وزارت علوم، تحقیقات و فناوری روز جمعه (دوم آبان ماه) گزارش کامل بورسیه‌های غیرقانونی انجام شده در دولت گذشته را به اطلاع ملت ایران رساند تا نشان دهد دولت تدبیر و امید در وعده خود برای مقابله با فساد و تخلف انجام شده مصمم است.
به گزارش ايرنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی در هشتمین همایش ملی نخبگان جوان و نخستین جشنواره فرهنگی و ورزشی نخبگان گفته بود: «بعضی گفتند که این وزیر دست به بورسیه‌ها نزند اما کار ناقص وزیر دانشمند قبلی رضا فرجی‌دانا توسط دکتر نجفی بزودی تکمیل خواهد شد.» که شد.
محمدعلی نجفی پیشتر بورسیه‌های دولت گذشته را به 4 گروه تبدیل بورس خارج به داخل، بورس خارج، بورس مربیان و بورس ایثارگران تقسیم کرده و گفته بود: عده‌ای به اسم بورس خارج، بورسیه گرفته بودند و سپس آن را به بورس داخل تبدیل کردند؛ در نتیجه بدون شرکت در آزمون دوره دکتري مشغول به تحصیل بودند؛ پرونده‌هایی که قرار بود به کمیته 5 نفره ارجاع شود از این گروه بوده است.
اما داستان بلند و پرحاشیه 3 هزار بورسیه غیرقانونی دولت نهم و دهم چگونه شکل گرفت و انتشار گزارش وزارت علوم پرده از روی چه تخلفاتی برداشت؟
در دوره گذشته و با توجه به برگزار نشدن آزمون اعزام دانشجویان به خارج از کشور از سال 1385 دستورالعملی تنظیم می‌شود که براساس آن رتبه‌های ممتاز، دانشجویان المپیادی و مربیان واجد شرایط علمی از طریق فراخوان متقاضی به خارج اعزام می‌شدند. دستورالعملی كه به تأیید وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری وقت رسیده و یک پایگاه اینترنتی برای ثبت‌نام متقاضیان در نظر گرفته می‌شود.
2 سال بعد (1387) بندی به دستورالعمل تأیید شده اضافه می‌شود که براساس آن افرادی که دارای خدمات و سوابق برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند می‌توانستند متقاضی اعزام به خارج از کشور شوند؛ در سال‌های اخیر این بند بیشترین متقاضی را برای اعزام به خارج از کشور به خود اختصاص داد و کمتر دانشجویان المپیادی و ممتاز به خارج از کشور اعزام شدند.
داوطلبان اعزام به خارج از کشور علاوه بر داشتن شرایط عمومی نیاز به «مُعرف» نیز داشتند که معاون فرهنگی وزیر علوم، یک تشکل دانشجویی، مدیرکل بورس و اعزام سازمان امور دانشجویان و رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی چهار فردی بودند که متقاضیان خارج از کشور باید از سوی یکی از آنها معرفی می‌شدند.
در سال 1385 فقط رؤسای دانشگاه‌ها می‌توانستند مُعرف دانشجویان متقاضی بورس خارج از کشور شوند اما در سال‌های بعد مُعرفان 3گانه دیگر نیز بر آنها اضافه شدند.
بر این اساس اگر داوطلب مستعدی در کشور وجود داشت که از نظر علمی و اخلاقی برتر بود ولی مورد شناسایی یکی از این مراجع چهارگانه قرار نمی‌گرفت، برای اعزام پذیرش نمی‌شد.
تخلفات چه بود؟
براساس قانون، دانشجویانی که بورسیه می‌شدند باید معدل دوره کارشناسی آنها بالاتر از 14 و دوره کارشناسی ارشد بالاتر از 16 می‌بود ولی در بسیاری از موارد بورسیه شده در دولت گذشته این قانون رعایت نشد.
به گفته مجتبی صدیقی، معاون وزیر علوم و رئیس سازمان امور دانشجویان، از مجموع 729 نفر دانشجوی اعزام شده به خارج در دولت گذشته، معدل کارشناسی 73 نفر کمتر از 14 و معدل کارشناسی‌ارشد 70 نفر دیگر کمتر از 16 بود.
