مشارکت مردم در هر نهاد و ارگانی همواره موجبات بهبود روند عملکرد آن نهاد را فراهم کرده است و به جرات می توان گفت در دنیای امروزی، مدیریت شهری و تمام دستگاه هایی که ارتباط ملموس با عموم شهروندان دارند جهت ارتقاء کیفیت خدمات خود و برنامه ریزی هدفمند در راستای بهبود شاخص های عملکردی سازمان، بیش از سایر دستگاه ها نیازمند مشارکت عموم مردم در ماموریت های خود هستند.
مشارکت اجتماعی نه تنها باعث افزایش کارایی و بهره وری سازمان می شودبلکه جایگاه اجتماعی آن را که از اصلی ترین معیارهای یک نهاد به شمار می رودرا نیز ارتقا می دهد. جایگاه اجتماعی شهرداری ها و رضایت مندی مردم از مدیریت شهری، بنیان های آن را مستحکم کرده و آنوقت هست که مدیران آنها می توانند جهت آینده شهر و میزان توسعه یافتگی آن برنامه ریزی نمایند. رضایت اجتماعی در شهرداری ها را می توان از چند زاویه نظاره گر بود، انجام ارزیابی های سه گانه از جمله اجتماعی توسط شهرداری ها، در زمان های قبل، حین و بعد از انجام پروژه های شهری، پایه های اجتماعی شهرداری را قوام بخشیده و شهروندان را مدافع انجام آن می نماید و این مهم در افزایش مشارکت مالی و مشارکت اجتماعی شهروندان در پروژه های شهری بسیار اثرگذار خواهد بود. قانون گذار نیز بر این مهم پی برده و جهت پوشش آن شورای اسلامی شهر و روستا را پیش بینی نموده است. بند 2 ماده 71 قانون شوراها و انتخاب شهرداران یکی از وظایف شورای اسلامی شهرها را بررسی و شناخت کمبودها، نیازها و نارسایی های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، رفاهی حوزه انتخابیه و تهیه طرح ها و پیشنهادات اصلاحی و راه حل های کاربردی در این زمینه ها جهت برنامه ریزی و ارایه آن به مقامات مسئول ذیربط، عنوان می کند. مفاد امر فوق که از جمله وظایف خطیر شورای اسلامی شهرهاست، بررسی و شناخت و ارائه طرح و برنامه در حوزه های مختلف شهری را برعهده نمایندگان مردم در شورا گذاشته است تا جهت تحقق هر چه بهتر آن از نظرات عموم مردم و متخصصین امر به انحاء مختلف بهره بگیرند.
بنابراین همه مردم با انتخاب نمایندگان خود به طور غیرمستقیم در تصمیم گیری های شهری دخالت دارند.
تعدد و تنوع وظایف شهرداری ها، آن ها را ناگزیر به استفاده از نظرات و ایده های آحاد مردم در تمام حوزه های فکری و اجرایی در بخش های مختلف و تخصص های متنوع نموده است. بدون شک این نیاز درصورت تحقق مدیریت یکپارچه شهری و یا حتی مدیریت هماهنگ شهری که در برنامه های سوم، چهارم و پنجم توسعه اقتصادی اجتماعی جمهوری اسلامی ایران همواره بر اجرایی شدن آن تاکید داشته، افزایش یافته و بیش از گذشته آشکار خواهد شد چرا که در صورت عملیاتی شدن این قانون بر حجم و تعداد وظایف مدیریت شهری افزوده شده و آنها را نیز لاجرم به تعامل و همکاری مردم در اجرایی نمودن هرچه بهتر وظایف و ماموریت های خود، احتیاج پیدا خواهند کرد.
