شورای نگهبان دارای ترکیب دوگانهای است. این نهاد، در مجموع ۱۲ عضو دارد که برای یک دوره 6 ساله انتخاب میشوند. نیمی از اعضای آن فقیه که طبق اصل 91 قانون اساسی «6 نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز. انتخاب این عده با مقام رهبری است...» و نیمی دیگر حقوقدان که طبق همین اصل قانون اساسی«... 6 نفر حقوقدان در رشتههای مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که بهوسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند...» هستند.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برای شورای نگهبان وظایف متعددی را برشمرده است. عمده این وظایف بهطور مشترک بر عهده فقها و حقوقدانان است و تعدادی دیگر، وظایف اختصاصی فقها است.
از میان مجموعه وظایف شورای نگهبان، 3 مورد «نظارت بر قانونگذاری»، «تفسیر قانون اساسی» و «نظارت بر انتخابات» دارای اهمیت بسیاری هستند و مباحث زیادی نیز درباره هر کدام وجود دارد.
امروز چهلمین سالگرد تأسیس شورای نگهبان است، به همین مناسبت با حجتالاسلام جلال مرادی رئیس دفتر نظارت و بازرسی شورای نگهبان استان گفتوگو کردیم که در ادامه میخوانید:
به نظر شما آیا شورای نگهبان در نوع قوانین و نحوه عملکرد نیازمند تغییر و تحول است؟
اعضای شورای نگهبان از نظر بحث نگاه و گرایش سیاسی ثابت کردهاند و هم دوستان و دشمنان به این موضوع اقرار دارند که ایشان حُب مقام و جناح در دل ندارند، بلکه تمام همت اعضای شورای نگهبان بر این است که به مُر قانون پایبند باشند.
با اینحال قانون انتخابات قابلیت اصلاح دارد و بهطبع شورای نگهبان پیرو این قوانین خواهد بود. در بحث اصلاح قانون انتخابات باید گفت که اگر در اصلاح قانون انتخابات به سیاستهای کلی که حضرت خامنهای ابلاغ فرمودهاند عمل بشود، بهترین ساختار است.
بهطور مثال در این رابطه باید گفت، ثبتنام تعداد زیادی از کاندیداها برای انتخابات باید بهنحوی اصلاح شود که شرایط را بر اساس بند 2 ماده 10 سیاستهای کلی انتخابات که آیتا... خامنهای فرمودهاند، مهیا سازد؛ یعنی کسانی که توانمندی علمی، جسمی، اطلاعاتی و تخصص دارند به این عرصه ورود پیدا کنند. کنار همین مسأله در تعیین صلاحیتها در هر جایی یک حداقلی مدنظر است، بهطور مثال در رابطه با این حداقلها باید گفت، ارائه مدارکی از قبیل سوءپیشینه، نداشتن اعتیاد و ... در مرحله ثبتنام مورد نیاز است؛ زیرا تنها با شرایط حداقل 30 سال سن و مدرک فوق لیسانس ثبتنام انجام میشود.
از این رو برخی از این شرایط تأیید صلاحیت در زمان ثبتنام باید لحاظ شود و از سوی دیگر نیز زمان بررسی صلاحیتها باید اصلاح شود، گاهی شاهد آن هستیم که برای هیأت اجرایی فرصت محدود و زمان کم است. تبلیغات انتخاباتی باید بررسی شود و جلو سوءاستفاده از آنها را گرفت. اینها نقصهایی هستند که در قانون اساسی انتخابات وجود دارد.البته باید گفت که این موضوع ارتباطی با شورای نگهبان ندارد و امیدواریم مجلس یازدهم در این مسأله گامی مثبت بردارد.
چه میزان بحث تأیید و ردصلاحیتها به افزایش کیفیت نمایندگان کمک کرده است؟ آیا دامنه ردصلاحیتهای انتخابات گذشته که حاصل آن مجلس یکپارچه از لحاظ طیف سیاسی با برتری عددی نمایندگان جدیدالورود شده است، از سطح کیفی مجلس یازدهم نکاسته است؟ آیا قانون تعیین صلاحیتها در این زمینه نیاز به اصلاح دارد؟
در پاسخ به سطح کیفی مجلس یازدهم باید بگویم که رهبر انقلاب این مجلس را اجتماعی از مدیران باتجربه، پیشکسوتان در مجلس و جوانان مؤمن پرانگیزه و انقلابی میدانند. با اینحال ترکیب نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارتباطی با بررسیهای شورای نگهبان ندارد. بلکه نمایندگان فعلی کاندیداهایی بودند که حضور پیدا کرده و با شرایط احراز صلاحیت قانونی مورد اقبال مردم قرار گرفتهاند. هیأتهای نظارت و در کل شورای نگهبان در تعیین صلاحیتهای انتخابات اخیر مطابق با مُر قانون عمل کرده است.
درباره نقدهایی که بر نحوه عملکرد اعضای شورای نگهبان در استانها در انتخابات گذشته مطرح شده است، برخی معتقدند که شورای نگهبان در تعیین صلاحیتها در مواجهه با برخی جناحها اغماض کرده است، آیا راهکاری برای اینکه این دیدگاهها را اصلاح کنید وجود دارد؟
آمریکا در آستانه انتخابات 5 عضو شورای نگهبان را تحریم میکند. این تحریمهای آمریکا اینگونه مطرح میشود که یک جناح تأیید شده و یک جناح تأیید نشده است؟! دشمنی و تحریمهای آنها به این دلیل است که شورای نگهبان اتفاقاً قرص و محکم، بدون طرفداری و بدون نگرش جناحی و سیاسی از نظام جمهوری اسلامی صیانت میکند و مانع نفوذ عوامل- به تعبیر حضرت امام که در وصیتنامهشان گفتهاند- نااهل و نامحرم شده است.
