زمانی که یک کودک معلول در یک خانواده متولد میشود یا وقتی فردی بر اثر حادثه دچار نقص عضو یا مشکل جسمی-حرکتی میشود، پس از مدتی نخستین چیزی که به ذهن خانواده و اطرافیان فرد میرسد این است که فرد معلول چگونه باید به زندگی خود ادامه دهد؟ چگونه با نقص عضو و یا کاهش کارکرد عضو کنار بیاید؟ اینجاست که خانوادههای هوشمند باید به فکر توانمند کردن فرد و افزایش مهارتهای او باشند.
نخستین متخصصان در چرخه کمک به افراد معلول کاردرمانها هستند، اما کاردرمانها کجا کار میکنند و دقیقاً چه کاری انجام میدهند؟
بیماریهایی که از خدمات کاردرمانی استفاده میکنند عبارتند از:
۱) بیماریهای نورولوژیک نظیر سکته مغزی، ضربه مغزی، مولیتپل اسکلروزیس، پارکینسون، A.L.S ، بیماران ضایعات نخاعی، فلج مغزی کودکان و....
۲) بیماریهای ارتوپدیک نظیر شکستگیها، پارگی تاندون عضلات و رباطهای مفصلی، R.s.D و سوختگیها و...
۳) بیماریهای روانی نظیر اسکیزوفرنی، افراد نوروتیک، اختلال شخصیت، فوبیا ، P.T.S.D
۴) بیماریها و اختلالات ذهنی نظیر کودکان بیشفعال و کمتوجه، اوتیسم، اختلالات نافذ رشد P.D.D، عقبماندگی ذهنی، سندرم داون Down، اختلالات یادگیری کودکان
۵) بیماریهای مرتبط با حوزه سالمندی نظیر آلزایمرودمانس
۶) اختلالات رفتاری مرتبط با حوزه معتادان
7) زمینه مرتبط با رشد کودکان و توانمندسازی عصبی نوزادان نارس نظیر Preterms و نوزادان در واحد مراقبتهای ویژه NIICU
8) زمینههای مرتبط با صنعت نظیر سلامت کارکنان، کارگران و کارمندان حین انجام کار و بهینهسازی ابزارآلات
کاردرمانی جزئی از فرایند درمان بیماران است
کارشناس مسئول توانبخشی ادارهکل بهزیستی که خود چند سالی کاردرمان بوده، میگوید: کادردرمانی بهطورکلی علم و هنر استفاده از فعالیتهای هدفمند برای بهبود عملکرد و ناتوانی است، کاردرمانی هم در حیطه ناتوانیهای ذهنی-روانی و هم ناتوانیهای جسمی فعالیت میکند.
وی ادامه میدهد: کاردرمانگرها از هیچ وسیلهای برای بهبود عملکرد مددجویان استفاده نمیکنند، بلکه سعی میکنند با بهکارگیری عضلات بدن مددجویان آنها را توانمند کنند و سعی میکنند فعالیتهای روزمره مددجویان را تقویت کنند. بهطور مثال در زمینه آموزش رنگها کاردرمانها با دستهبندی رنگها، آغاز به آموزش رنگها با اجسام موجود در اتاق فرد مددجو میکنند.
این کارشناس مسئول توانبخشی میگوید: کاردرمانگرها با توجه به نوع بیماری مددجویان، حوزه کاری متفاوتی دارند، کاردرمانگر سالمندان جسمی-حرکتی، ذهنی و روحی، کاردرمانگر کودکان استثنایی و... تقسیم میشوند.
زارعی بیان میکند: حدود 18مرکز روزانه و 12مرکز شبانه تحتنظر سازمان بهزیستی درحال خدماترسانی به معلولان هستند، بهطور مثال مرکز حرفهآموزی معلولان ذهنی برای پسران بالای 14سال نیازمند به حرفهآموزی، با آموزشهای پیشحرفهای معلولان را توانمند میسازند تا بتوانند وارد بازار کار شوند. حدود 40 تا 50 نفر کاردرمانگر با مراکز تحتپوشش بهزیستی استان در حال همکاری هستند.
این کارشناس توانبخشی میافزاید: بسیاری از بیمارستانها بخش فیزیوتراپی دارند، اما به کاردرمانی اهمیت نمیدهند. بیمارستانهایی که بخش اعصاب و روان بخش کودکان دارند نیاز به کاردرمانگر ضروری است. کاردرمانی جزئی از فرایند درمان است که بیمارستانها باید به آن اهمیت دهند.
زارعی در ادامه میگوید: بسیاری از افراد جامعه شغل کاردرمانی را نمیشناسند و فرق آن را با رشته فیزیوتراپی نمیدانند. کاردرمانی با 2 رشته روانشناسی و فیزیوتراپی همپوشانیکاری دارد، بهخصوص در حوزه گروه درمانی و آموزشهای شناختی کار درمانگران با روانشناسان مشترک عمل میکنند. در بخش جسمی نیز با فیزیوتراپی حوزه مشترک دارند و تفکیک کاری بین رشته کاردرمانی و فیزیوتراپی وجود ندارد، متخصصان هر 2 رشته دغدغه دارند که در کار یکدیگر دخالت کنند و هنوز جایگاه رشته کاردرمانی شفاف نشده است.
