دانلود فایل PDF
در آغاز رنسانس اقتصاديپيشنهادهاي پژوهشي هم خير است
مهدي ناصرنژاد
هفته پژوهش را پشت سر گذاشتيم در حالي كه بسياري ناگفته‌ها در خصوص جايگاه و نقش پژوهش در توسعه و بهبود شرايط جوامع بشري هنوز باقي است. پژوهش و كنكاش بيشتر براي بازگشايي رمز و راز جهان هستي از نخستين دوره علائم وجود حيات و پرسه انسان روي خاك آغاز شده است. از آنجا كه انسان با دست و شعور كنجكاوش از سنگ جرقه برانگيخت و آتش روشن كرد تا زندگي را بر خود راحت‌تر كند، ميليون‌ها سال گذشت. انسان تمام قله‌هاي رفيع اعجاز و پيشرفت را فتح كرد، اما هنوز هم ابزار پژوهش به عنوان كليد اصلي كشف ناشناخته‌ها در دست دانش‌پژوهان و دانشمندان خستگي‌ناپذير در كره خاك و اعماق كهكشان‌ها باقي است. تا زندگي بسيار بهتر از اينكه هست براي انسان رقم بخورد. در واقع هر زمان به هر دليل كليد پژوهش از دست انسان بيفتد، حيات بشري هم در جايي متوقف خواهد شد.
قابل كتمان نيست كه شرايط كنوني جامعه ايراني نيز مرهون طرح‌ها و برنامه‌هاي تحقيق و پژوهش توسط تمام سازمانها و نهادهاي دانش‌بنيان بوده و هست و قشر پويا و توانمند دانشجو در مراكز آموزش عالي كشورمان نقش تعيين‌كننده‌اي در اين رهگذار دارند. با اين حال، هرازچند گاهي از مسئولان و رهروان دلسوز دنياي تحقيق و پژوهش مي‌شنويم كه اين عرصه پرثمر و پرسخاوت در حريم علوم دانشگاهي و مراكز تحقيقاتي كشور مهجور واقع شده است. باز هم اينجا و آنجا شنيده و مي‌شنويم در قاموس و بطن قوانين بودجه كشور به ضرورت‌هاي پژوهش كه مي‌رسد، دست‌ها كوتاه مي‌شود، شايد به همين‌ها كه داريم و به جاهايي كه رسيده‌ايم، بسنده كرده‌ايم در حالي كه اگر در هر شرايط زماني از فصل و سال و ماه چراغ كلاس‌هاي دانشگاه خاموش باشد، بايد از اتاق پژوهش به دنياي بيرون نور بتابد.
خوشبختانه با توجه به توسعه زيرساخت‌هاي آموزش عالي در استان همدان و افزايش رشته‌هاي دانشگاهي، تحقيق و پژوهش هم مجالي براي ادامه راه خود باز كرده است. از سويي ديگر، اميد مي‌رود با برنامه‌ريزي‌هايي كه براي توسعه بخش صنعت در استان در حال انجام است، مراكز تحقيقاتي و پژوهشگران نيز بتوانند نقش خلاقانه خويش را در اين پروسه بر عهده بگيرند. اتفاقاً محمود نيلي، رئيس دانشگاه صنعتي شنبه گذشته (15 آذرماه) در جشنواره تجليل از پژوهشگران برگزيده دانشگاه‌هاي استان به استاندار همدان پيشنهاد داد بخشي از سرمايه‌گذاري‌هاي كلاني كه قرار است براي پايه‌گذاري ساختار صنعتي استان توسط بخش خصوصي انجام شود، در اختيار دانشگاه و براي انجام طرح‌هاي تحقيقاتي در بخش صنعت و ايجاد راهكارهاي كارآفريني اختصاص داده شود. كيفيت چنين پيشنهاد مطالعه شده‌اي اين است كه در اين برهه سرنوشت‌ساز از دوران تحول ساختارهاي اقتصادي و اجتماعي استان، دانشگاه هم وارد عمل شود و سازوكار و توانمندي‌هاي بالقوه استان در كنار هم قرار گيرند، تا اگر قرار است به جايي و بخشي از استان به مدد برنامه و سرمايه جان تازه‌اي دميده شود، ديگر بخش‌ها بخصوص بخش آموزش عالي، علم‌ساز و صنعت‌ساز استان هم به حركت درآيد. در همين ارتباط و از خبرهايي كه از دل جشنواره تجليل از پژوهشگران دانشگاهي استان بيرون آمده چنين برمي‌آيد كه استاندار همدان نيز روي خوشي به پژوهشگران و برنامه‌هاي پژوهشي نشان داده و پيشنهاد رئيس دانشگاه صنعتي را همسو با رنسانس اقتصادي در استان به فال نيك گرفته است.
++++++++++++
چالش‌های پژوهش محوری
مهدی غلامی
یکی از مهمترين كاركردهاي دانشگاه‌ها و مراكز علمي، تبديل دانش نظري به دانش كاربردي در راستای تقويت نقاط مثبت سازمانها و كاهش نقاط ضعف آنها و تبديل سازمانها به نهادهايي دانش‌محور است؛ ریرا اینگونه می‌توانند با بالاترین ضریب اطمینان به مراجعان، مشتريان و شهروندان خدمت‌رساني كنند. امروزه ديگر كمتر فرد يا گروهي است كه به قدرت و ضرورت همگام شدن با جنبش‌هاي علمي پي نبرده باشد و نداند كه تنها ابزار كسب قدرت و لازمه بقا، تسلط بر علوم روز و پيشگامي در اين وادي است که سرآغاز ورود به اين عرصه مطالعه و پژوهش است.
كار علمي و پژوهش، قواعد مخصوص به خود را دارد كه كوچك‌ترين كوتاهي و تخطي از اين اصول، اعتبار و نتايج آن را مخدوش و بلااستفاده مي‌كند. در واقع آنچه روند رشد علمي بشر را سرعت بخشيده، تجربي شدن و آزمايشگاهي شدن تدریجی فعاليت‌هاي علمي بود كه رسيدن به زبان مشترك ميان دانشمندان جهان را ميسر كرد و در نتيجه اين موضوع منجر به افزايش دقت و صحت مطالعات و يافته‌هاي پژوهشي شد. لازم است که در ابتدا شرحی بر این اهمیت داده شود. بدین معنا که چرا در دنیای امروز انقدر بر مباحث پژوهشی تأکید می‌شود، لذا گفته‌ها و نظریان اندیشمندان بزرگ تاریخ نیز بر این امر در شرایط زمانی و مکانی خود گویای این مهم است. به عنوان مثال در يونان باستان، میان كار‌هایی همچون نجاري، كشتي‌سازي، نقاشي، مجسمه‌سازي، معماري و... تفاوت بود؛ زیرا ميان كارهايي كه با نيروي دست انجام مي‌گرفت با آنهايي كه از نيروي ذهن بهره مي‌بردند همواره تمایزاتی قائل می‌شدند. اين تمايز را افلاطون در نظر خو بر این مبنا که؛ بردگان نمی‌توانند دو كار را همزمان انجام دهند، نشان می‌دهد.
