انجمن‌های مردم‌نهاد و دوستداران میراث‌فرهنگی، نقش مهم و پررنگی در حراست از هویت تاریخی و فرهنگی کشور دارند. حفاظت و معرفی آثار تاریخی با مشارکت مردم و انجمن‌های مردمی می‌تواند به نقطه مطلوب برسد.
تخریب بافت‌های تاریخی به بهانه‌های مختلف و نبود توانایی کافی برای حفاظت از آثار، تأمین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث‌فرهنگی کشورمان با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. سرزمین ما غنی از مواریث فرهنگی است، اما حفظ و نگهداری آن‌ها دغدغه‌ای همیشگی بوده، چراکه ارزش این مواریث فرهنگی به درستی تعریف و درک نشده است.
اکثر شهرهای ما پر است از خانه‌های قدیمی و واجد ارزش تاریخی. خانه‌هایی که بر دل آجر به آجرش تاریخ و فرهنگ ایران نقش بسته است. اما حالا این خانه‌های تاریخی وضعیت خوبی ندارند یا به خوبی از ظرفیت و غنای ویژه فرهنگی آن استفاده و مراقبت نمی‌شود. هرچند برخی از آثار تاریخی با پیگیری میراث دوستان و رسانه‌ها جان سالم به در برده‌اند اما هنوز بسیاری از بناهای واجد ارزش در دل بافت‌های تاریخی شهرها وجود دارند که هراز گاهی ندای خاموشی و تخریب آن‌ها توسط ادوات مکانیکی و … به گوش می‌رسد.
علاوه بر تخریب توسط عوامل انسانی، متأسفانه برخی از بناهای قدیمی نیز تحت تأثیر عوامل طبیعی مانند باد، باران، سیل، زلزله و … تخریب می‌شود و مشکل اصلی برای مرمت این ابنیه، محدودیت بودجه‌ای میراث‌فرهنگی است. هرچند این کمبود بودجه در حوزه میراث‌فرهنگی نیز به موضوعی تکراری بدل شده که باید اقدام جدی برای آن انجام شود چراکه اگر مرمت و حفظ آثار تاریخی به بهانه کمبود بودجه به تعویق بیفتد، موجب نابودی سرمایه‌های ارزشمند تاریخی و فرهنگی کشور می‌شود.
در روزهای اخیر شاهد بودیم یکی از بناهای تاریخی در بافت تاریخی همدان به علت سهل انگاری مدیران شهری تخریب شد و بنایی که می‌توانست با طرحی مناسب احیاء و به بنایی تبدیل شود تا خاطرات دوران کودکی و نوجوانی بسیاری از ساکنین این شهر را زنده نگه دارد، اکنون به مخروبه‌ای تبدیل شده که داغ آن همچون ویرانی دیگر بناهای واجد ارزش تخریب شده این شهر در دل دوستداران میراث‌فرهنگی سنگینی می‌کند.
متأسفانه به‌رغم تلاش و پیگیری‌های ارزشمند مدیریت میراث‌فرهنگی استان همدان در به سرانجام رساندن «طرح تهیه و ابلاغ ضوابط مصوب حفاظت از بافت تاریخی شهر همدان» در سال‌های اخیر، تخریب خانه‌های تاریخی و واجد ارزش، تبدیل به یکی از خبرهای پرتکرار در رسانه‌ها شده است و به نظر می‌رسد، نداشتن تعامل مناسب مدیریت شهری با میراث فرهنگی، تخریب این آثار ارزشمند را تداوم بخشیده و از بین رفتن هویت تاریخی شهر همدان را نشانه گرفته است.
اما امروزه به اذعان بسیاری از کارشناسان امر انجمن‌های مردم‌نهاد و دوستداران میراث‌فرهنگی، نقش مهم و پررنگی در حراست از هویت تاریخی و فرهنگی کشور دارند و حفاظت و معرفی آثار تاریخی با مشارکت مردم و انجمن‌های مردمی است که به نقطه مطلوب خواهد رسید. بنابراین فعالیت این انجمن‌های مردم نهاد، در راستای حفاظت و صیانت از آثار تاریخی ضروری است و باید با استفاده از این ظرفیت مناسب و برنامه‌ریزی‌های گسترده در این موضوع، امکان حفاظت، مرمت، معرفی، احیای فرهنگ و سنت‌ها و آداب و رسوم دیرینه مردم را بیش از پیش فراهم ساخت.
در همین قصه تخریب آثار تاریخی استان، شاهد بودیم که چگونه این تشکل‌های مردم نهاد و دوستداران میراث‌فرهنگی با همکاری رسانه‌های فعال در این عرصه پا به میدان گذاشتند و از رفتار ناجوانمردانه در برخورد تیشه‌ای با آثار ارزشمند و هویت تاریخی و میراث گذشتگانمان جانانه دفاع کردند. اکنون در کنار جفایی که گاه و بیگاه در حق میراث نیاکانمان می‌شود همین تلاش دلسوزانه دوستداران میراث‌فرهنگی است که متخلفان را به پاسخگویی مجبور کرده و آن‌چه را که در پشت پرده ماجرای تخریب بناهای واجد ارزش تاریخی است برای اذهان عمومی روشن می‌سازد.
اتابک صفری تورج
مدیر پایگاه مجموعه روستاهای تاریخی همدان
