«گره چینی چوب» که قدمت آن در همدان به دوران صفویه و پیش از آن بازمیگردد اکنون در بین هنرمندان رو به فراموشی است.
پس از گذشت سالیان دراز از این هنر که اکنون رد پایش کمرنگ شده است تنها یک کارگاه در همدان فعال است و توسط استادکار چیرهدستی به نام «امیر برقزدگان» اداره میشود.
این هنر یکی از اصیلترین هنرهای ایرانی که از دیرباز در ایران بوده و در آثار تاریخی کشورمان به خوبی مشاهده میشود و جزو عناصر مهم آثار باستانی است.
«گره چینی چوب» عبارت است از کنار هم قرار گرفتن اشکال هندسی طبق قاعده و اصول و از تکرار گرهها در کنار هم شکلهای زیبای گره چینی به وجود میآیند.
در «گره چینی» مسأله خیلی مهم زاویهها هستند در حقیقت زاویهها هستند که باعث به وجود آمدن شکلهای هندسی میشوند و به همین دلیل شناخت زاویهها و مهمتر از آن رسم گره نخستین کار است.
بیشترین کاربرد گره چینی در دربها و پنجرههای منازل و ضریح امامزادگان بوده است.
گره چینی چوب مانند هزاران هنر اصیل ایرانی هنری بوده که از دیرباز در شهرهای کشور و بهویژه در همدان جایگاه خاصی را داشته و بیشترین کاربرد آن در منازل و اماکن متبرکه مانند امامزادگان بوده است.
کارشناس پژوهش معاونت صنایعدستی همدان در گفت وگو با مهر با بیان اینکه متأسفانه امروزه بسیاری از هنرهای اصیل ایرانی و یا همدانی رو به فراموشی گذاشته است، گفت: هنرهایی چون مسگری، نازککاری و یا گره چینی از جمله هنرهایی بوده که این روزها در حال فراموشی هستند.
زهرا شیرزادی در ادامه سخنان خود در خصوص گره چینی افزود: گره چینی هنر اصیل ایرانی بوده که در برخی نقاط کشور و از جمله شهر همدان قدمتی دیرینه دارد.
وی با بیان اینکه گره چینی شامل گرههای چوبی هندسی بوده که استادکار آن با مهارت تمام و قواعد و اصول خاص آن را کنار هم میچیند، بیان کرد: گرهها با اشکال هندسی در کنار هم قرار میگیرند تا چهارچوبی در قالب پنجره و یا درب منازل و یا پاراوان (جداکننده اتاقهای منازل) ساخته شود.
این کارشناس پژوهش معاونت صنایعدستی همدان با اشاره به اینکه گرهها دارای نامهای مختلف مانند گره شمسه و ترنج، گره سرمهدان و... میشود، گفت: ساخت هر یک از این گرهها علم بزرگی میخواهد که از دست هر کسی برنمیآید و استادکار خود را لازم دارد.
درب دو لنگه گره چینی با چوب در امامزاده سام و حام
شیرزادی بیان کرد: بیشترین کاربرد گره چینی در دربها و پنجرههای منازل و ضریح امامزادگان و یا در دربها و پنجرههای اماکن متبرکه بوده و یا طاقچههای زیبایی که با گرههای چوبی ساخته میشده است.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه در حال حاضر در شهر همدان یک کارگاه وجود دارد که در گره چینی چوب فعال است، گفت: استاد امیر برقزدگان استاد چیرهدستی بوده که نزدیک به ۴۰ سال به این هنر مشغول بوده و شاگردانی را نیز تربیت کرده است.
کارشناس پژوهش معاونت صنایعدستی همدان در خصوص قدمت این هنر در همدان گفت: بر اساس شواهد پیدا شده قدمت این هنر به دوران صفویه و یا حتی پیش از آن تخمین زده میشود و یک درب دو لنگه گره چینی با چوب در امامزاده سام و حام شهرستان ملایر کشف شده است که قدمت آن به دوره صفویه بازمیگردد و در حال حاضر در موزه لطفعلیان ملایر نگهداری میشود.
شیرزادی با اشاره به اینکه هنر گره چینی چوب زیبایی خاصی دارد، افزود: گره چینی چوب هنری بوده که معنویت را در خود دارد و از همین رو در اماکن مذهبی به کار برده میشده است و در واقع دیباچه شکیل بودن امامزادهها به هنر گره چینی برمیگردد.
وی در مورد دلیل رکود این هنر گفت: به دلیل افزایش استفاده از «ام.دی.اف» در منازل و یا موارد مشابه آن و یا فلز در منازل این هنر در رکود بسر میبرد.
کارشناس پژوهش معاونت صنایع دستی همدان در ادامه تغییر کاربری و ارائه نوآوری در این هنر را راهکاری برای احیای آن بیان کرد و گفت: میتوان با نوآوری در این هنر و تغییر کاربری مانند استفاده این هنر در وسایل منازل و یا وسایل تزئینی و قاب عکس و... دوباره این هنر را رونق بخشید.
شیرزادی آموزش و تبلیغات از سوی رسانههای جمعی و صداوسیما را نیز از عوامل مؤثر برای رونق این هنر بیان کرد و افزود: فاق و زبانه دو عامل مهم در گره چینی بوده و قسمتی مهم از این هنر بوده که به کار گرفتن آن کار هرکسی نیست.
معاون صنایعدستی میراث فرهنگی همدان نیز در مورد هنرهای فراموش شده و گره چینی چوب گفت: رشتهها و هنرهایی هستند مانند پالاندوزی، مسگری، حلبیسازی و گره چینی که امروزه دیگر کاربردی ندارند و با توجه به رشد و توسعه جوامع کاربرد خود را از دست دادند.
علیرضا قاسمی با اشاره به اینکه این هنرها هنرهای منسوخ شده خوانده میشود، افزود: میراث فرهنگی همدان و معاونت صنایعدستی برای حفظ و احیا ابتدا این هنرها را مستندنگاری میکند.