وی در رابطه با مشکلات کاردرمانگرها میافزاید: کاردرمانگرها به نسبت کاری که انجام میدهند حقوق پایینی دارند. ناشناخته بودن این رشته در جامعه، حمایت نکردن بیمهها از بیماران نیازمند به کاردرمانی از مشکلات این شغل است، جراحی بیمار شامل بیمه میشود، اما کاردرمانی فرد بیمار شامل بیمه نمیشود.
فرسایش جسمی و روانی کاردرمانی بالاست
کارشناس ارشد حرکات اصلاحی است و از سال 1380 بهصورت مستمر مشغول به کار بالینی در حوزه کاردرمانی است، میگوید: مهم است فردی که وارد این رشته میشود نسبت به رشته و بیماران شناخت کافی داشته باشد. لازمه ورود به این رشته صبر و حوصله است، چراکه کاردرمانها در ارتباط مستقیم جسمی و روانی با بیماران قرار دارند.
رسول ترکمن ادامه میدهد: مشکل واقعی رشته کاردرمانی نداشتن جایگاه واقعی در نظام سلامت است. رشته کاردرمانی به دلیل نوع کارکرد خود، با اقشار ضعیف و کم درآمد سروکار دارد. در کشور ما فقر و معلولیت ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با هم دارند، چون اولویت بیمارستانها درآمدزایی است و رشته کاردرمانی درآمدزایی ندارد، از این جهت ایجاد بخش کاردرمانی در اولویت بیمارستانها نیست و تحتپوشش بیمه نبودن موجب ایجاد مشکل برای کاردرمانگران و بیماران شده است و از نظر درآمدزایی هم به دلیل نوع کار، کاردرمانگران فقط میتوانند در روز تعداد محدودی بیمار ویزیت کنند.
وی میگوید: کاردرمانگران در معرض انواع آسیبهای روانی و جسمی هستند چون با بیماران در طولانیمدت در ارتباط هستند.
ترکمن ادامه میدهد: در حدود 40 تا 50 نفر فارغالتحصل رشته کاردرمانی در سطح استان داریم، بسیاری به دلیل فرسایش بالا و سختی کار این رشته وارد کار بالینی و کلینیکی نمیشوند و تنها 5 تا 6 نفر در استان کلینیک کاردرمانی دارند.
ترکمن بیان میکند: فلسفه کاری فیزیوتراپی و کاردرمانی یکی است، هر 2 رشته میخواهند بیمار را به سطح عملکردی بالا برسانند، اما ابزارهای کاری متخصص هر 2 رشته برای این کار متفاوت است، متخصصان فیزیوتراپی بیشتر از برق، الکتروتراپی و دستگاهها استفاده میکنند، اما کاردرمانگرها بیشتر بهصورت تمرین درمانی، حرکت درمانی و بهصورت آموزش فعالیتهای روزمره بیماران را انجام میدهند.
کاردرمانگرها نوآور و خلاقیت هستند
پیام رفائی که 9 سال است کاردرمانگر است میگوید: یک کاردرمانگر علاوه بر علم، باید ذهنیت، شخصیت، و مهارت درستی داشته باشد و برداشت یک فردی که وارد کاردرمانی میشود مهم است و این رشته نیاز به صبوری دارد.
وی بیان میکند: اگر به این رشته خوب بها داده شود، بزرگترین کمک را به بیمهها خواهد کرد. کاردرمانگر با عملکرد درست و توانمند کردن بیماران موجب بهبود افراد و بازگشت آنها به جامعه و سیستم کار میشود، مشکلات و اختلالاتی که نه دارو میتواند بهبود دهد و نه جراحی، کاردرمانی به خوبی از پس آن برآمده است و هنر آن همین است.
رفائی میگوید: کاردرمانی مهارت زیادی نیاز دارد، تنها علم و تحصیل کافی نیست، یک کاردرمانگر باید نوآوری و خلاقیت کافی داشته باشد تا بتواند با دست خالی مهارتها و توانمندیهایی را بسازد و بدون دارو و جراحی دست به درمان بزند و از یک سری مهارت و تکنیک استفاده کند تا بهطور مثال عضلهای که ضعیف است را تقویت کند، کاردرمانی لحظه به لحظه در حال نوآوری روشهای نوین توانمندسازی است.
این کار درمان بیان میکند: برخی بیماران تا آخر عمر به کاردرمانی نیاز دارند، گاهی کاردرمانی ممکن است نتواند بیماری را درمان کند، ولی میتواند به بیمار کمک کند تا کیفیت زندگی خود را بالا نگه دارد و تواناییهایشان کمتر نشود، مثلاً بیماریهای نورولوژیک در تمام طول عمر خود به کاردرمانی نیاز دارند.
رفائی در ادامه میافزاید: اساسیترین دغدغه کاردرمانگرها نداشتن تعرفه درست متناسب با تورم موجود در جامعه، نداشتن سیستمی برای ارجاع بیمار از پزشکان به کاردرمانگر موجب کاهش توانمندی باقی مانده بیماران میشود. بهطور مثال بیماری که میتواند با 10جلسه بهبود یابد مجبور است 50 جلسه درمان را انجام دهد.
این ارجاع دیرهنگام بار اضافی را به سیستم درمانی، بیمار و در نتیجه جامعه تحمیل میکند که همکاران ارتوپد، مغز و اعصاب باید همکاری بیشتری در این زمینه داشته باشند.
وی ادامه میدهد: بسیاری از پزشکان فقط تکیه بر دارودرمانی دارند که نیاز به اصلاح این نگاه است کسی که جراحی انجام میدهد، نیاز به کاردرمانی دارد.
