همدان كه روزگاري به شهر باغها و چشمهها معروف بود، حالا به دلايل مختلف، از تنگناهاي جمعيتي و بيتردبيري مسئولان گرفته تا كاسبكاري سودجويان، ديگر نايي برايش نمانده است.
امروز در تقويم به نام «روز هواي پاك» نامگذاري شده است، اما شوربختانه به نقطهاي رسيدهايم كه خيابانهايمان، گنجايش خودروهايي را كه بيوقفه وارد بازار ميشوند، ندارند و نتيجه، آن شده كه سالانه در غرب كشور روزهاي آلوده و حتي ناسالم بسيارند. اين وضعيت البته براي بعضي شهرستانهاي همدان بسيار وخيمتر از مركز استان است.
بر اساس آخرين آمار اعلام شده توسط محيطزيست استان در اواخر مهرماه 94؛ امسال همدان 3 روز را در هوای هشداری و ناسالم گذراند. در 6 ماهه نخست امسال شهرستان همدان با ۳ روز هشدار بهترین وضعیت و اسدآباد با ۱۷ روز هشدار آلودهترین شهر استان بودهاند. شهر ملایر هم بیشترین تغییرات آلودگی هوا را نسبت به سال گذشته تجربه کرد؛ این شهر در ۶ ماهه نخست سال ۹۲ وضعیت هشدار نداشته و در ۶ ماه نخست سال گذشته ۳ روز وضعیت هشدار را داشت، اما در نیمه نخست امسال ۱۶ روز در وضعیت هشدار بود.نبود نظارت بر زمينخواريها و باغفروشيها و قطع شريانهاي تنفسي شهر يا همان درختان هم بماند كه با نابودي سبزيها يا همان ريههاي تنفسي شهر، شهرمان را خفه خواهيم كرد.
توسعه شهرها و ورود تکنولوژی در سالهای گذشته به کشور موجب شد تا بشر راحتترین راه ممکن یعنی طبیعت بیدفاع را هدف قرار دهد و این روند تا جایی پیش برود که داشتههای عمومی و متعلق به آیندگان را وسیله سودجویی خود کند.
ريزگردها، سوغاتي عربي بود كه حال با خشك شدن تالابها و بيايابي شدن اراضي، بومي شده است. از سال 88 تاكنون كه آسمانِ همدان ميزبان اين ريزگردها شده است، سال 93 بهترين وضعيت را به دليل رطوبت هوا در كانون اين گردوغبار در منطقه شاهد بوديم.
اما از طرفي هم سال 94 بحرانيترين اين وضعيت بوده است، زيرا پيش از اين، اين ريزگردها از خرداد و شهريورماه وارد آسمان استان ميشد، اين بار از همان اوايل سال اين وضعيت در همدان حاكم شد و پس از 13 فروردينماه، هواي همدان ميزبان اين اين گردوغبار شد. در استان همدان 6 تالاب طبیعی وجود دارد که به گفته مسئولان محیط زیست استان، تنها یکی از آنها هنوز نفس میکشد و آن هم تالاب پیرسلمان است که همین حالا نفسهایش به شماره افتاده است. ریشه زدن خشکسالی به تالابها به نوعي آغاز تغییر اکو سیستم منطقه را به دنبال داشته است.
به خشک شدن تالابها باید بیابانزایی خطرناک در استان را هم اضافه کرد. بنابر آخرین آماری که از سوی مدیریت منابع طبیعی استان اعلام شده در 6 سال گذشته، 65 هزار هکتار از مراتع استان بیابان شده است؛ اما همه سوابق خوشِ آبوهوايي همدان دليلي شد تا دبیرخانه مجمع جهانی شهرهای اسلامی، «همدان» را به عنوان نخستین شهر سبز پایدار در میان کشورهای اسلامی انتخاب کند. همایشی در 9 شهریورماه سال 92 در شهر قزوین برگزار شد و در آن 23 کشور از 58 کشور اسلامی شرکت داشتند كه در این همایش مقرر شد 2 شهر از بین شهرهای کشورهای اسلامی به عنوان شهر سبز پایدار انتخاب شوند.