از نظر او بردگان كار يدي و به دور از خلاقيت و آفرينش انجام می‌دهند و وقتی برای تفکر برای کارهای خلاقانه برایشان باقی نمی‌ماند، كاري كه با فراغت بال مي‌خواهد، كاری ذهني يا كاری خلاق و آفرينش‌گر. اين تمايز ميان دو كار يدي و ذهني روزبه روز پیچیده‌تر و در عین حال وسیع‌تر می‌شد بگونه‌ای که با پيشرفت تاريخ تأکید بر آن نیز بسیار زیاد می‌شد.
امروز خلاقیت‌ها که در قالب‌های پژوهشی در جوامع گسترده می‌شوند، سرشت‌نماي كار تحول‌يافته جديد می‌باشند. کاری که با کمترین هزینه‌ها، فایده بسیار دارند.
لیکن امروز در ایران این امر همواره فراز و نشیب‌های فراوانی داشته که باعث شده اصل پژوهش محوری به حاشیه رانده شود؛ زیرا از طرفی در همایش‌‌های گوناگون گفته می‌شود که مباحث توسعه در قالب پژوهش‌ها از اولويت برخوردار است و به قول استاندار (در جشنواره پژوهشي استان همدان)؛ تحقیق و پژوهشی که در مراسم‌های گوناگون با «به‌به» و «چه‌چه» مواجه می‌شوند، در نهایت در آرشیو سازمان و یا ویترین کتابخانه بدون استفاده می‌ماند.
از طرف دیگر مسئولان وزارتی در حوزه پژوهش هستند که معتقدند، اکثر پژوهشهای صورت گرفته منطبق با اصول صحیح پژوهشی نیست. زیرا پژوهشهای انجام شده را منطبق با روش‌شناسی کار بر موضوع نمی‌دانند؛ بنابراین خروجی آن را بی‌فایده می‌دانند و دلیل این امر را نیز خلأ آموزش در آموزشوپرورش می‌دانند. در این راستا آنها در هفته‌ای که آغاز ثبت‌نام دکتری در سازمان سنجش آغاز شده است عنوان می‌کنند که بیماری فرهنگی گرفتن مدرک دکتری به معضلی تبدیل شده است و بدتر از آن راه‌اندازی دوره‌های دکتری پژوهش‌محوری است که به این حجم پژوهشهای نظری می‌افزاید.
از سویی دیگر پژوهشگران هستند که تابحال وجود نداشته که در هفته‌ای که به نام پژوهش نامگذاری شده است از بودجه گلایه نکنند. آنها بر این عقیده‌اند که دستگاههای اجرایی بودجه پژوهش محوری را در جایی دیگر هزینه می‌کنند که مجاز به هزینه کرد بودجه‌های پژوهشی در سایر حوزه‌ها نیستند.
لذا وقتی از جنبه‌های گوناگون به این موضوع نگریسته می‌شود متوجه می‌شویم که آنچه در این بین وجود ندارد و از آن غافلیم همان پژوهش محوری است. در هر حال، بايد گفت توليد دانش به عنوان مبنا و منبع توليد ثروت، اهميت بسيار زيادي در كشورهاي در حال توسعه دارد. به علاوه، سال‌ها است كه در بحث‌هاي آموزشي در كشور خود ما، تأكيد بيش از حد بر رشته‌هاي درس‌محور مورد انتقاد بوده است. لذا طبق آنچه از افلاطون تاکنون در خصوص مباحث ذهنی و پژوهشی مطرح شده و موفقیت‌هایش در کشورهای مختلف به اثبات رسیده است، به نظر می‌رسد بايد در فضاي فكري ايران و آكادمي‌هاي آن از صرف خواندن مقاله‌هاي كوتاه در مورد مديريت پروژه به سمتي حركت كنیم كه با لحاظ كردن اين تغييرات و توليد پژوهش‌هاي آكادميك جدي، بتوان تصميم‌گيري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي اقتصادي را نيز بر آن اساس تبيين كنیم.
*************
ضرورت ایجاد اندیشکده‌ها در توسعه استان
سید محمود نیشابوری
یکی از آسیب‌های جدی در حوزه‌های مدیریتی، گرفتار شدن مدیران درگیرودار مسائل جاری و اجرايی است. معمولاً وقت زیادی از مدیران با شرکت در جلسات و پاسخگویی به سؤالات گرفته می‌شود. از این رو چندان فرصت تفکر و اندیشه نمی‌یابند و در خوش بینانه‌ترین حالت، اگر هم فرصت این کار را بیابند در تصمیم‌گیری‌ها با تکیه بر تفکر فردی توفیقات زیادی به دست نمی‌آورند. لازمه عبور از این چالش، ایجاد ساختاری است تا مدیران بتوانند در تصمیم‌گری خود با بهره‌گیری از تفکر جمعی، ضمن شناسایی فرصت‌ها، تهدیدها و نقاط قوت و ضعف، خطاپذیری عملکرد خود را به حداقل کاهش دهند. در این راستا اتاق فکر یا کانون تفکر که معادل لاتین آن Think Tank است می‌تواند به عنوان بازوی مشورتی مدیران شکل بگیرد.
اتاق فکر با دارا بودن افرادی با تجربه خوب و پتانسیل تحقیقاتی و برخوردار از قوه خلاقیت، نوآوری و ایده‌های و اندیشه‌های نو می‌تواند مدیران اجرایی را در اتخاذ تصمیم‌ها یاری دهد. در واقع به عنوان یکی از عناصر حل مسأله و توسعه خلاقیت به تدوین و انعکاس پیشنهادهای سازنده و خلاقانه اعضای خود می‌پردازد و با نوآوری، فضای تصمیم‌گیری را از یکنواختی خارج می‌کند. کانون‌های تفکر به اشکال گوناگون آن، پیشینه‌ای طولانی در تاریخ مدیریت و توسعه جوامع بشری دارد. امروزه نیز اینگونه تشکل‌ها به عنوان یکی از الزامات اصلی توسعه به شمار می رود، تا آنجا که برخی آن را منبع قدرت و برتری و برخی جذاب‌ترین نوآوری فکری عصر حاضر می‌دانند. آنچه مسلم است کانون‌های تفکر بنیان‌های فکری مجموعه‌ای اقدام‌ها و فعالیتهای معطوف به توسعه را در ابعاد مختلف به شیوه‌ای نظام‌مند و با تکیه بر خرد جمعی فراهم آورده است و بدین ترتیب آرمان‌ها را عینیت می‌بخشد. از این رو، توجه و تأکید بر بهره‌مندی از کانون‌های تفکر نه تنها یک خواست بلکه ضرورتی بنیادین برای نیل به توسعه است. این مهم مورد توجه بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان، سازمانها و نهادهای مختلف در سطوح و حوزه‌های مختلف قرار گرفته و به تبع آن امروز انواع گوناگونی از کانون‌های تفکر را با عناوینی همچون اندیشگاه، اندیشکده، اتاق فکر و... می‌توان در اقصا نقاط جهان شناسایی كرد که بر پایه جمع‌اندیشی به تولید اندیشه‌هایی می‌پردازند که مدیران را در اتخاذ تصمیم‌هاي درست و برنامه‌ریزی برای عملیاتی کردن آنها یاری کنند.
