۰۰ نخستین روز از سال ۱۴۰۱ و آغار قرن ۱۵ است.
اگر مؤسسه ژئو فیزیک اعلام میکرد که روز اول نخستین قرن هجری شمسی، جمعه یک فروردین نخستین سال هجرت است آنگاه حتما به همین نتیجه ریاضی که ابتدای سال ۱۴۰۰ آغاز قرن ۱۵ هجری شمسی هست، میرسید.
شاید گفته شود که از نظر تاریخی این سهو از همان آغاز بهکار رفته و اکنون کاری جز قبول یک استنتاج غیرعلمی نیست، در این مورد نیز باید گفت که طبق مستندات محکم تاریخی ازجمله نوشتههای طبری و یعقوبی، مبدأ هجرت نخستینبار در زمان خلیفه دوم بهعنوان مبدأ تاریخ مسلمانان، پذیرفته شد و در آنموقع هم رسم نبود که مثلا بگویند یا بنویسند ۰۱ر۰۱ر۲۵ هجری بلکه میگفتند اول محرم بیستوپنجمین سال(سال ۲۵) هجری قمری که در واقع منظور ۰۱ر۰۱ر ۲۴ بوده است. این متن تنها برای ایجاد یک چالش ذهنی بین صاحبنظران تهیه و منتشر شده و هیچ ادعای دیگری ندارد.
* غلامرضا سلامی- تحلیلگر اقتصادی