در دهه‌های گذشته، رشد شرکتها و مدرکها چنان بالا گرفت که افراد ساده و کم سوادی که قبلاً دنبال کارهای یدی و تجربه های ساده بودند، اینک به کارآفرینان و مهندسانی تبدیل شده اند که فاقد سود و مهارت کیفی می باشند. رشد کلاسهای کارآفرینی و کسب مدرک از سویی و رشد دانشگاه هایی که افراد را دارای مدرک می کردند، موجب شد اینک دیپلماسی اقتصادی و علمی ما درگیر اختلاس، حقوق نجومی و پایان نامه فروشی شود. داشتن شرکت و مدرک، در غیاب خلاقیت و توان فکری نوعی زاغه نشینی اما از جنس فرهنگی است.
مفهوم زاغه نشینان از ساختن خانه های ساده توسط اقشار ضعیف و فاقد پول سیستم شهری گرفته شده است. این افراد، کولیان و مهاجران فقیر روستایی بودند که به شهر پناه آورده و در حاشیه آن به اسکان موقت و پس از سالها به اسکان عرفی پرداختند. اسکان و محیط زندگی، از نخستین مسائل زندگی است که موجب شد بسیاری از مردم ایران رو به ساختن نمونه های موقت و ساده و شاید بتوان گفت ابتدایی از آن بپردازند تا از رنج بی مایگی و ناامنی رها یابند. البته زاغه نشینی و حاشیه نشینی خود اتفاقات دیگری رقم زد و آن چیزی که الآن به آن آسیبهای اجتماعی می گوییم، تولیدی از این سبک زندگی بود. داشتن نمونه ساده، در جایی که رفتارها پیچیده و معادله گون است. در این تجربه سالها لباس کهنه کردیم تا به عنوان مرکز تولید آسیبهای اجتماعی شناخته شده و اینک احتمالاً عزم جدی برای رفع این نقیصه وجود دارد.
اما این تجربه تکرار شده و اینک نمونه دیگری از زاغه نشینی را تجربه می کنیم که محل اتفاق آن فراتر از کالبد شهرنشینی است. به نقل از خبر آنلاین، البته، هر الگویی می تواند زاغه نشینی داشته باشد. اگر خانه ساختن و سکونت توانسته بود نمونه‌های ساده و پر از ریسک و آسیب داشته باشد، امروز اقتصاد و دانش نیز نمونه های ساده و پر از ریسک و آسیب دارند. تاریخ این که چرا خانه های ساده ساخته شد، نشان از نابرابری و نیاز به خانه و تمرکزگرایی شهرها داشت. امروز نیز این تمرکز در شیوه اقتصاد و دانش شهری نهفته است. با این خیل مرکزیت کار و دانش در شهرها آیا دوباره زاغه نشینی شروع می شود؟ زندگی در شهر امروزی بدون داشتن کار و دانش مشروع و مقبول شهری میسر نیست. لذا به خاطر ضرورت این مشروعیت، مردم نیازمند تهیه نمونه هایی هر چند ساده از فرم های مشروعیت برای حضور در جامعه می باشند. نابرابری ممکن است باعث شود همه به سمت داشتن نمونه مطلوب آن فرم باشند.
عضویت داشتن در کار و فرهنگ امروزی عموماً در داشتن مجوز شغلی و مدرک دانشگاهی است. لذا مردم باید دنبال این بودند که نمونه هایی از فرمهای مشروعیت اعم از مجوز و مدرک را کسب کنند. همه که نمی توانند مجوز اقتصادی و مدرک دانشگاهی آن هم با سختی های سرمایه گذاری و یادگیری این دو سیستم را کسب کنند. اما متأسفانه ساختن شرکت ها و دکتراهای ساده، خود شغلی جدید شد و منجر به آسیبها و تخریبهای دیگری می‌شود که شدت تخریب آن از اسکان موقت هم بیشتر است. گروه هایی که شاید باید به کارگری و مهارت بسنده می کردند، اینک دارای شرکت و مدرک می باشند. از این رو داشتن مجوز های شغلی بدون سرمایه و تجربه یا مدرکهای کم بضاعت که اوجش کاغذپاره شد، آنها را به سرمایه ای برای اختلاس و پول شویی ملی یا تولید علم بی تأثیر در جامعه تبدیل کرد. در اسکان شهری هر قدر جمعیت حاشیه نشین بیشتر باشد، نرخ رشد مصرف و افول سن اعتیاد بیشتر است، در زاغه نشینی فرهنگی نیز نرخ تخریب نمادهای اقتصاد و دانش بیشتر خواهد بود.
زاغه نشینان فرهنگی از نقطه نظر مکانی با کسانی که امکانات بهتری دارند، فاصله ندارند. فاصله آن ها ذهنی است. آن ها افرادی با عقلانیت و سرمایه فرهنگی پایین هستند که به خاطر کسب ملاکهای ظاهری جامعه توانسته اند خود را با دیگران هم ارز سازند.
اما واقعیت این است که آن ها سطح دانش و کار ضعیفی داشته، امکان رقابت با هم تایان خود را ندارند. هر دو مدرک دارند، اما یکی دانش عمیق نسبت به موضوع دارد و دانش دیگری سرسری است. هر دو کار می کنند، اما یکی به سود می رسد و دیگری همیشه شکست می خورد. چه بسیار مدرک لیسانس که فاقد توانایی است، به عنوان مثال ادبیات خوانده های زیادی که امکان فهم و سرودن شعر ندارند و مشغول کارهای بی ارتباط با ادبیات هستند.
چه بسیار شرکت های تعاونی که به چالش افتاده اند، چون ماهیت کار را به خوبی ننوشیده‌اند. اما این مهم است که حوزه عمومی، بدنه اجتماع و سیاست رایج کشور را کدام گروه ها هدایت می کنند، اقتصاددانان و متخصصان واقعی یا عموم شاغلین و فارغ التحصیلانی که در این سالها مانند زاغه نشینان دارای مشروعیت و اعتبار فاقد کیفیت شده اند.