به عبارت دیگر، اتاق‌های فکر برای پر کردن خلأ موجود در نظام سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و کمک به نیروهای مدیریتی تأسیس شده‌اند تا بتوانند با کمک فکری و پژوهشی به مدیران پلی بین مدیریت و دانش حاصل کنند. این کانون‌های تفکر متشکل از گروهی از اندیشمندان، نخبگان و خبرگان بین رشته‌ای هستند که در قالب سازمانی رسمی و ساختار معین، با اندیشه‌ورزی افق‌گرا و با تأکید بر تصمیم‌سازی و نه تصمیم‌گیری، ابعاد توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فنی و زیست محیطی) را می‌توانند در استان مورد مطالعه قرار دهند و به تناسب شرایط و با ملحوظ كردن سناریوهای مختلف نسبت به تهیه و ترسیم نقشه راه توسعه استان بپردازند و در همین قالب گزینه‌های ممکن و مؤثر را در تحقق توسعه به مدیران اجرایی پیشنهاد دهند. امید است به منظور پشتیبانی فکری و ارائه مشاوره به سیاستگذاران و تصمیم‌گیران، به ویژه اکنون که تهیه برنامه ششم در پیش روی استان است از طریق فکر پژوهشی و با هدف به کارگیری خرد جمعی راهکارهای بنیادین برای مرتفع کردن چالش‌های اساسی موجود در استان اینگونه کانون‌های تفکر ایجاد و مورد توجه قرار گیرد. تا ان‌شاءا... زمینه‌هایی ورود افکار و اندیشه‌های نو و کارا به نظام تصمیم‌گیری‌ها در استان بیش از پیش فراهم شود.
کارشناس دفتر آموزش و پژوهش استانداری همدان
*************
رشد كيفي، لازمه كاربردي شدن تحقيقات
محمد سهرابي
رشد علمي و پژوهشي از جمله فاكتور‌هاي مهم توسعه يافتگي است و میزان ترقی و پیشرفت جوامع به‌ويژه در دنیای امروز بستگي فراواني به طرح‌های علمی، تحقیقاتی و پژوهشی دارد، به گونه‌اي كه بدون توجه به این مقوله نمی‌توان انتظار پیشرفت و موفقیت در عرصه علمی و به دنبال آن پيشرفت جامعه را داشت.
از طرفي با توجه به همراه شدن تغییرات جهاني با فناوری‌های اطلاعاتی، توسعه ارتباطات و همين‌طور طرح نیازهای جدید و متنوع در ز زندگي فردي و اجتماعي انسانها، پرداختن به بحث پژوهش و تحقيقات و توجه به طرح‌ها و برنامه‌هاي دانش بنياد از جمله ضرورت‌هاي زندگي امروزي بشر و رشد و توسعه جوامع شده است.
اين امر به‌ويژه در جوامع در حال توسعه‌اي كه مي‌خواهند به سطح قابل قبولي از رشد و ترقي دست يابند، از اهميت بالايي برخوردار است.
موفقيت‌ها و دستاوردهاي علمي و تحقيقاتي در جامعه ما به خوبي نشان مي‌دهد كه كشورمان از ظرفيت‌هاي بالايي در اين زمينه برخوردار است و ميتوان به پشتوانه پژوهش ها و تحقيقات علمي و دانشگاهي گام هاي مؤثري در زمینه توسعه و پيشرفت برداشت.
لازمه اين امر توجه به ضرورت‌ها و الزاماتي است كه انجام تحقيقات موفق و اثربخش در جامعه، بستگي فراواني به آنها دارد.
در نگاه نخست بحث كاربردي بودن تحقيقات است كه به رغم گام‌هاي برداشته شده در اين زمينه همچنان در حاشيه قرار گرفته و آنچنان كه بايد و شايد در جامعه پررنگ و چشمگير نيست.
واقعيات امروز نشان مي‌دهد كه بیشتر تحقيقات و پژوهش‌ها از سطح كتاب خانه‌ها، لابلای کتاب‌ها و آزمایشگاه‌ها فراتر نرفته است، در حالي كه اثربخشي پژوهش زماني مشخص مي‌شود و ارزشمند است كه در افزایش کیفیت زندگی مردم تأثیرگذار باشد.
براين اساس تا زمانی كه نتايج فعالیتهای پژوهشی در زندگی اجتماعی و عملی مردم دیده نشود، نمی‌توان آن را مفید و اثربخش تلقي كرد.
براي نيل به اين هدف بايد دقت خاصي در انتخاب موضوعات و تعيين اولويت‌های پژوهشی شود تا مسائلي كه برای در جامعه اهميت بيشتري دارند به عنوان اولويت پژوهشی در دستور كار قرار گيرد.
بنابراين موضوع شناسي و پرداختن به مسائلي كه تناسب بيشتري با نيازهاي و اولويت‌هاي جامعه دارند، از ديگر ضرورت‌هاي تحقيق و پژوهش موفق و اثربخش به حساب مي آيد. در اين راستا اجرای يافته‌های تحقيق نيز مهم است زیرا تحقيقات بايد وارد متن جامعه شود و با موضوعات و معضلات جامعه پيوند و ارتباط مؤثری داشته باشد و بتواند گره يا گره‌هايي از مشكلات جامعه و مردم باز كند.
در واقع با موضوع شناسی بر اساس نیاز جامعه، کاربردی کردن و استفاده از نتایج پژوهشی است كه تحقیق و پژوهش از حالت كتابخانه‌اي و آزمايشگاهي خارج شده و نتایج آن در بهبود كيفيت زندگي مردم مؤثر مي‌شود.
از سوي ديگر موفقيت دستگاه‌هاي اجرايي و اتخاذ تصميمات مناسب توسط مديران بستگي فراواني به برخورداري آنها از بدنه كارشناسی پركار، فعال و با انگيزه است تا اين تصميمات كاملاً كارشناسي شده و مبتني بر واقعيات و امور جاري باشد.
