گردوغبار به عنوان مهمان ناخوانده در همدان از پدیده‌هایی است که موجب مشکلاتی در زمینه محیط زیست، تشدید بیماری‌های تنفسی و بروز خسارت‌های پنهان کشاورزی می‌شود که باید برای رفع آن دنبال چاره بود.
در سال‌های اخیر تعداد تکرار و شدت وقوع ریزگردها در کشور آن را به یک معضل زیستی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل کرده است و همزمان نظرهای مختلفی توسط نهادها و سازمان‌های مسئول و غیرمسئول درباره آن اظهار و راهکارهای گوناگونی اعم از علمی و منطقی و یا غیرعلمی برای مقابله و تعدیل آثار زیانبار آن ارائه می‌شود.
در حقیقت ریزگرد پدیده‌ای است که از ترکیب ذرات ریز گردوغبار، ذرات جامد و گاه دود تشکیل شده و معمولاً قطری کمتر از 5/2 میکرون دارند که در هوا پخش شده و دید افقی را محدود می‌کند.
این پدیده معمولا ضخامتی کمتر از یک کیلومتر را در برمی‌گیرد و در موارد شدید از یک یا 2 کیلومتر فراتر نمی‌رود.
۲۶ استان درگير اين پديده‌اند
يك کارشناس هواشناسی در اين باره در گفت‌وگو با مهر گفت: منشأ ظهور پدیده ریزگردها در جهان به عنوان بخشی از آثار و عوارض فرسایش بادی عموماً مختص مناطق خشک و نیمه‌خشک است، با این وجود ممکن است حتی مناطق مرطوب و نیمه‌مرطوب را نیز در برگیرد.
به گفته امیر محمدی، اگرچه نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که عمده‌ترین منشأ به وجود آورنده ریزگردها در سال‌های اخیر در جنوب غرب و غرب کشور، عموماً مبدأ خارجی داشته و بخش‌هایی از کشور عراق، سوریه و عربستان است، اما کشور با این پدیده و طوفان‌های گردوغبار که اغلب منشأ داخلی دارد نیز روبه‌روست و این پدیده به شکل محلی نیز وجود دارد.
به گزارش مهر؛ در حال حاضر ۲۶ استان کشور با شدت متفاوت تحت تأثیر این پدیده قرار دارند و تنها 6 استان کشور از یورش این پدیده ناخوشایند در امانند.
وی با بیان اینکه طبق گزارشات رسمی‌در سال ۸۳ تنها 3 استان کشور درگیر این پدیده بودند، گفت: در حال حاضر ۲۶ استان کشور با شدت متفاوت تحت تأثیر این پدیده قرار دارند که حداقل ۲۰ استان از این مناطق در جنوب، جنوب غرب، غرب، شمال غرب و بخش‌هایی از نواحی مرکزی کشور قرار گرفته‌اند.
با وجود اینکه تنها 6 استان کشور از یورش این پدیده ناخوشایند در امانند اجرای قوانین مصوب و لازم در این خصوص در دولت و مجلس برای کاهش اثرات مخرب این پدیده و همچنین رایزنی با مسئولان کشورهای درگیر این موضوع ضروری به نظر می‌رسد.
محمدی اظهار كرد: اگرچه رخداد فرسایش بادی در کشور سابقه دیرینه دارد، اما در سال‌های اخیر بنا به مجموعه عواملی همچون مسائل طبیعی نظیر کم بارشی شدید و رخداد خشکسالی‌های متوالی وتغییر شرایط اقلیمی، تغییر فشار هوا و وزش بادهای شدید از سمت بیابان‌های کشورهای عراق و عربستان این پدیده تشدید شده است.
وی با بیان اینکه اثرات انسانی نظیر مدیریت نادرست منابع آب، خاک، پوشش گیاهی، بهره برداری ناپایدار از اراضی و تغییر کاربری اراضی در این زمینه مؤثر است، گفت: احداث سد، انحراف مسیر رودخانه و برداشت بی‌رویه آب می‌تواند در ایجاد این پدیده مؤثر باشد.
رابطه مستقيم ريزگردها و آب
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست همدان هم با تأکید بر این نکته که ریزگردها رابطه‌ای مستقیم با چالش آب دارد، بیان كرد: تا پیش از سال ۸۸ تصور بر این بود که ریزگردها تنها از عراق وارد کشور می‌شود، درصورتی که در کشور نیز این مشکل به شکل منطقه‌ای و ناحیه‌ای وجود دارد.
سید عادل عربی با اشاره به تنش آب موجود در کشور، بیان کرد: از بین رفتن زیستگاه‌های آبی، خشک شدن تالاب‌ها، نبود اصلاح الگوی کشت و وجود ۱۷ فروچاله در استان به دلیل مدیریت نادرست مصرف آب موجب تشدید اثر ریزگردها شده است.
ریزگردها رابطه‌ای مستقیم با چالش آب دارد و نخستین ریزگردها در سال ۸۸ همزمان با خشک شدن تالاب‌های طبیعی استان همدان رخ داد.