همچنین یک‌هزار و 884 نفر از داوطلبان بورسیه خارج، تبدیل به داخل شدند. تمامی این افراد باید مسیر گزینش را برای پذیرش در دانشگاه‌ها سپری می‌کردند اما نیمی از آنها تاکنون نظر گزینش یا هیأت مرکزی جذب وزارت علوم را ندارند.
هزینه‌ای که وزارت علوم باید برای هر یک از این دانشجویان (دانشجویان تبدیل بورس خارج به داخل) به دانشگاه‌ها پرداخت کند، برای دانشجویان رشته‌های علوم انسانی 30 میلیون تومان و برای دانشجویان غیر از علوم انسانی 40 میلیون تومان بود و بنا بر گفته رئیس سازمان امور دانشجویان نام برخی آقازاده‌ها و منسوبان نیز در میان اسامی این تعداد از دانشجویان وجود دارد.
در مجموع در دولت گذشته 3 هزار 731 نفر بورسیه شده بودند که 933 نفر از آنها مربی دانشگاه‌ها، یک هزار و 884 نفر تبدیل بورسیه خارج به داخل، 729 نفر بورس خارج و 185 نفر ایثارگر بوده‌اند.
براساس گزارش وزارت علوم، درباره تبدیل بورس خارج به داخل؛ با اعمال شرط حداقل معدل برای دوره‌های کارشناسی و کارشناسی‌ارشد (به ترتیب 14 و 16) و حداکثر شرط سنی مذکور در دستورالعمل‌های هر سال و با لحاظ فرمول‌های داخلی ارفاقی (مورد عمل در بعضی سال‌ها بر پایه مصوبات وقت) و نیز ارفاق 2 سال برای انجام خدمت نظام وظیفه، تعداد 508 نفر از این گروه لغو بورس، ادامه تحصیل با هزینه شخصی و بازگرداندن هزینه‌های پرداختی وزارت علوم؛ تعداد 36 نفر دیگر به دليل ارائه اطلاعات نادرست مؤثر در پذیرش (از قبیل اعلام معدل بیش از معدل واقعی) مشمول لغو بورس، قطع تحصیل و بازگرداندن هزینه‌های پرداختی وزارت علوم شدند. همچنین پرونده 36 نفر دیگر از این گروه نیز به علل مختلف از جمله عدم آغاز تحصیل، انصراف و... مختومه شد.
در این میان هزار و 241 نفر نیز تاکنون نتوانسته‌اند اعلام نیاز از دانشگاه‌ها اخذ کنند که در صورت عدم توفیق تا 15 بهمن ماه 93، وضعیت ادامه تحصیل آنها تبدیل به هزینه شخصی خواهد شد.
گروه دیگر از کسانی که در دولت نهم و دهم بورسیه شدند، یک‌هزار و 11 نفر از مربیان دانشگاه‌ها بودند. براساس گزارش وزارت علوم، 448 تن از مربیان شاغل به تحصیل، در وضعیت استخدامی «پیمانی» هستند که بدون تصویب هیأت امنای دانشگاه‌ها پذیرفته شده‌اند و از آنجا که به لحاظ قانونی امکان استفاده از بورس بـرای ادامه تحصیل را نداشته‌اند، لذا اسامی این افراد به دانشگاه‌ها اعلام شده تا در نخستين جلسه هیأت امنا برای آنها تصمیم‌گیری شود و سپس براساس رأی هیأت‌های امنای دانشگاه‌های مربوط اقدام خواهد شد.
از سوی دیگر، 165 نفر از طریق قانون جامع ایثارگری بورسیه شده بودند. بنا بر گزارش وزارت علوم از این تعداد، 23 نفر فاقد شرایط بخشنامه ایثارگری هستند؛ لذا مشمول ادامه تحصیل با هزینه شخصی می‌شوند. مشکل قانونی برای پرداخت هزینه‌های تحصیلی همه این افراد از سوی دیوان محاسبات کشور مطرح بوده ولی وزارت علوم نیز در حال پیگیری مسأله است.