لازمه تحقق اين امر بها دادن به تحقيق‌و‌پژوهش و حمايت از پژوهش‌هاي كاربردي و استفاده از قابليت‌های کارشناسی دستگاههای اجرایی است تا بتوان از تحقیق‌و‌پژوهش در برنامه‌ریزی‌های کلان استفاده کرد.
نكته مهم ديگري كه نبايد از نظر دور داشته شود، بحث كيفيت بخشي به امور پژوهشي است كه باعث اثربخشي بالاي اين تحقيقات در جامعه مي‌شود.
در اين ميان گسترش پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان از جمله اتفاقات مهمي است كه مي‌تواند در رشد كيفي تحقيقات مؤثر بوده و زمينه‌هاي حمایت جدي از طرح‌های پژوهشی کاربردی را فراهم کند.
به هر حال كيفيت بخشي به امور پژوهشي‌و‌كاربردي شدن تحقيقات ازجمله ضرورت‌هايي است كه امروزه بيش از پيش احساس مي‌شود. از اين رور لازم است نگاه به تحقيق‌و‌پژوهش از حالت كلي و بعضاً محدود به بحث كميت خارج شده و بيشتر توجهات معطوف به رشد كيفي، كاربردي شدن و اثربخشي بالاي نتايج تحقيقات در جامعه و گره گشايي از مشكلات و گرفتاري‌هاي مردم شود تا حاصل و نتيجه تحقيقات رشد و توسعه جامعه باشد.
*************
کشف و چاره جویی معضلات
مصطفی لطفی پارسا
چرا به‌رغم این همه سرمایه‌گذاری انجام شده در اقتصاد ایران، تولید و اشتغال متناسب با آن ایجاد نمی شود؟ چرا طبق اعلام بانک مرکزی، نزدیک به نیمی از کسانی که در سالهای گذشته در چارچوب سیاست تشویق طرح‌های زودبازده از بانک‌های دولتی وام گرفته‌اند. طرح خود را راه‌اندازی نکرده‌اند؟ چرا ایران یکی از بالاترین نرخ‌های مرگ ومیر ناشی از تصادفات رانندگی را در دنیا دارد؟ چرا متوسط زندانیان کشور در 30 سال گذشته از 138 زندانی در هر یک میلیون نفر جمعیت به بیش از دو هزار و 100 زندانی در هر یک میلیون نفر رسیده است؟ (یعنی بیش از 15 برابر، در حالی که جمعیت کشور در همین دوره حدوداً 2 برابر شده است).
همه اینها و بسیاری دیگر از واقعیات امروز جامعه را می‌دانیم. یا بهتر است بگویم «دانسته‌ایم». چگونه؟ صد البته از راه تحقیق و بررسی و موشکافی مسائل، یعنی با «پژوهش».
بسیاری از مدیران دستگاههای اجرایی تأیید خواهند نمود که سالیانه بخشی از بودجه‌های خود را صرف پژوهش نموده‌اند که نهایتاً به مشکلات دستگاه تحت امر خود و بخش‌های مرتبط با آن وقوف پیدا کنند. همینطور هم شده است اما این به هیچ وجه کافی نیست. نه از این جهت که بودجه‌های مربوطه کم بوده (که ممکن است)، بلکه از این جهت که نتایج این تحقیقات به چه کار آمده است؟ آیا از این نتایج برای بهبود امور استفاده شده است؟ اگر نه، چرا؟ و اگر آری نتیجه‌اش؟ اگر پاسخ اکثریت مدیران به این سوال آری بود، حداقل بایستی بخشی از مشکلاتی که گفتیم حل شده یا روند کاهشی به خود می‌گرفت آیا واقعاً اینگونه است؟
انکار کارهای مطلوبی که در سالهای اخیر در کشور صورت گرفته، دور از انصاف است. در عرصه‌های پزشکی، فناوری‌های نانو، فناوری‌های هسته‌ای، ژنتیک و... پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم.
در هر حوزه‌ای آمارهای مناسب، رویه رشد و نوید بخش وجود دارد، اما این کارهای خوب نباید سبب شود که نقص‌ها را به ویژه در حوزه مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نبینیم. طبیعتاً شما از پزشک انتظار ندارید از بیماری شما تعریف کند یا بخشی از بیماری را کتمان نماید. پژوهشگر مسائل اجتماعی، پزشک جامعه است. وظیفه پژوهشگری که در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تحقیق می‌کند، هم کشف و تشریح و چاره‌جویی معضلات است و صد البته این خود بیمار است که باید به فکر بهبود خود باشد.
حلقه مفقوده اصلی پروسه پژوهش در کشور ما، حدفاصل بین تشخیص بیماری و درمان آن است. معضلات و مشکلات مختلف با انجام پژوهشهای کیفی و کمی شناسایی می‌شوند، اما نتایج این تحقیقات نهایتاً با جلدهای نفیس زینت بخش کتابخانه‌ها می‌شوند. مشکل اینجاست که پژوهشهای انجام شده، کاربردی نشده‌اند. البته این بدان معنا نیست که به انجام پژوهشهای جدید نیازی نداریم. هیچ جامعه‌ای از توسعه یافته تا توسعه نیافته نمی‌تواند مدعی این باشد که تمام معضلات خود را شناسایی و حل کرده است. ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم. اما گزاره اصلی مورد تأکید این مقاله این است که صرف انجام پژوهش کافی نیست، بلکه این پروسه با کاربردی و اجرایی نمودن نتایج تحقیقات کامل می‌گردد.
آنچه که در این هفته بیش از پیش بایستی تأکید گردد، این است که تا زمانی که تلاش برای کاربردی و اجرایی نمودن نتایج تحقیقات و اولویت کارها قرار نگیرد، این گسستگی در فرآیند تحقیقات وجود خواهد داشت.
تنها با اصلاح این مسیر است که می‌توانیم امیدوار باشیم پله‌های پیشرفت و ترقی را طی نموده و به جایگاه مناسبی دست یابیم که در افق 1404 ترسیم شده است.
*************
موتور محرك پژوهش بخش خصوصي است
امير بختياريان
با اين كه حيات دانشگاه بايد وابسته به دو ركن آموزش‌و‌پژوهش باشد در عمل پژوهش نقش بسيار كم رنگي در دانشگاه‌ها دارد.
دانشگاه‌هاي ما فضاي مناسبي براي پژوهش به شمار نمي‌روند و مشابه مراكز آموزش و پرورش بيشتر محيطي براي آموزش‌ا‌ند تا پژوهش. اين نكته را ميتوان هم در بودجه دانشگاه‌ها مشاهده كرد و هم در كردار دانشگاه‌ها.
