بر اساس آمار و داده‌های هواشناسی جمع‌آوری شده تا به امروز، ایران و به ویژه استان همدان در سال 1400 از دیدگاه هواشناسی شرایط ویژه ای را تجربه کرد. با اینکه از ابتدای سال زراعی 1400-1399 تا پایان اسفندماه وضعیت بارش استان در وضعیت نرمال قرار داشت، اما با آغاز فصل بهار شرایط به شدت تغییر کرد.
کاهش 90 درصدی بارش فروردین ماه نسبت به آمار بلندمدت، هشداری جدی برای وضعیت آب استان بود. افزایش دمای میانگین 2 درجه‌ای استان نسبت به میانگین بلندمدت و رخ دادن موج گرمایی در برخی از شهرهای استان در روزهای پایانی فروردین ماه نشانه دیگری از آغاز یک سال سخت از دیدگاه هواشناسی بود.
همین شرایط در اردیبهشت ماه هم ادامه پیدا کرد. افزایش 3 درجه‌ای میانگین دما و کاهش 75درصدی بارش نسبت به بلندمدت منجر به ثبت رکوردهای جدیدی در ایستگاه‌های هواشناسی استان شد.
در روز سی و یکم اردیبهشت ماه دماهایی در استان ثبت شد که پیش از آن تنها در نیمه پایانی خردادماه و یا حتی در تیرماه مشاهده شده بود. در خردادماه و تیرماه نیز وضعیت مشابهی را شاهد بودیم. به نحوی که در بیشتر ایستگاه‌های استان، دمای میانگین نسبت به آمار بلندمدت روند افزایشی داشت. بر خلاف این روند، شهروندان استان همدان امسال نسبت به سال‌های گذشته مردادماه خنک‌تری را پشت سر گذاشتند.
با این حال، گرمتر شدن شهریورماه نسبت به سال‌های گذشته و نبود بارش موجب شد تأمین آب در استان به یک چالش جدی تبدیل شود.
فصل پاییز در شرایطی آغاز شد که همه چشم انتظار باران بودند، انتظاری که در مهرماه نیز برآورده نشد. اگرچه بارش‌های آبان ماه تا حدودی از نگرانی‌ها کاست، اما نگاهی گذرا به آمار بلندمدت بارش آبان ماه استان، کاهش بارندگی را نشان می‌داد.
در شرایطی که اغلب مردم جویای خبرهایی درباره وضعیت بارندگی بودند، اخباری مبنی بر وجود بارش‌های عجیب و بی‌سابقه در آذرماه در فضای مجازی منتشر شد. در حالی که پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور از بارش‌های نزدیک به نرمال در آذرماه خبر می‌داد.
اما برخلاف اظهارنظرهای غیر واقعی، در آذرماه با فعالیت 5 سامانه بارشی در استان میزان بارش بسیار نزدیک به نرمال بود. مقایسه بارش یک ماه گذشته با آمار بلندمدت نشان می‌دهد که بارندگی آذرماه امسال تنها 4 درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است. البته وضعیت شهرستان‌های مختلف استان اندکی با هم متفاوت است. در حالی که بارش در شهرستان‌های همدان، ملایر و کبودراهنگ نزدیک به میانگین بلندمدت بوده است، در تویسرکان، رزن و فامنین شاهد بارش کمتر از نرمال و در نهاوند و بهار شاهد بارش بیش از نرمال بودیم. از نظر دمایی هم میانگین دمای ایستگاه‌های استان نسبت به بلندمدت 5/1 درجه افزایش یافته است. تحت‌تأثیر همین افزایش دما، بیشتر بارش‌ها به صورت باران بود و تنها در ارتفاعات شاهد تجمع برف بودیم.
مهمترین رکوردهایی که در یک ماه گذشته در ایستگاه‌های هواشناسی استان ثبت شده را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
بیشترین میزان بارش به میزان 138میلیمتر در ایستگاه باران‌سنجی تاریک‌دره از توابع شهرستان نهاوند ثبت شده است و کمترین بارش به میزان 16میلیمتر در ایستگاه جربانلو از توابع رزن اتفاق افتاده است.
از لحاظ میانگین دمای ماهیانه، نهاوند با دمای 5/7 درجه سانتیگراد گرمترین و قهاوند با دمای 5/3 درجه سردترین شهرهای استان بوده‌اند. بالاترین دمای ثبت شده در این ماه 6/19درجه بوده که در روز دهم آذر ماه در فامنین اتفاق افتاده و کمترین دما، منفی 9/7درجه بوده که در بامداد بیست و سوم آذرماه در قهاوند رخ داده است.
اگرچه بارش‌های آذر ماه تا حدودی موجب برطرف شدن نگرانی‌ها شد، اما با توجه به کسری بارش اتفاق افتاده در مهر و آبان، بارش استان در سال زراعی جاری (از ابتدای پاییز 1400) نزدیک به 20 درصد کمتر از آمار بلندمدت است. یادآوری این نکته ضروری است که در سال زراعی گذشته نیز تنها 67 درصد از مجموع بارش بلندمدت استان دریافت شد. تداوم کسری بارش در سالیان اخیر و به خصوص در سال گذشته و تغییر نوع بارش‌های زمستانه از برف به باران، به شدت منابع آبی استان را تهدید می کند. به ویژه در شرایطی که در سال‌های اخیر شاهد گرمتر شدن دما در اغلب شهرهای استان هستیم.
روی هم رفته با در نظر گرفتن تمامی این شرایط، باید تغییراتی در نحوه بهره برداری از منابع آبی ایجاد کنیم. میزان بهره‌برداری ما از منابع آبی، به خصوص منابع آب زیرزمینی به مراتب بیشتر از توان اقلیمی منطقه است. امروز همه ما بیش از هر زمان دیگری نیازمندیم تا نگرش خود را به موضوع آب و منابع طبیعی عوض کنیم.
* مهدی رضایی
معاون فنی و شبکه پایش هواشناسی همدان