دلیل دشمنی آمریکا با شورای نگهبان به این منظور است که شورای نگهبان راه نفوذ استکبار را بسته است که قطعاً استکبار جهانی و عوامل آن از این مسأله ناراضی هستند. حضرت آقا در بیانی میفرمایند که از جمله جاهایی که دستگاههای تبلیغاتی استکبار مورد بمباران تبلیغاتی و هجمههای خود قرار میدهند، شواری نگهبان است. حتی در انتخابات اخیر نیز رهبر انقلاب تأییداتی نسبت به عملکرد شورای نگهبان فرمودهاند.
بنابراین سویگیری و جهتگیری سیاسی و جناحی در شورای نگهبان وجود نداشته و سر دوستی و دشمنی با کسی نداشته و نخواهد داشت. خط شورای نگهبان جلوگیری از نفوذ و ورود نااهل و نامحرمان و یا کسانی که طبق قانون اساسی صلاحیت ندارند، است. بهطبع عدهای از ایندسته افراد نیز همواره از این موضوع ناراحت میشوند.
البته بسیاری از همین افرادی که صلاحیتشان در دوره گذشته تأیید نشده بود به شورای نگهبان مراجعه کردند و در پاسخ به چرایی ردصلاحیت خود توجیه شدند. اما برخی برای گرفتن پاسخ خود به این شورای مراجعه نکردند و این ذهنیت (اغماض شورای نگهبان در تعیین صلاحیتها) را ایجاد میکنند.
گزارشی درباره تخلفات انجام شده در انتخابات گذشته و برخوردهایی که صورت گرفته است، بفرمایید؟
در رابطه با تخلفات و جرائم انتخاباتی باید گفت که ما (هیأتهای نظارت) مرجع رسیدگیکننده و صادرکننده رأی محکومیت یا برائت نیستیم. ما شورای نگهبان ناظر بر انتخابات هستیم و در مواردی که شاهد تخلف و یا جرم انتخاباتی باشیم، طبق قانون، گزارش آن را باید به دادستانی حوزه انتخابیه ارجاع دهیم و این دادستانی حوزه انتخابیه است که نسبت به این مسأله اعلام جرم میکند و در دادگاهی که مشخص شده است بهسرعت رسیدگی شده و پس از آن آرای مشخص شده به افراد اعلام میگردد.
البته هیأتهای نظارت نیز در انتخابات آتی نسبت به این افرادی که تخلفات انتخاباتی مؤثری داشتهاند-در استعلامی که طبق قانون انجام میشود- در بررسی صلاحیت آنها اثر میگذارد.
با توجه به درگذشت نماینده بهار و کبودراهنگ بحث انتخابات میاندورهای در این شهرستان شکل میگیرد که با انتخابات 1400 همزمان میشود؛ بنابراین برگزاری 3 انتخابات در یک حوزه بهنظر شما چه چالشهایی خواهد داشت؟
با عرض تسلیت به خانواده و موکلان ایشان در حوزه انتخاباتی بهار و کبودراهنگ، باید گفت که این مسأله تنها مربوط به این حوزه انتخاباتی نیست. استان تهران، گیلان، مرکزی و استان کهگیلویه و بویراحمد، همانند استان همدان در برخی حوزههای انتخاباتی به دلایل متفاوتی بدون نماینده است. طبق ماده 4 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخاباتی که نماینده آن بر اثر استعفا، فوت و یا مسائل دیگر، قادر به ادامه فعالیت نباشد در آن حوزه برای انتخاب جایگزین وی انتخابات میاندورهای برگزار میشود.
قطعاً هنگامی که 3 انتخابات در یک حوزه برگزار میشود، مشکلات خاص خود را دارد و تلاش مضاعفی میبرد و بهطبع نظارت در این حوزهها سختتر خواهد شد. با اینحال امیدواریم که با ناظران کارآمد و هیأتهای مجرب و کارکشته حاضر این انتخابات در حوزه انتخابیه 2 شهرستان بهار و کبودراهنگ بهخوبی برگزار شود.
کاندیداهایی که برای انتخابات میاندوره مجلس شورای اسلامی سال 1400 در حوزه بهار و کبودراهنگ که در انتخابات اسفند 98 ثبتنام کرده بودند دوباره تعیین صلاحیت میشوند؟ کسانی که تأیید شدهاند برای انتخابات میاندوره صلاحیتشان دوباره بررسی خواهد شد؟
طبق قانون انتخابات در هر دورهای که هر کسی ثبتنام میکند در همان روز بررسی صلاحیت خواهد شد. از همین رو اگر کسی 4 سال پیش صلاحیت وی تأیید شده است به این معنی نیست که در دوره بعد نیز صلاحیت وی مورد تأیید باشد.
صحبت پایانی در رابطه با روز شورای نگهبان.
در 20 جای قانون اساسی به شورای نگهبان پرداخته شده و در اصول متعددی به آن ارجاع شده است. اصولی مانند صیانت از اسلامیت- جمهوریت نظام.
و شورای نگهبان این اصول را در تمام مقررات، قوانین و نظارت بر انتخابات حفظ کرده است.
در این 40 سال عمر نظام جمهوری اسلامی، شورای نگهبان اثبات کرده است که حافظ و نگهبان اسلام و نظام بوده است.