براي نمونه برابر متن قانون بودجه سال 93 بودجه دانشگاه بوعلي سينا در بخش برنامه تحقيقات دانشگاهي كمتر از هفت درصد از اعتبارات هزينه‌اي دانشگاه را به خود اختصاص داده است. به عبارت ديگر سهم پژوهش بسيار كم رنگ‌تر از آموزش است و دانشگاه بيشتر از آنكه به دنبال يافتن مسأله و حل آن باشد به دنبال آموزش افراد و اعطاي مدارج تحصيلي به دانشجويان است. بدون شك اين وضعيت در ساير دانشگاه‌ها بدتر است.
با اينكه از در و ديوار شهر ما انواع دانشگاه‌هاي مختلف ريز و درشت سربرآورده است محصول اين مراكز صرفاً مدارك تحصيلي دانشگاهي است و در عمل نمي‌توان تناسبي ميان دانشگاه با تحقيق و توسعه مشاهده كرد.
نتيجه اين وضعيت آن است كه جامعه دانشگاهي ما بيش از آنكه پژوهشگران توانائي باشند افراد دانائي هستند كه توان بهره‌برداري از اين دانائي را براي حل مسائل جامعه ندارند و آموخته‌هايشان بيشتر از آنكه كاربردي باشد صرفاً به كار آموختن مي‌آيد.
به عبارت ديگر دانشگاهيان ما در هر سطح و درجه از كارشناسي گرفته تا كارشناسي ارشد، دكترا و پسا دكترا اغلب تنها مي‌توانند آموخته‌هايشان را در اختيار دانشجويان بگذارند و توان آن را ندارند كه دانائي را به توانائي بدل كنند.
براي اينكه تحقيقات رنگ كاربردي به خودش بگيرد لازم است بخش خصوصي خريدار اين نوع از تحقيقات باشد. در واقع تا زماني كه كسي پيدا نشود و از جيب خودش براي تحقيقات خرج نكند كسي هم يافت نمي‌شود كه پيگير باشد پولي كه صرف هزينه تحقيق كرده است به كارش آمده است يا نه.
واقعيت ماجرا اين است كه تكاليف قانوني كه دستگاه‌هاي دولتي را مكلف به انجام هزينه‌هاي تحقيقاتي مي‌كند بيش از آنكه براي حل مسائل و مشكلات جامعه به مصرف برسد تنها به كار پاسخ‌گو بودن مديران براي مصرف به هنگام اعتبارات اين بخش تمام مي‌شود.
به عبارت ديگر مدير همين‌كه بتواند به موقع بودجه پژوهشي را استفاده كند كلاهش را بايد بالا بيندازد و كارائي و اثر بخشي، مقوله ديگري است كه در وانفساي اجراي قوانين و مقررات متعدد دولتي به كارش نمي‌آيد.
همين است پژوهشگري كه از محل اين نوع اعتبارات انجام پژوهش را ياد مي‌گيرد معمولاً توانائي لازم براي حل مسائل واقعي جامعه را ندارد و تنها مي‌تواند تحقيقاتي را سر وسامان دهد كه به لحاظ شكلي مرتب و درست تهيه و گزارش آن به مراجع مربوط ارائه شده است.
بنابراين به نظر نمي‌رسد راه كاربردي شدن پژوهش از مسير بودجه دولتي باشد. بايد بخش خصوصي وارد ميدان شود، جان بگيرد و ... از منافع متعددي كه نصيب جامعه مي‌كند به پژوهش نيز جان ببخشد.
تا پيش از آن دانشگاه بيشتر موتور توليد مدرك و مصرف بودجه پژوهشي دولت هم بابي براي رفع تكليف است.
************
پژوهش و فناوری در یک نگاه
ظاهر پور‌مجاهد
مدیر‌کل آموزش و پژوهش استانداری همدان
الف) قابلیت‌های کشور در اسناد بالادستی در حوزه پژوهش و فناوری
وجود اسناد بالادستی در حوزه پژوهش و فناوری در کشور به شرح زیر می‌باشد:
1- سند قانون اساسی کشور (اصل) موضوع بند 4
در این سند آمده است: "تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان"
2- سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی، ابلاغی توسط مقام معظم رهبری
در این سند آمده است:
"ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه (آسیای جنوبی غربی) شامل کشورهای آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه، با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل"
3- سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه کشور ابلاغی توسط مقام معظم رهبری در سال 1387 شامل:
"سرفصل‌های امور فرهنگی، امور اجتماعی، امور اقتصادی، امور سیاسی و امور علمی و فناوری"
سیاست‌های امور علمی و فناوری شامل موارد ذیل است:
■ افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به 3 درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان برنامه پنجم و افزایش ورود دانش‌آموختگان دوره کارشناسی به دوره‌های تحصیلات تکمیلی به 20 درصد
■ دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن در برنامه پنجم
■ ارتباط مؤثر بین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با صنعت و بخش‌های مربوط جامعه
■ توانمندسازی بخش غیردولتی برای مشارکت در تولید علم و فناوری
■ دستیابی به فناوری‌های پیشرفته مورد نیاز
■ تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف ارتقاي کیفی آن بر اساس نیازها و اولویت‌های کشور در 3 حوزه دانش، مهارت و تربیت و نیز افزایش سلامت روحی و جسمی دانش‌آموزان
■ تحول و ارتقا علوم انسانی با: تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگری در متون و برنامه‌ها و روش‌های آموزشی، ارتقا کمی و کیفی مراکز و فعالیتهای پژوهشی و ترویج نظریه پردازی، نقد و آزاد اندیشی
■ گسترش حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران علمی و فناوری از طریق: ارتقاي منزلت اجتماعی، ارتقاي سطح علمی و مهارتی، رفع دغدغه خطرپذیری مالی در مراحل پژوهشی و آزمایشی نوآوری‌ها، کمک به تجاری‌سازی دستاوردهای آنان.
■ تکمیل و اجرای نقشه جامع علمی کشور
4- قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (94-1390) شامل موارد 15 لغایت 23
در یکی از این مواد آمده است:
"دولت مجاز است به منظور دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم به‌ویژه اقداماتی از قبیل ایجاد و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، عملیاتی نمودن نقشه جامع علمی کشور، حمایت‌های مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران علمی و فناوری، تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش کشور، تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد، دانش مدار خلاق و کارآفرین منطبق با نیازهای نهضت نرم‌افزاری، ارتقاي جایگاه آموزش‌های فنی‌و‌حرفه‌ای به عمل آورد."
5- سند نقشه جامع علمی کشور مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی شامل 5 فصل
که در این سند به ارزش‌های بنیادین نقشه جامع علمی، وضع مطلوب علم و فناوری، اولویت‌های علم و فناوری، راهبردها و اقدامات برای توسعه علم و فناوری و چارچوب نهادهای علم و فناوری و نوآوری پرداخته است که با ابلاغ این نقشه، کلیه دستگاه‌ها و نهادها ملزم هستند نهایت تلاش خود را برای اجرای کامل برنامه‌ها در سطح کشور به کار گیرند.