20 مردادماه 93 هم برای تعیین زیرساختهای شهر همدان به عنوان شهر سبز تفاهمنامهای میان سازمان حفاظت محیط زیست و شورای شهر همدان امضا شد كه تاكنون حالت نمادين خود را حفظ كرده و اقدام خاصي صورت نگرفته است.
هوايِ همدان پاك است يا نه؟
نماينده شبكه سمنهاي محيطزيستي استان همدان به همدانپيام ميگويد: بر اساس پايش هوا، اعلام شده كه همدان آلوده نيست و ميتوان گفت كه شهر سالمي هستيم؛ اما از طرفي بر اساس مطالعات و پژوهشهاي دانشجويي، نتيجهگيري شده كه همدان هم جزو شهرهاي آلوده و چالشبرانگيز است.
در حال حاضر ۵ ایستگاه سنجش وضعیت هوا در شهرستانهای نهاوند، ملایر، اسدآباد، کبودراهنگ و همدان فعال است؛ اما محمد سوزنچي از جانمايي نامناسب دستگاه سنجش آلودگي شهر همدان ابراز گلايه ميكند و اينكه براي نصب اين دستگاه، حداقلهاي نقاط پرتردد و پرتجمع و همچنين لايههاي كنار شهري لحاظ نشده است.
حدود 2 سال گذشته بود كه همدان به عنوان پايلوت شهر سبز انتخاب شد كه اين فعال محيطزيستي، اين حركت را نمادين برميشمرد و اينكه بايد برنامه مدون براي اين مهم تدوين ميشد و اگر هم انجام شده، اجرايي نشده است. وي تخريب باغها را چالش وحشناكي براي استان ميداند و ميگويد: محدوده بلوار فرودگاه (زمينهاي قاسمآباد و...) ريههاي اصلي تنفسي شهر هستند؛ اما در حالي كه تنها 250 پرونده در روستاي قاسمآباد براي تخريب اراضي و تغيير كاربري وجود دارد، در صورتي كه اين مناطق غيرمجاز، از خدمات دولت بهرهمند هستند. مدير مؤسسه «حيات سبز سرزمين» بر ايجاد كمربند سبز شهر براي پايداري هوا تأكيد دارد و اينكه بايد از دايره خطر مراقبت كنيم كه در غير اين صورت 5 تا 10 سال آينده، ديگر ريه و سامانه كنترل هواي پاك را به صورت طبيعي نداريم. البته سوزنچي، همدان را در هواي پاك به نسبت ساير شهرهاي بزرگ داراي رتبه نخست برميشمرد و ميگويد: طرح همه اين مباحث براي پيشگيري پیش از بروز درد است.
تأكيد بر افزايش پوشش گياهي
مديركل هواشناسي استان همدان هم ميگويد: آلودگي هوا بر اساس ميكروكليماي منطقه (وجود آلايندهها و...) و پوشش گياهي تعريف ميشود. در اكثر شهرهاي ما در فصل زمستان به دليل وارونگي دما، آلودگيهايي ايجاد ميشود كه اين آلودگي در نزديك محل به علت پايدار بودن هوا، ساكن ميشود.
سيد مهرداد حسيني معتقد است: با توجه به اينكه همدان در كوهپايه قرار گرفته و آلايندگي كمتري دارد، كمتر شاهد وضعيت آلودگي هستيم.
به گفته وي، ريزگردها و گردوغبارها هم مشكلاتي است كه خارج از كنترل منابع كشوري است. البته در سالهاي اخير به دليل تغييرات اقليمي و بياباني شدن منطقه، وضعيت ريزگردها تشديد شده و بهگونهاي بومي شدهاند. حسيني راهكار دوري از اين وضعيت را كنترل پوشش گياهي ميداند و بر افزايش كمربند سبز در كلانشهرها تأكيد ميكند و اينكه ريههاي شهر به پوشش گياهي آن منطقه بستگي دارد.