نقش سمن ها در افزایش مشارکت اجتماعی و پیشبرد اهداف مدیریت شهری
سازمان های مردم نهاد به عنوان حلقه واصل مردم و طبقه حاکمیت همواره در ایجاد و گسترش ارتباط شهروندان و مسئولین پیش قدم بوده و تحقق این موضوع را از ماموریت های خود می داند چرا که سمن ها با هدف مرتفع نمودن معضلات و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، زیست محیطی، بهداشتی و... در سطح جامعه پایه گذاری شده و برنامه های خود را بر این اساس و مقصود پیش می برد و از آنجایی که تخصصی بودن از ویژگی های بارز سمن ها بشمار می رود و از متن مردم و جامعه برخاسته اند، به دنبال حل اصولی و منطقی معضلات بوده و شاخص های توسعه یافتگی جامعه را بر اساس استانداردهای موجود پیگیری می نمایند؛ از طرفی نهادهای دولتی و عمومی نیز با هدف خدمت به مردم و مرتفع نمودن بخشی از مشکلات جامعه و البته با اختصاص بودجه مشخص و ارتزاق از بیت المال پایه ریزی شده اند لذا می توان گفت علت اصلی ایجاد یک نهاد دولتی و عمومی، رفع معضلات و مشکلات در بخش مربوطه و تشکیل سمن ها نیز همین موضوع است بنابراین سمن ها با نیروی انسانی متخصص و دغدغه مند می توانند ظرفیت خوب و مطلوبی را برای دستگاه های اجرایی ایجاد نمایند در واقع افزایش مشارکت اجتماعی نهادهای اجرایی می تواند از طریق تعامل و همکاری آنها با سازمان های مردم نهاد اتفاق افتد.
رویکرد شهرداری های توسعه یافته و نقش فرهنگ در توسعه شهری
در سال های گذشته عمدتا شهرداری ها فقط مبادرت به ارائه خدمات و اجرای پروژه های عمران شهری می نمودند دیدگاه مدیران به موضوعات شهری کاملا سخت افزاری بود اما امروزه با پیچیده شدن مدیریت در شهرها و شناخت نقش فرهنگ در شهرسازی و معماری عمدتا تغییر رویکرد داده و از خدماتی عمرانی به اجتماعی فرهنگی گرایش پیدا کرده است. فرهنگ غالب یک شهر و نوع نگاه شهروندان به مسایل شهری، کالبد شهر را می سازد؛ با مروری بر وضعیت معماری و شهرسازی شهرها به وضوح می توان دریافت که ساکنان آن دارای چه تفکراتی هستند بنابراین می توان ادعا داشت که شهری دارای هویت است که پایه های فرهنگی قوی ای داشته باشد. فرهنگ اسلامی ایرانی مردم ما باید تاثیر خود را در منظر شهری و معماری و شهرسازی شهرهای کشورمان بگذارد حال باتوجه به تغییر رویکردی که در شهرها اتفاق افتاده، مدیران شهری عمدتا به دنبال بهره گیری از نهادهای فرهنگی در پیشبرد اهداف و ماموریت های خود هستند. سازمان های مردم نهاد در تمام حوزه های مترتب جامعه فعال بوده و اثرگذاری خود را به انحاء مختلف دارند اما به نظر می رسد اصلی ترین رویکرد آنها رویکرد فرهنگی بوده و نگاه نرم افزاری و عمقی به مسایل دارند به عبارت دیگر سمن ها زمینه های فرنگی مسایل را مدنظر قرار می دهند و جهت فرهنگ سازی در حوزه مربوطه خود برنامه ریزی می نمایند فرض مثال اگر سمنی در حوزه محیط زیست فعالیت می کند در کنار کار اجرایی، بخش اعظمی از انرژی خود را به اشاعه فرهنگ زیست محیطی اختصاص میدهد یا اگر سمنی در حیطه خیریه فعال است یکی از برنامه های آن فرهنگ سازی نیکوکاری و نوع دوستی میان مردم است لذا پرداختن به امور فرهنگی، بخشی از ماموریت های سمن هاست. براین اساس شهرداری های توسعه یافته در بخش های فرهنگی اجتماعی تمام پروژه های شهری خود از سمن ها به عنوان حلقه واصل مجموعه شهرداری و مردم بهره می گیرند، بدین صورت نگاه فرهنگی خود به اداره شهر را تقویت کرده و ضمن افزایش مشارکت اجتماعی شهروندان، رضایت مردم را نیز با درنظر گرفتن علایق و سلایق ایشان، ارتقا می دهند. بدون شک کسب موفقیت در اجرای پروژه های شهری در سایه مشارکت سمن ها که المانی از شهروندان هستند در بخش های فرهنگی آنها به مراتب بیش از پیش خواهد بود و یقینا رضایت اجتماعی عموم مردم را به دنبال خواهد داشت.
* سیدمصطفی موسوی
رئیس کمیته سمنهای مدیریت شهری استان