6- مصوبه شورای عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (شورای عالی عتف )
سیاست‌ها و اولویت‌های پژوهش و فناوری کشور به تصویب شورای عالی عتف (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ) رسیده و مجددا در سال 1392 بازنگری و شامل سیاست‌های پژوهش و فناوری، پشتیبانی از نظام علمی و فناوری کشور، تقویت شبکه‌های تحقیق و توسعه ملی، فراملی و توسعه پژوهشهای بنیادی معرفتی به ویژه در حوزه علوم انسانی می‌باشد که استان‌ها موظف هستند ضمن ارسال طرح‌های پژوهشی مصوب کارگروه پژوهش، فناوری و تحول اداری، تأییدیه لازم را از شورای عالی عتف اخذ نمایند که در این خصوص ضروری است به منظور تسریع در اجرای طرح‌های مصوب کارگروه پژوهش، اختیارات لازم به استان‌ها داده شود.
7- قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان
وجود قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوب سال 1389 مجلس شورای اسلامی که در این قانون آمده است:
"شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان باید ایجاد و مورد حمایت نیز قرار گیرند و یکی از ویژگی‌های این شرکت‌های دانش‌بنیان این است که به مدت 15 سال از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی معاف خواهند بود."
8- ابلاغیه سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی
ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی با رویکرد جهادی، انعطاف پذیر، فرصت‌ساز، مولد درون‌ساز، پیشرو و برون‌گرا توسط مقام معظم رهبری که شامل 24 بند می‌باشد.
سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي
با هدف تأمين رشد پويا و بهبود شاخص‌هاي مقاومت اقتصادي و دستيابي به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله، سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي با رويكردي جهادي، انعطاف‌پذير، فرصت‌ساز، مولد، درون‌زا، پيشرو و برون‌گرا ابلاغ مي‌شود:
1- تأمين شرايط و فعال‌سازي كليه امكانات و منابع مالي و سرمايه‌هاي انساني و علمي كشور به منظور توسعه كارآفريني و به حداكثر رساندن مشاركت آحاد جامعه در فعاليت‌هاي اقتصادي با تسهيل و تشويق همكاري‌هاي جمعي و تأكيد بر ارتقاي درآمد و نقش طبقات كم‌درآمد و متوسط.
2- پيشتازي اقتصاد دانش بنيان، پياده‌سازي و اجراي نقشه جامع علمي كشور و ساماندهي نظام ملي نوآوري به منظور ارتقاي جايگاه جهاني كشور و افزايش سهم توليد و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنيان و دستيابي به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنيان در منطقه.
3- محور قراردادن رشد بهرهوري در اقتصاد با تقويت عوامل توليد، توانمندسازي نيروي كار، تقويتِ رقابت‌پذيري اقتصاد، ايجاد بستر رقابت بين مناطق و استان‌ها و به كارگيري ظرفيت و قابليت‌هاي متنوع در جغرافياي مزيت‌هاي مناطق كشور.
4- استفاده از ظرفيت اجراي هدفمند‌سازي يارانه‌ها در جهت افزايش توليد، اشتغال و بهرهوري، كاهش شدت انرژي و ارتقاي شاخص‌هاي عدالت اجتماعي.
5- سهم‌بري عادلانه عوامل در زنجيره توليد تا مصرف متناسب با نقش آنها در ايجاد ارزش، به‌ويژه با افزايش سهم سرمايه انساني از طريق ارتقاي آموزش، مهارت، خلاقيت، كارآفريني و تجربه.
6- افزايش توليد داخلي نهاده‌ها و كالاهاي اساسي (به‌ويژه در اقلام وارداتي، و اولويت دادن به توليد محصولات و خدمات راهبردي و ايجاد تنوع در مبادي تأمين كالاهاي وارداتي با هدف كاهش وابستگي به كشورهاي محدود و خاص.
7- تأمين امنيت غذا و درمان و ايجاد ذخاير راهبردي با تأكيد بر افزايش كمي و كيفي توليد مواد اوليه و كالا.
8- مديريت مصرف با تأكيد بر اجراي سياست‌هاي كلي اصلاح الگوي مصرف و ترويج مصرف كالاهاي داخلي همراه با برنامه‌ريزي براي ارتقاي كيفيت و رقابت‌پذيري در توليد.
9- اصلاح و تقويت همه‌جانبه نظام مالي كشور با هدف پاسخگويي به نيازهاي اقتصاد ملي، ايجاد ثبات در اقتصاد ملي و پيشگامي در تقويت بخش واقعي.
10- حمايت همه‌جانبه هدفمند از صادرات كالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوري مثبت از طريق:
■ تسهيل مقررات و گسترش مشوق‌هاي لازم.
■ گسترش خدمات تجارت خارجي و ترانزيت و زيرساخت‌هاي مورد نياز.
■ تشويق سرمايه‌گذاري خارجي براي صادرات.
■ برنامه‌ريزي توليد ملي متناسب با نيازهاي صادراتي، شكل‌دهي بازارهاي جديد، و تنوع بخشي پيوندهاي اقتصادي با كشورها به‌ويژه با كشورهاي منطقه.
■ استفاده از سازوكار مبادلات تهاتري براي تسهيل مبادلات در صورت نياز.
■ ايجاد ثبات رويه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پايدار سهم ايران در بازارهاي هدف.
11- توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ويژه اقتصادي كشور به منظور انتقال فناوري‌هاي پيشرفته، گسترش و تسهيل توليد، صادرات كالا و خدمات و تأمين نيازهاي ضروري و منابع مالي از خارج.
12- افزايش قدرت مقاومت و كاهش آسيب‌پذيري اقتصاد كشور از طريق:
■ توسعه پيوندهاي راهبردي و گسترش همكاري و مشاركت با كشورهاي منطقه و جهان بويژه همسايگان.
■ استفاده از ديپلماسي در جهت حمايت از هدف‌هاي اقتصادي.
■ استفاده از ظرفيت‌هاي سازمان‌هاي بين‌المللي و منطقه‌اي.
13- مقابله با ضربه‌پذيري درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طريق:
■ انتخاب مشتريان راهبردي.
■ ايجاد تنوع در روش‌هاي فروش.
■ مشاركت دادن بخش خصوصي در فروش.
■ افزايش صادرات گاز.
■ افزايش صادرات برق.
■ افزايش صادرات پتروشيمي.
■ افزايش صادرات فرآورده‌هاي نفتي.