فرهنگسازي كنيم
اما مديركل حفاظت محيطزيست استان همدان معتقد است در مباحث فرهنگسازي و آموزش نقطه مطلوب آن است كه پيش از گريبانگير شدن با مشكل، تمهيدات آن را در نظر بگيريم.
به گفته محمدرضا محمدي، در حال حاضر شرايط هوايي استان همدان بحراني نيست؛ اما به اين معنا نيست كه در معرض خطر نيستيم؛ بنابراين تمام اقدامات در قالب كارگروه مقابله با آلودگي هوا و... براي فرهنگسازي در حال انجام است.
وي با تأكيد بر اينكه عوامل مستقيم آلودگي هوا، خودروها هستند، اعلام ميكند: امروز همزمان با روز هواي پاك، در قالب يك حركت نمادين به دنبال گسترش فرهنگسازي دوچرخهسواري هستيم. همچنين به دنبال سازوكار افزايش اِعمال قانون در برخورد با خودروهايي كه معاينه فني ندارند، هستيم كه در هفته جاري مصوبهاي خواهيم گرفت تا پليس راهور و پليسراه همكاري بيشتري با ما داشته باشند.
وي در خصوص همدان به عنوان پايلوت شهر سبز هم ميگويد: اين تفاهمنامه بين سازمان محيطزيست كشور و شوراي شهر و شهرداري همدان منعقد شد كه از نظر ارگانيك، براي ما مسئوليت خاصي تعريف نشده است، ولي تقاضاي جلسه داشتهايم تا هماهنگيهايي صورت بگيرد و آن را عملياتي كنيم. اين مهم بايد به تفاهمنامه يا شيوهنامه اجرايي تبديل شود كه درخواست كردهايم تا زمينههاي آن را فراهم كنند. مديركل حفاظت محيطزيست استان همچنين با تأييد جانمايي نامناسب دستگاههاي سنجش آلودگي هوا ميگويد: يكي از اقدامات اين ارگان، مطالعه مكانيابي اين دستگاههاست كه اين جانمايي در 3 شهر همدان، كبودراهنگ و اسدآباد مخدوش است و معرف آلودگي شهر نيست. البته در شوراي برنامهريزي هفته گذشته استان مصوب شد شهرداري اين 3 شهر همكاري لازم را براي مكانيابي جديد آن دستگاهها داشته باشند. گزينههاي پيشنهادي اين مجموعه را به شهرداريها ارائه دادهايم كه هفته جاري شهرداري همدان با تيم كارشناسي، مكانها را پايش خواهد كرد تا به اتفاقنظر برسيم.
محمدي از مخاطبان و افكار عمومي خواست: يك روز در 365 روز كسر ناچيزي براي انديشيدن به هواي پاك بوده، اما تلنگري است تا اين موضوع و گرمايش زمين را به عنوان يك مبحث جهاني جدي بگيريم. همچنين در سياستهاي كلي ابلاغ شده توسط مقام معظم رهبري، اين نكات صريح آمده است تا هواي پاك دغدغه هر روز ما باشد.
به دادِ هوايِ نيمهجانمان برسيم
به بیان سادهتر باید همه متوجه باشند در چند سال آینده چه بلایی بر سر شهرمان خواهد آمد و تأثیرات این اتفاق در محیطزیست چه مقدار فاجعهآمیز خواهد بود. بايد باور كنيم كه هوايِ همدان ديگر پاك نيست و سالها بعد حتي قلم در شعرها براي ياد روزهاي خوش همدان نميچرخد، اگر به دادِ همين هوايِ نيمهجانمان نرسيم.