با وجود اينكه بسياري از رفتارهاي اجتماعي و اقتصادي اقوام و هموطنان نقاط گوناگون ايران بزرگ و عزيز در عصر حاضر بسيار نزديك به هم و متوازن گشته است، با اين حال هنوز هم مردمان برخي از شهرها اخلاق و عادتهاي خاص خود را دارند و در دادوستد و كارهاي زندگي از آن تبعيت ميكنند.
نقل است كه كاسبهاي قديمي همدان در محدوده زماني خاصي از شبانهروز در دكانهاي خود را باز و بسته ميكردند و ركود شبانه فعاليتهاي كار و كسب بخصوص در فصلهاي سرد سال بسيار مشهود و معروف بود. يعني بعد از غروب و آغاز تاريكي در معابر و گذرگاههاي شهر، درِ كمتر مغازهاي باز بود و چراغي روشن تا مگر كسي به قصد خريد يا برطرف ساختن نياز خود به آن مراجعه كند. البته از آنجايي كه چنين عادت در فعاليتهاي روزانه كسبه براي همگان روشن بود و به يك قاعده مرسوم تبديل شده بود، مردم هم تمام كارها و خريد و بدهوبستانهاي خود را در همان روشنايي و اوقات فعاليت مغازهداران انجام ميدادند و با وقتهاي باقيمانده از روز و تمام شب را بيخيال در خانهها و رفتوآمدهاي خانوادگي و فاميلي خويش بودند.
در اين ميان فقط براي معدود مسافران و افراد تازهوارد و غريبه دشوار مينمود كه تمام اوقات غروب زودرس و شبانه را صبر كنند تا مگر صبح ديرهنگام و روز محدود ديگر براي رفع و رجوع كارها و برنامهها! چنين عادت نچسب در تمام شهرهايي كه براي فعاليتهاي روزانه در راستهبازار و مغازههاي شهر دير ميآمدند و زود هم ميرفتند به تدريج با باب شدن راه و رسم و قاعده جديدي در مراودههاي اجتماعي بهتر و بهتر شد و به جايي رسيده است كه در محدوده خاص در همين شهر خودمان همدان برخي كسبه تا دمدماي صبح هم در حال فعاليت و رفع و رجوع كار مشتريان خود هستند.
وليكن متأسفانه ملاحظه ميشود كسبه همدان اين روزها به بهانه گرما يا كساد بودن كار و كاسبي صبح را دير شروع ميكنند و در بين روز هم چند ساعتي طولاني به خود استراحت ميدهند. يعني اين پندار و باور غلط دارد رايج ميشودكه با دير باز كردن دكاكين معضل كمبود مشتري حل ميشود و يا خيلي از مشكلات به خودي خود حلوفصل ميگردد. در واقع به غلط با دست خودمان به اقتصاد كساد و نيمهتعطيل دامن ميزنيم و مردم را عادت ميدهيم كه دير از خانههاي خود بيرون بيايند؛ چراكه ما كسبه و اركان اصلي اقتصاد دير بر سر كارهاي خود ميآييم.
بايد همواره اين نكته را در نظر داشت و در سرلوحه كار و برنامه خود قرار داد كه مردم امروز تنوع و نوآوري را ميپسندند و از حرف و ايده جديد استقبال ميكنند. چرا در جايي مثل جزيره كيش كه قاعدتاً بايد تمام تابستان به علت گرماي طاقتفرسا تعطيل باشد، كار و تلاش و بهتر از خيلي از نقاط خوشآبوهواي كشور است؛ چون با ترفندهاي جديد مشتريمداري و به قولي آپشن و جايزه و هزار راهكار تشويقي مردم را از سراسر كشور جذب ميكنند و تعطيليبردار نيستند. از شهري نظير همدان هم مردم مطمئن باشند صبح و شب و نيمروز كار و كاسبي برقرار است، كارهاي خود را براي ديروقت يا صبح ديرهنگام نخواهند گذاشت و به آن عادت خواهند كرد. پس چه بهتر كه يا علي گویيم و عشق آغاز كنيم.