صداقت در تمام جوامع بشری جزو ارزشهای اصلی بهشمار میرود، بهگونهای که این ویژگی اخلاقی حتی در نظر افرادی که اعتقاد چندانی به صداقت ندارند، مورد احترام است. صداقت در جوامع اسلامی بیش از جوامع دیگر ارزشمند و مقدس است و به همین دلیل این جوامع از سایر جوامع مستثنی میشوند.
به همان نسبت که صداقت و راستگویی ارزشمند و محترم است، دروغ، زشت و ناپسند بوده و افراد دروغگو دیگر مورد اعتماد و احترام سایرین نخواهند بود و چون چوپان دروغگو به آنان نگریسته میشود، از سوی دیگر روانشناسان و کارشناسان اجتماعی بیاعتمادی در یک جامعه را یک آسیب دانسته و معتقد هستند که بیاعتمادی به مرور زمان همچون غده سرطانی میماند که سر باز کرده و شاید دیگر قابل درمان نباشد.
از سوی دیگر به اعتقاد کارشناسان اجتماعی، یأس و ناامیدی، تضییع ارزشها و باورها، سلب اعتماد، تخریب فرهنگ، اضطراب و تنش، تضعیف روابط اجتماعی و فاصله حکومت با مردم از دیگر عوارض نبود صداقت در جامعه است.
دروغگویی که براساس آیات و روایات دینی و همچنین اخلاق و انسانیت نیز در هر یک از جوامع نکوهش شده، در سطح فردی هم گاه به دلیل حسادت و فخرفروشی تقویت میشود و ترس و وحشت از سرزنش و اهانت، استهزا، خودکمبینی و همچنین برخی اختلالات روحی همچون فراموشی را رقم میزند.
مهدی عسکریپور روانشناس در این باره به ایرنا گفت: اجتناب از تنبیه و بازخواست یکی از مهمترین دلایل دروغگویی به شمار میرود که فارغ از جنسیت، سن و موقعیت اجتماعی و اقتصادی آدمی را به سمت پنهانکاری سوق میدهد.
وی با بیان اینکه صیانت از وابستگان نیز یکی از مهمترین دلایل این آسیب محسوب میشود، افزود: به عنوان مثال کتمان اشتباهات فرزند به دلیل جلوگیری از توبیخ و تنبیه وی گاه یکی از دلایل دروغ و انکار است. در برخی مواقع هم صداقت، موقعیت و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی آدمی را با خطر روبهرو میکند؛ این امر نیز یکی از مهمترین دلیلهای دروغگویی است.
این مدرس دانشگاه همچنین حفظ حریم خصوصی را یکی دیگر از دلیلهای دروغگویی عنوان کرد و گفت: حفظ حریم خصوصی برای هر آدمی بیشک مهم است و صداقت در رابطه با هر مبحث گاه حریم خصوصی را به چالش میکشاند.
عسکریپور اضافه کرد: گاه به منظور جلوگیری از دلشکستن نیز آدمی حقایق را انکار میکند. تعریف و تمجید کاذب شاید یک مصداق بارز در این زمینه باشد. اجتناب از شرمساری آبروداری همچون کتمان فقر هم از دلایل مؤثر این آسیب بهشمار میرود؛ که به طور حتم در فرهنگ جامعه ایران بسیار دارای اهمیت است.
این روانشناس در ادامه با اشاره به آثار و تبعات مخرب نبود صداقت گفت: کتمان و دروغ بیتردید در سطح فردی و اجتماعی آسیبزا است. عذابوجدان و خودخوری یکی از اصلیترین تبعات این آسیب است؛ دروغ و کتمان در آیات و روایات دین اسلام همواره نکوهش شده و بر این اساس اعتقادات درونی آدمی به طور حتم با دروغ و انکار سبب تنفر درونی از خود میشود.
به گفته این کارشناس، موفقیت و پیشرفت نیز با بهرهگیری از دروغ، بیشک احساس رضایت را به ارمغان نمیآورد و عادت به دروغ و کتمان نیز از مهمترین تبعات این آسیب محسوب میشود و آدمی را به این باور میرساند که برای دستیابی به اهداف و خواستها نیازمند سعی و مجاهدت نیست.
عسکریپور با بیان اینکه این امر بیشک سبب بروز بیاعتمادی در یک جامعه میشود، گفت: به عنوان مثال انتشار یک خبر کذب در کشور اعتماد به رسانهها و همچنین برنامهریزان و سیاستگذاران کشور را کاهش میدهد.
مهمترین سرمایه یک جامعه اعتماد است
این روانشناس گفت: مهمترین سرمایه یک جامعه اعتماد است و سلب این اعتماد سبب اختلال در روابط خانوادگی، شغلی و به طور کل روابط بین فردی و اجتماعی میشود. همچنین سلب اعتماد با تقویت بیاعتنایی در یک جامعه موجب تداوم کتمان و پنهانکاری است.
عسکریپور تمایل برخی جوانان به خارج از کشور را به عنوان یک مصداق در این زمینه مطرح کرد و افزود: بیتردید کسب علم و دانش و دستیابی به اشتغال در یک کشور غریب دشوار است اما گاه بیاعتمادی در یک جامعه سبب تقویت گرایش جوانان به سایر کشورها میشود.
