پرهیز از نگاه امنیتی و سیاسی به سازمان های مردم نهاد؛ ضرورتی است که علاوه برحفظ استقلال و پویایی آنها، زمینه را برای افزایش مشارکت مردم و بزرگ شدن جامعه مدنی فراهم می کند.
به گزارش نوشته ایرنا تقویت جامعه مدنی از اهدافی است که در توسعه جوامع بر آن تاکید می شود. چنانکه در توسعه پایدار نقش، جایگاه و مشارکت مردم به عنوان عاملان توسعه، اهمیتی خاص دارد و برنامه ریزان و سیاستگذاران تلاش می کنند با ترغیب مردم به مشارکت، زمینه های پایداری و پویایی توسعه را در جوامع فراهم کنند.
جامعه مدنی به عنوان حد واسط و پل ارتباطی میان دولت و مردم؛ سازمان های مردم نهاد (سمن ها)، احزاب، اتحادیه ها، اصناف و به طور کلی نهادهای مردمی را در شمول خود دارد و در راستای احقاق حقوق و مشارکت مردم در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها عمل می کند.
سازمان های مردم نهاد، شاید مهمترین وجه از جامعه مدنی باشند که جدا از بازی های سیاسی و با مشارکت مردم؛ بهبود وضعیت اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی جامعه را به عنوان هدف کلی و مشترک خود دنبال می کنند. هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان تلاش می شود که با بزرگ کردن جامعه مدنی، سیاستگذاری ها را از حالت عمودی و پدرسالارانه خارج و زمینه های مشارکت و فعالیت های مردمی را در برنامه ریزی ها پررنگ کنند.
در سال های اخیر، نقش سازمان های مردم نهاد به ویژه در فرآیند برنامه ریزی ها تا اندازه ای مورد توجه قرار گرفته است؛ چنانکه افزایش شمار سمن های اجتماعی و زیست محیطی به ویژه در حوزه مسائلی همچون؛ حقوق زنان، حمایت از کودکان کار و خیابان، مبارزه با اعتیاد و حمایت از حقوق حیوانات و غیره از نهادینه سازی این نهادهای مردمی در جامعه حکایت می کند، اما این هنوز کافی نیست و تقویت جامعه مدنی، به اراده ای محکم و تلاشی مضاعف نیاز دارد.
با توجه به ضرورت سمن ها به ویژه در جوامع مردم سالار باید گفت:
1- شکل گیری و پویایی سازمان های مردم نهاد، به ویژه در جوامع در حال توسعه، نیازی است که هنوز به طور کامل به آن پاسخ داده نشده و روز به روز نیز خلاء آن بیشتر احساس می شود. در ایران فعالیت های عام المنفعه و مشارکت های مردمی اگر چه سابقه ای طولانی دارد، اما مشارکت به شکل مدرن و در قالب سازمان های مردم نهاد، عمر چندانی ندارد و سمن ها در ایران هنوز آنگونه که باید نهادینه نشده اند.
با توجه به اینکه سمن ها به عنوان نهادهای غیردولتی، از ارکان جامعه مدنی محسوب می شوند، زمینه سازی برای ایجاد و تقویت آنها به ویژه در جوامع در حال توسعه ضرورت دارد. نظر به افزایش تکاپوهای مدنی در یک دهه گذشته به ویژه در انتخابات اخیر؛ بستر سازی برای گسترش و تقویت سمن ها عرصه را برای تاثیر فزاینده مردم در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های توسعه ای هموار می کند.
2- سمن ها دارای کارکردهایی هستند از جمله اینکه، با فعالیت های خود به شکل گیری و تقویت سرمایه اجتماعی کمک می کنند. این نهادهای مردمی ضمن پرداختن به مسائل و معضلات موجود؛ جامعه را نسبت به ضعف ها و کاستی ها، چالش هایی که در حوزه های مختلف وجود دارد، آگاه می کند. سمن ها از آنجا که در یک چارچوب قانونمند اجتماعی فعالیت می کنند، با ایجاد اعتماد میان گروه ها و بخش های جامعه، مشارکت شهروندان، همبستگی و انسجام در مسائل مختلف ایجاد می کنند.
آنها همچنین با شناسایی استعدادها، نقاط ضعف را به قوت و چالش ها را به فرصت تبدیل می کنند و تقویت سرمایه اجتماعی را سبب می شوند. کارکرد دیگر سازمان های مردم نهاد، آموزش عمومی و آگاهی بخشی همگانی آنها به شهروندان به ویژه گروه های محروم و در حاشیه جامعه است. این نهادهای مردمی با افزایش شناخت شهروندان از حقوق خود، مسیر تحقق برابری و عدالت اجتماعی را هموار می کنند.
3- مساله ای که گاه درباره سمن ها به چشم می آید، نگاه سیاسی- امنیتی و از بالا به پایینی است که درباره این نهادهای مردمی وجود دارد. این مساله عرصه را برای گسترش و فعالیت سمن ها تنگ تر می سازد و آنها را قربانی نگاه پدرمآبانه سیاستمداران می کند. نگاه مزبور، با وابسته دانستن نهادهای مردمی به خارج از مرزهای ملی، هر گونه فعالیت اجتماعی سمن ها اعم از؛ مسائل زنان، کودکان خیابانی، مساله محیط زیست و غیره را غیرواقعی قلمداد کرده و سازمان های مردم نهاد را به مساله سازی و همچنین برجسته نمایی مشکلات و مسائل اجتماعی و شفافیت نبودن در عمل متهم می سازند .شکوفایی و پویایی سمن ها، مستلزم برگرفتن قالب ها و پیش فرض های سیاسی و امنیتی درباره این نهادهای مردمی و قانونمند است.
4- مساله دیگری که در ارتباط با سمن ها مطرح می شود؛ سوء استفاده هایی است که اشخاص و بازیگران سیاسی در راستای منافع گروهی و جناحی خود از این نهادهای غیر دولتی می کنند در حالی که؛ سمن ها پیش از هر چیز نهادهای مردمی هستند که جدا از بازی های سیاسی، مردم را به مشارکت در مسائل جامعه از اجتماعی تا زیست محیطی تشویق می کنند. موفقیت سمن ها، نیازمند داشتن استقلال از دستگاه های دولتی و سیاسی است. در ایران سمن ها بیش از آنکه مستقل و مردمی باشند، نهادهایی وابسته هستند که تحت سیطره اشخاص و مناصب سیاسی قرار دارند.
سمن ها با نظارت بر بخش دولتی و حاکمیتی؛ مسئولان را در قبال مسائل جامعه و شهروندان، قانونمند، پاسخگو و مسئولیت پذیر می سازند و بدین گونه به بزرگ شدن و پویایی جامعه مدنی کمک می کنند. از این رو آماده سازی جامعه برای افزایش مشارکت های مردمی در قالب سازمان های مردم نهاد، ضرورتی است که بی توجهی به آن پیامدهای نامطلوبی به ویژه در حوزه موضوعات اجتماعی به همراه دارد.