14- افزايش ذخاير راهبردي نفت وگاز كشور به منظور اثرگذاري در بازار جهاني نفت و گاز و تأكيد بر حفظ و توسعه ظرفيت‌هاي توليد نفت و گاز، به‌ويژه در ميادين مشترك.
15- افزايش ارزش افزوده از طريق تكميل زنجيره ارزش صنعت نفت و گاز، توسعه توليد كالاهاي داراي بازدهي بهينه (براساس شاخص شدت مصرف انرژي) و بالا بردن صادرات برق، محصولات پتروشيمي و فرآورده‌هاي نفتي با تأكيد بر برداشت صيانتي از منابع.
16- صرفه‌جويي در هزينه‌هاي عمومي كشور با تأكيد بر تحول اساسي در ساختارها، منطقي سازي اندازه دولت و حذف دستگاه‌هاي موازي و غيرضرور و هزينه‌هاي زايد.
17- اصلاح نظام درآمدي دولت با افزايش سهم درآمدهاي مالياتي.
18- افزايش سالانه سهم صندوق توسعه ملي از منابع حاصل از صادرات نفت و گاز تا قطع وابستگي بودجه به نفت.
19- شفاف‌سازي اقتصاد و سالم‌سازي آن و جلوگيري از اقدامات، فعاليت‌ها و زمينه‌هاي فسادزا در حوزه‌هاي پولي، تجاري، ارزي و...
20- تقويت فرهنگ جهادي در ايجاد ارزش افزوده، توليد ثروت، بهرهوري، كارآفريني، سرمايه‌گذاري و اشتغال مولد و اعطاي نشان اقتصاد مقاومتي به اشخاص داراي خدمات برجسته در اين زمينه.
21- تبيين ابعاد اقتصاد مقاومتي و گفتمان سازي آن بويژه در محيط‌هاي علمي، آموزشي و رسانه‌اي و تبديل آن به گفتمان فراگير و رايج ملي.
22- دولت مكلف است براي تحقق سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي با هماهنگ‌سازي و بسيج پوياي همه امكانات كشور، اقدامات زيررا معمول دارد:
■ شناسايي و به كارگيري ظرفيت‌هاي علمي، فني و اقتصادي براي دسترسي به توان آفندي و اقدامات مناسب.
■ رصد برنامه‌هاي تحريم و افزايش هزينه براي دشمن.
■ مديريت مخاطرات اقتصادي از طريق تهيه طرح‌هاي واكنش هوشمند، فعال، سريع و به هنگام در برابر مخاطرات و اختلال‌هاي داخلي و خارجي.
23- شفاف و روان‌سازي نظام توزيع و قيمت‌گذاري و روزآمدسازي شيوه‌هاي نظارت بر بازار.
24- افزايش پوشش استاندارد براي كليه محصولات داخلي و ترويج آن.
9-ابلاغیه سیاست‌های علم و فناوری
ابلاغ سیاست‌های کلی علم و فناوری توسط مقام معظم رهبری که شامل 40 بند می‌باشد که این سیاست‌ها با تأکید بر تولیدات علمی، توسعه فناوری، نظریه پردازی، تعامل سازنده با سایر کشورها و مراکز علمی معتبر منطقه‌ای و جهانی، تحول در نظام آموزشی عالی و تحقیقات و فناوری و افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل 4 درصد از تولید نا خالص داخلی تا پایان سال 1404 می‌باشد.
***********
سياست‌هاي کلي علم و فناوري
1- جهاد مستمر علمي با هدف کسب مرجعيت علمي و فناوري در جهان با تأکيد بر:
■ توليد علم و توسعه نوآوري و نظريه‌پردازي.
■ ارتقاي جايگاه جهاني کشور در علم و فناوري و تبديل ايران به قطب علمي و فناوري جهان اسلام.
■ توسعه علوم پايه و تحقيقات بنيادي.
■ تحول و ارتقاي علوم انساني بويژه تعميق شناخت معارف ديني و مباني انقلاب اسلامي با: تقويت جايگاه و منزلت اين علوم، جذب افراد مستعد و با انگيزه، اصلاح و بازنگري در متون، برنامه‌ها و روش‌هاي آموزشي و ارتقاي کمي و کيفي مراکز و فعاليت‌هاي پژوهشي مربوط.
■ دستيابي به علوم و فناوري‌هاي پيشرفته با سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي ويژه.
2- بهينه‌سازي عملکرد و ساختار نظام آموزشي و تحقيقاتي کشور به منظور دستيابي به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفايي علمي با تأکيد بر:
■ مديريت دانش و پژوهش و انسجام بخشي در سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي در حوزه علم و فناوري و ارتقاي مستمر شاخص‌ها و روزآمدسازي نقشه جامع علمي کشور با توجه به تحولات علمي و فني در منطقه و جهان.
■ اصلاح نظام پذيرش دانشجو و توجه ويژه به استعداد و علاقه‌مندي دانشجويان در انتخاب رشته تحصيلي و افزايش ورود دانشجويان به دوره‌هاي تحصيلات تکميلي.
■ ساماندهي و تقويت نظام هاي نظارت، ارزيابي، اعتبارسنجي و رتبه‌بندي در حوزه‌هاي علم و فناوري.
■ساماندهي نظام ملي آمار و اطلاعات علمي، پژوهشي و فناوري جامع و کارآمد.
■حمايت از تأسيس و توسعه شهرک‌ها و پارک‌هاي علم و فناوري.
■ توزيع عادلانه فرصت‌ها و امکانات تحصيل و تحقيق در آموزش عالي در سراسر کشور.
■ شناسايي نخبگان، پرورش استعدادهاي درخشان و حفظ و جذب سرمايه‌هاي انساني.
■ افزايش بودجه تحقيق و پژوهش به حداقل 4% توليد ناخالص داخلي تا پايان سال 1404 با تأکيد بر مصرف بهينه منابع و ارتقاي بهرهوري.
3- حاکميت مباني، ارزش‌ها، اخلاق و موازين اسلامي در نظام آموزش عالي، تحقيقات و فناوري و تحقق دانشگاه اسلامي با تأکيد بر:
■اهتمام به نظام تعليم و تربيت اسلامي و اصل پرورش در کنار آموزش و پژوهش و ارتقاء سلامت روحي و معنوي دانش پژوهان و آگاهي‌ها و نشاط سياسي آنان.
■ تربيت اساتيد و دانشجويان مؤمن به اسلام، برخوردار از مکارم اخلاقي، عامل به احکام اسلامي، متعهد به انقلاب اسلامي و علاقه‌مند به اعتلاي کشور.
■ حفظ موازين اسلامي و ارزش‌هاي فرهنگي و اجتماعي در استفاده از علم و فناوري.
4 - تقويت عزم ملي و افزايش درک اجتماعي نسبت به اهميت توسعه علم و فناوري:
■ تقويت و گسترش گفتمان توليد علم و جنبش نرم‌افزاري در کشور.