وی با اشاره به این مطلب که دیده شدن نخستین ریزگردها در سال ۸۸ و خشک شدن تالاب‌های طبیعی استان همدان در همان سال به هم مرتبط است، عنوان کرد: با وجود بارندگی‌ها در چند سال اخیر این تالاب‌ها احیا نشده است.
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست همدان مسائلی نظیر چرای بیش از حد دام‌ها، کاهش میزان بارندگی‌ها، نابودی زیستگاه‌ها، خشک شدن تالاب‌ها و به دنبال آن افزایش بیابان‌زایی را از چالش‌های اساسی این حوزه برشمرد و گفت: تمام موارد یاد شده به شدت گرفتن موضوع ریزگردها دامن می‌زند.
عربی افزود: محیط زیست و منابع طبیعی باید به سمت رفع این چالش حرکت و به بهبود اوضاع کمک کند.
شناسایی وضعیت باید در دستور كار باشد
قائم مقام سازمان جهاد کشاورزی استان همدان هم با اشاره به وجود حدود ۱۲ میلیون هکتار بیابان در کشور، گفت: از این میزان 6 میلیون هکتار بیابان فعال و دارای گردوغبار شنی است.
محمدرضا ابراهیمی با اعلام اینکه در دشت شراء استان همدان نیز شرایط بیابانی وجود دارد، اظهار کرد: شناسایی وضعیت گذشته، شناسایی وضعیت موجود و پیش‌بینی وضع آینده در خصوص ریزگردها باید در دستور کار قرار گیرد.
وی ضمن ضروری دانستن ایجاد زیرساخت‌های لازم و برنامه‌های اجرایی، فرهنگ‌سازی، آموزش و ترویج موضوع ریزگردها را برای عموم مردم لازم دانست و گفت: ایجاد یک فرهنگ عمومی نیازمند همت و تلاش عمومی است و رسانه‌ها نیز نقش بسزایی در آن دارند.
برنامه، ضرورت دارد
مدیرکل بحران استان همدان هم در این‌باره با بیان اینکه پدیده ریزگردها در عین اینکه پدیده‌ای جدید هستند، بسیار تأثیرگذار است، اظهار كرد: ریزگردها مخاطره طبیعی است که در سال‌های اخیر به لیست پدیده‌های مخاطره انگیز کشور افزوده شده است.
علی‌مردان طالبی با بیان اینکه مخاطرات، طبیعی، انسان‌ساز و یا ترکیبی هستند، افزود: مخاطرات طبیعی به شکل ناگهانی و یا تدریجی رخ می‌دهند که ریزگردها و خشکسالی را می‌توان به عنوان یک مخاطره طبیعی تدریجی نام برد.
وی با تأکید بر این مطلب که خشکسالی از وضعیت بحران خارج و به شکل اقلیم در آمده است، بیان کرد: بحران در شرایط خاصی رخ می‌دهد و با تغییر وضعیت به حالت نخست برمی‌گردد، اما با توجه به نمودارهای کاهش بارش و افزایش درجه حرارت دما شاهدیم که تغییر اقلیم در استان رخ داده است.
مدیرکل بحران استان با بیان اینکه ریزگردها جزو مخاطرات انسان‌ساز صنعتی نیز هست، ادامه داد: از یک طرف با وجود آلاینده‌های صنعتی و از طرف دیگر مخاطرات ترکیبی که هم انسان و هم طبیعت عامل بروز آن است، پدیده تشدید می‌شود.
طالبی با اعلام اینکه در چرخه مدیریت بحران، پیش‌گیری، پیش‌بینی، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی اقدامات گام به گامی‌است که صورت می‌گیرد، اظهار کرد: انجام مطالعات دقیق در خصوص شناسایی منشأ ریزگردها، ارائه راهکارهای علمی، مطالعه پیرامون باروری ابرها به عنوان مؤثرترین راهکار، مدیریت انتقال آب، شناسایی عوامل تشدید کننده، ارزیابی وضعیت و رخدادها، ارتقای دانش تخصصی، فعال‌سازی کارگروه‌های علمی‌و تخصصی در این زمینه، ورود و نقش‌آفرینی تشکل‌ها و سازمان‌ها، ارزیابی میزان خسارت‌ها، بازسازی تالاب‌ها و اجرای برنامه‌های کوتاه‌مدت به صورت زمان‌بندی شده می‌تواند از راهکارهای مؤثر در مواجه با پدیده ریزگردها باشد.
اما...
با این تفاسیر آنچه مسلم است اینکه پدیده ریزگردها عامل مهمی در هدر رفتن خاک، وارد کردن خسارات اقتصادی و از همه مهمتر عامل تهدید سلامت و زندگی انسان به شمار می‌رود و آثار ناخوشایندی همچون مشکلات بینایی، تنفسی، ریوی، آلودگی زیست محیطی و اختلال در سیستم‌های زمینی و هوایی را به دنبال دارند.
علاوه بر موارد یاد شده، ریزگردها تهدید گونه‌های گیاهی و جانوری نادر، گسترش نواحی بیابانی، خطر تحریق جنگل‌ها، افزایش تصادفات به دلیل کاهش دید، آلودگی منابع آبی، افزایش هزینه درمان خانوارها و کاهش کمی و کیفی محصولات دامی، کشاورزی و زنبورداری و... را به دنبال دارد.
