مطابق با قانون "دسترسی آزاد به شبکه حملونقل ریلی (مصوب 1384)" ، شرکت حملونقل ریلی شخصیت حقوقی است که توسط اشخاص حقیقی و حقوقی با اخذ مجوز از شرکت راهآهن جمهوری اسلامی ایران و با تأمین ناوگان (لکوموتیو یا واگن) مورد نیاز بهمنظور جابجایی (کالا و مسافر) تأسیس میشود. به عبارت دیگر، نهاد ناظر بر هرگونه حملونقل ریلی اعم از مسافر، کالا یا بار شرکت حملونقل ریلی است. برابر با ماده هشتم همین قانون، شرکتهای حملونقل ریلیبار، با انعقاد قرارداد حمل و صدور بارنامه و شرکتهای حملونقل ریلی مسافر با صدور بلیت توسط شرکت یا نمایندگی مجاز طرف قرارداد آنان، در مقابل صاحبان کالا یا مسافران مسئولیت دارند.
از سوی دیگر بهای بلیت مسافران توسط شرکتهای حملونقل ریلی در هر مسیر و بر حسب نوع و درجه واگن، قطار و خدماتی که ارائه میشود تعیین و پس از تأیید هیأتمدیره راهآهن به مرحله اجرا درمیآید.
در خصوص تعرفه و میزان و نحوه قیمتگذاری بلیت قطارهای بین شهری نخستین مصوبه در سال 1343 به تصویب راهآهن رسید و بهطور مکرر نیز دستخوش اصلاحات و تغییرات شده است (که آخرین تغییرات در سال 73 اتفاق افتاد).
در "مصوبه تعرفه حمل مسافر و کالا در راهآهن" به تفصیل در خصوص نحوه قیمتگذاری بلیتها و شرایط آن سخن به میان آمده است.
تکالیف شرکت ریلی
با توجه به مصوبات جاری، در صورتی که قطار تأخیر بیش از حد مقرر در رسیدن به مقصد داشته باشد و این تأخیر منتسب به حوادث طبیعی نباشد، اگر ورود قطار به ایستگاه مقصد پس از گذشت وعده غذایی روزانه باشد، پذیرایی رایگان بر اساس ساعت ورود قطار انجام میشود که البته این زمان مورد محاسبه برای تأخیر قطارها در مسیرهای مختلف متفاوت است.
در شرایطی که تأخیر، منجر به جا ماندن مسافر از قطار بعدی شود، اگر فاصله بین ورود قطار قبلی و حرکت قطار بعدی بیش از 3 ساعت باشد و هر 2 بلیت نیز به نام مسافر باشد، وجه کامل بلیت قطار بعدی پرداخت خواهد شد و شرکت موظف است مسافر را با قطار بعدی اعزام کند. اگر این تأخیر منجر به اقامت در شب شود، هزینه اقامت و غذا به عهده شرکت راهآهن است. در صورتی که وسیله حرکت بعدی مسافر، قطار نباشد و سایر وسایل مانند کشتی، هواپیما و اتوبوس قصد حرکت داشته باشند، شرکت باید اقدام لازم را در پرداخت خسارت استرداد بلیت سایر وسایل مسافرتی انجام دهد.
مسافر چه چیزهایی را میتواند حمل کند؟
مطابق ماده 34 قانون مذکور، هر مسافر میتواند کیف دستی محتوی لوازم شخصی خود را بدون پرداخت کرایه به داخل کوپه بیاورد. مشروط به اینکه اندازه بستهها از حدود 75سانتیمتر و وزن مجموع بستهها از 30 کیلوگرم بیشتر نباشد. نکته جالب دیگر اینکه هر مسافر تنها حق دارد برای جا دادن بستههای خود از فضای بالاسر و زیر محل نشستن خود استفاده کند و نباید به بهانه حمل بار اسباب زحمت سایر مسافران را فراهم و جای دیگران را تنگ کند. مطابق با ماده 36 این قانون، علاوهبر حمل مواد منفجره، قاچاق و ممنوعه، مسافر حق ندارد اجناس بدبو، کالاهای تجارتی، بستههای مشمول مقررات پستی، ظروف حاوی شیر، کره، روغن و ماست را با خود حمل کند.
ضمانت اجرای این ماده تحویل دادن متخلف به مأموران انتظامی یا حسب مورد، انتقال مواد مضر به واگنهای حمل بار در ازای قبض قطار است. در نهایت اینکه، در صورتی که مسافر، نقود و اسکناس و بستههای حاوی جواهرات و شمش و امثال آن را به عنوان توشه به قطار تحویل دهد، در صورت مفقود شدن، شرکت هیچگونه مسئولیتی نخواهد داشت.