روز جهانی بدون دخانیات ابتکاری از سازمان بهداشت جهانی است و هر سال در 31 می در جهان 10 خرداد در ایران برگزار می شود. هدف این کمپین گسترش آگاهی در مورد خطرات دخانیات و تأثیر منفی آن بر سلامتی و همچنین بهره برداری منفی از صنعت نیکوتین است که مخصوصاً برای جوانان طراحی شده است. همچنین هدف آن کاهش بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از مصرف دخانیات است. هر ساله شعاری برای این روز در نظر گرفته می‌شود، شعار روز جهانی بدون دخانیات در سال در سال قبل یعنی 2021 «متعهد به ترک» بود.
کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی در سال 1987 روز جهانی بدون دخانیات را به عنوان پاسخی به بحران جهانی دخانیات و بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از این همه گیری ایجاد کردند. مجمع جهانی بهداشت در سال 1987 قطعنامه WHA40.38 را تصویب کرد و خواستار نامگذاری 7 آوریل به عنوان “روز جهانی منع سیگار” شد.
بعد، قطعنامه WHA42.19 در سال 1988 به تصویب رسید و 31 مه را به عنوان روز جهانی بدون دخانیات اعلام کرد.
شاید زمانی که نام از قلیان و قلیان کشیدن می‌آید، ناخودآگاه به زمان قاجار و ناصرالدین شاه برویم. می‌گویند نخستین، عشق قلیان تاریخ، ناصرالدین شاه بوده تا آنجا که وی در دربار همایونی برای همه موارد قلیان مخصوص خود را داشت.
مورخان می‌گویند احتمالاً کشیدن قلیان که اختراع هندی - ایرانی است، از زمان شاه طهماسب نخست آغاز شده و در دوره قاجار فراگیر شده است؛ آنطور که توانست محملی برای یک حرکت اعتراضی در عصر ناصرالدین شاه باشد.
براساس گزارش‌های تاریخی، در عصر قاجار قلیان آن‌قدر اهمیت داشته که مردم هیچ مجلس و میهمانی‌ای اعم از روضه‌خوانی، مجلس فاتحه، عزا، شیرینی خوردن، خواستگاری، مجالس عقد و عروسی و شب‌نشینی را بدون آن برگزار نمی‌کردند.
در این میان قلیان کشیدن که کاری اعیانی به حساب می‌آمده آدابی نیز برای خود پیدا می‌کند و بیشتر در جامعه ایرانی نفوذ می‌کند مثل اینکه اگر در میهمانی نخستین قلیان به میهمان تعارف شود دلیل بر خوشامدگویی صاحب پذیرایی به آن فرد و اگر قلیان دوم و سوم به طرف پیشکش شود معنای خداحافظی است.
از سوی دیگر قلیان در کنار نفوذی که در جامعه عصر قاجار به عنوان وسیله‌ای رایج در دست مردم می‌یابد ابعاد زیبایی‌شناسی نیز پیدا می‌کند و کنده‌کاری بر روی بدنه و نقش و نگارهای روی کوزه آن قلیان را به شیء زینتی نیز تبدیل می‌کند.
اما امروزه ورق برگشته است و بیشتر نوجوانان و جوانان برای گذراندن وقت خود مدت زمان زیادی را با دوستان و هم سن و سالان می گذارند و در کنار هم به تفریحات مختلفی مشغول می شوندو در واقع به اصطلاح تفریح از روش های غلطی مانند مصرف قلیان استفاده می کنند به طوری که این موضوع نه تنها در بین پسران بلکه در بین دختران نیز رواج یافته و عرضه قلیان در سفره خانه ها، چایخانه ها و باغ رستوران ها باتوجه به اینکه در گذشته ممنوع اعلام شده بود اما شواهد نشان می‌دهد بیش از گذشته شده و به عنوان منبع درآمدی برای آن‌ها محسوب می شود.
به طور مثال فقط کافی است به اماکن تفریحی و گردشی معروف همدان مانند گنجنامه، بوستان ارم، تپه عباس آباد و پارک ها و دشت ها سری بزنیم، گروه‌های نوجوان وجوانی را می بینیم که هر کدام قلیانی را در کنار خود دارند و به اصطلاح با کشیدن آن در کنار هم تفریح می کنند و در این بین از تنباکوهای مختلف با اسانس‌های رنگارنگ صحبت می کنند اما بیش از این آنچه مایه تأسف است اینکه برخی از جوانان و نوجوانان در کنار خانواده ها و والدین خود به راحتی قلیان مصرف می کنند و حتی برخی از والدین نیز به این کار افتخار می کنند.
از طرفی دیگر آسیب شناسان اجتماعی معتقدند با این که سیگار و یا قلیان کشیدن جوانان درجامعه قابل قبول و پسندیده نیست و از نظر همگان به نوعی ضد ارزش محسوب می‌شود؛ اما باتغییرات جدیدی که در جامعه اتفاق افتاده؛ به نظر می رسد این رفتار در جامعه و در میان خانواده ها به عنوان یک هنجار درحال پذیرفته شدن است.
سن قلیان در بین جوانان به سن 16 تا 17 سالگی رسیده است
کارشناس برنامه کنترل دخانیات معاونت بهداشتی همدان با اشاره به اینکه سن مصرف‌کنندگان قلیان در بین جوانان به 16 تا 17 سالگی رسیده است، افزود: متأسفانه در برخی خانواده‌ها قلیان یک وسیله تفریح محسوب می‌شود و به محض اینکه خانواده به گردش و سفر می‌رود در فضای آزاد مصرف قلیان توسط اعضای خانواده انجام می‌شود.
متأسفانه مصرف قلیان در بین بانوان نیز نگران‌کننده است
مهدی خدابخشی با ابراز نگرانی از اینکه خانواده‌ها اجازه استعمال قلیان حتی به اعضای کوچک و کم سن و سال خانواده نیز داده می‌شود، اضافه کرد: متأسفانه مصرف قلیان در بین بانوان نیز نگران‌کننده است.
وی تأکید کرد: دستگاه های دیگر حتی اجازه تخلف و پایمال شدن و به خطر انداختن سلامت مردم را به رستوران‌ها و سفره‌‌خانه‌های سنتی نمی‌دهد و با گشت شبانه و سرزده با هرگونه جرایم از عرضه گوشت فاسد در رستوران‌ها گرفته تا عرضه قلیان در سفره‌خانه‌ها برخورد می‌کند و مصرف قلیان در این اماکن را ممنوع اعلام کرده است.
گفتنی است طبق آمار منتشر شده بیش از 20 درصد مردان و 4 درصد زنان بالای 15 سال در کشور مصرف روزانه سیگار دارند یعنی حدود 20 تا 25 درصد افراد جامعه (زن و مرد) مصرف دخانیات دارند که در مقایسه با آمارهای جهانی از این نظر در جایگاه متوسطی قرار داریم و این در حالی است که در کشورهای همسایه ما در منطقه خاورمیانه این میزان کمی بالاتر است.
