مداخله بههنگام اصطلاحی است که در تشخیص بهموقع و ارائه خدمات درمانی- توانبخشی کاربردی اساسی و حیاتی برای افراد بهویژه نوزادن با شکلی از بیماری و معلولیت دارد.
این موضوع آنقدر اهمیت دارد که در مجامع بینالمللی بهداشتی - درمانی پروتکلهای منسجم و پیگیری را برای بهرهوری جهانی به ثبت رسانده است.
وجود یک نوزاد معلول در خانواده، اثرات روانی ناخواستهای بر والدین میگذارد که به واکنشهای غیرمنطقی و گاهی بیتفاوتی در آنها منجر میشود تا حدی که در برخی موارد، پنهان کردن فرزند معلول را بههمراه خواهد داشت.
مداخله بههنگام از این اصل پیروی میکند که تشخیص و درمان سریع و بهموقع در سنین پایین(پیش از 3 تا 6 ماهگی) اثر درمانی را دوچندان میکند و نوزاد معلول با حداقل تأثیرپذیری از معلولیت، وارد جامعه آموزشی و اجتماعی خواهد شد. سازمان بهزیستی، وزارت بهداشت و سازمان آموزش و پرورش استثنایی نقش بهسزایی را در مرحله تشخیص زودهنگام به عهده دارند.
در این اصطلاح، همکاری و پیگیری والدین و ارجاع صحیح به متخصصان مربوطه که از آن به تیم درمانی - توانبخشی نام برده میشود، از اهمیت بهسزایی برخوردار است.
بنابراین اینطور بهنظر میرسد که پس از تشخیص وجود معلولیت در فرزند، بلافاصله مشاوران متبحر باید قدم پیش نهاده و کار با والدین را هرچه سریعتر آغاز کنند.
بههمین دلیل بهجرأت میتوان گفت که نخستین گام حیاتی و سرنوشتساز پس از تشخیص معلولیت، مشاوره والدین برای پذیرش معلولیت، همکاری و پیگیری درمان فرزندشان است؛ زیرا مجوز ورود به خانواده و کار با کودک از سوی والدین صادر میشود. همزمان با تشخیص و مشاوره با والدین، گام بعدی ارجاع به تیم متخصصان مرتبط با نوع معلولیت است.
بهطور مثال برای معلولیت شنوایی، متخصصان مربوطه شامل متخصص گوش و حلق و بینی، شنواییشناس، مشاور، گفتاردرمان، مربی ناشنوا، مددکار اجتماعی و ارگانهای مربوطه که شامل سازمان بهزیستی، بهداشت و درمان و آموزش و پرورش استثنایی و سازمان هلال احمر است.
گام بعدی مداخله بههنگام، درمان جراحی و تجویز وسیله توانبخشی و آموزش نحوه بهکارگیری وسیله تجویزشده و درنهایت تشکیل جلسات توانبخشی توسط کادر توانبخشی(گفتاردرمان، کاردرمان، فیزیوتراپ، شنواییشناس و ارتوپد فنی) است.
لازم به یادآوری است که چون در این مرحله سیر درمان طولانی بوده و مستلزم چندین جلسه توانبخشی مداوم است نیاز به صبر و حوصله والدین و پیگیری درمانی آنها دارد و اینکه این جلسات درمانی مستلزم صرف هزینه است که ارگانهای بهزیستی و آموزش و پرورش استثنایی میتوانند نقش بهسزایی را در این رابطه داشته باشند.
رصد کردن سیر درمان و پیشرفت مهارتهای رشدی و یادگیری کودک از جمله مواردی است که باید توسط تیم توانبخشی و والدین دنبال شود.
ذکر این نکته مهم است است که در تحقیقات دانشمندان، کودکانی که پیش از 6 ماهگی معلولیت آنها تشخیص داده شده است، در قیاس با کودکانی که پس از 6 ماهگی این تشخیص انجام شده است، پیشرفت بهتری در کسب مهارتهای رشدی و یادگیری داشتهاند. یعنی اینکه هرچه سن تشخیص کمتر باشد، صرفنظر از میزان معلولیت و جنسیت کودک و سطح تحصیلات و همچنین وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده، عملکرد کودک بهتر و بالاتر خواهد بود.
امروزه برنامه مداخله خانوادهمحور یکی از مهمترین اشکال در مداخله زودهنگام کودک آسیبدیده است و هدف از اجرای برنامه خانوادهمحور صرفا خدمترسانی به کودکان با نیازهای ویژه نیست بلکه بر پیشرفت و بررسی نیازهای سایر اعضای خانواده نیز تأکید دارد.
در پایان باید گفت توانمندسازی والدین کودکان معلول، نه با آزاد کردن آنان از مسئولیت، بلکه با آگاهسازی ایشان نسبت به واقعیات و افزایش قدرت تصمیمگیری مناسب برای خود و خانواده حاصل میشود.
* رئیس آموزش و پرورش استثنایی
استان همدان