■ ارتقاي روحيه نشاط، اميد، خودباوري، نوآوري نظام‌مند، شجاعت علمي و کار جمعي و وجدان کاري.
■ تشکيل کرسي‌هاي نظريه پردازي و تقويت فرهنگ کسب و کار دانش‌بنيان و تبادل آرا و تضارب افکار، آزادانديشي علمي.
■ ارتقاي منزلت و بهبود معيشت استادان، محققان و دانش‌پژوهان و اشتغال دانش آموختگان.
■ احياء تاريخ علمي و فرهنگي مسلمانان و ايران و الگوسازي از مفاخر و چهره‌هاي موفق عرصه علم و فناوري.
■ گسترش حمايت‌هاي هدفمند مادي و معنوي از نخبگان و نوآوران و فعاليت‌هاي عرصه علم و فناوري.
5 - ايجاد تحول در ارتباط ميان نظام آموزش عالي، تحقيقات و فناوري با ساير بخش‌ها با تأکيد بر:
■ افزايش سهم علم و فناوري در اقتصاد و درآمد ملي، ازدياد توان ملي و ارتقاي کارآمدي.
■ حمايت مادي و معنوي از فرآيند تبديل ايده به محصول و افزايش سهم توليد محصولات و خدمات مبتني بر دانش پيشرفته و فناوري داخلي در توليد ناخالص داخلي با هدف دستيابي به سهم 50 درصد.
■تحکيم و تعميق پيوند حوزه و دانشگاه و تقويت همکاري‌هاي مستمر راهبردي.
■ تنظيم رابطه متقابل تحصيل با اشتغال و متناسب سازي سطوح و رشته‌هاي تحصيلي با نقشه جامع علمي کشور و نيازهاي توليد و اشتغال.
■تعيين اولويت‌ها در آموزش و پژوهش با توجه به مزيت‌ها، ظرفيت‌ها و نيازهاي کشور و الزامات نيل به جايگاه اول علمي و فناوري در منطقه.
■ حمايت از مالکيت فکري و معنوي و تکميل زيرساخت‌ها و قوانين و مقررات مربوط.
■ افزايش نقش و مشارکت بخش‌هاي غيردولتي در حوزه علم و فناوري و ارتقاي سهم وقف و امور خيريه در اين حوزه.
■ توسعه و تقويت شبکه‌هاي ارتباطات ملي و فراملي ميان دانشگاه‌ها، مراکز علمي، دانشمندان و پژوهشگران و بنگاه‌هاي توسعه فناوري و نوآوري داخلي و خارجي و گسترش همکاري‌ها در سطوح دولتي و نهادهاي مردمي با اولويت کشورهاي اسلامي.
برنامه‌های پیش‌بینی شده
1- شناخت واقعی نیازها و اولویت‌های پژوهشی
2- تقویت و ارتقاي فرهنگ پژوهشی و نوآوری در استان و توجه دستگاه‌ها به اهمیت و نقش پژوهش و تحقیقات در توسعه استان
3- نهادینه نمودن فرهنگ پژوهش با کمک کارگروه تخصصی پژوهش، فناوری و تحول اداری در دستگاههای اجرایی و جامعه
4- حمایت از پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد و همچنین حمایت از نتایج تحقیقات و عملیاتی نمودن آنها در سطح استان
5- تلاش در جهت حضور فعال استان در مجامع علمی و فناوری در سطوح کشوری و بین المللی
6- تلاش در جهت تسهیل و روان سازی بیشتر در فرایند نظام تحقیقات استان
7- هدفمند نمودن توزیع اعتبارات پژوهش و فناوری در راستای محورهای توسعه استان
8- پیش‌بینی برگزاری میزگردهای پژوهشی و علمی با حضور اساتید مرتبط با پژوهش و پژوهشگران
9- نگهداشت و حمایت مادی و معنوی از پژوهشگران، نخبگان و متخصصان مرتبط با تحقیقات
10- تلاش در جهت گسترش مراکز رشد و علم و فناوری در سطح شهرستان‌های استان
11- نگاه کیفی به تحقیق و پژوهش در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و دستگاههای اجرایی
12- حمایت از برگزاری جشنواره ها، سمینارها، کارگاه‌های آموزشی و نمایشگاه‌های استانی برای تشویق نوآوران و فناوران
13- حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی به ویژه در مقاطع ارشد و دکتری و تشویق کارشناسان دستگاههای اجرایی به انجام فعالیتهای مطالعاتی و تحقیقاتی به منظور افزایش ظرفیت های کارشناسی دستگاه‌ها و ارتقای سطح آموزشی، تحقیقات و فناوری در استان
14- همسو کردن اسناد پایین دستی استان با اسناد بالا دستی
15- همکاری و مشارکت و تعامل سازنده با مراکز دانشگاهی و ساير مراکز علمی
16- توجه به اصول و ارزش‌های اسلامی در حوزه علم و تحقیق
17- تمرکز بر تحقیقات کاربردی مبتنی بر نیازهای استان
18- بهره‌گیری از توانمندی‌های دانشگاه‌ها و ایجاد امکان برقراری ارتباط سزیع و مؤثر دستگاههای اجرایی استان با مراکز علمی و تحقیقاتی و متخصصان رشته‌های مختلف در داخل و خارج استان
19- حمایت از برگزاری آموزش‌های کوتاه‌مدت برای مدیران پژوهش و فناوری و دستگاههای اجرایی توسط دفتر آموزش و پژوهش استانداری
20- حمایت و تشویق بخش صنعت و معدن استان به بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و تشویق واحدهای تحقیق و توسعه(R&D) در کارگاه‌های صنعتی و معدنی استان
چالش‌های عمده پژوهشی
■ نبود سند راهبردی علم، پژوهش و فناوری در استان
■ خلأ میان حوزه‌های تحقیقاتی و اجرایی
■ نهادینه نشدن پژوهش در جامعه
■ کاربردی نکردن طرح‌های پژوهشی خاتمه یافته در حل مسائل جامعه در برخی از دستگاههای اجرایی
■ ضعف ارتباطی و عدم تعامل بین بخش صنعت با دانشگاه‌ها و مراکز علمی
■ ضعف دستیابی به علوم و فناوری‌های پیشرفته
■ ضعف در تجاری‌سازی و تبدیل آنها به ثروت و درآمد
سهم استان همدان از کل کشور از کارگاه‌های دارای فعالیت تحقیق و توسعه در سال 1389
ردیف عنوان کشور استان سهم استان- کشور (درصد)
1 تعداد کارگاه‌ها 2345 28 17/1
2 متوسط تعداد محققان تمام وقت (دکترای تخصصی و حرفه‌ای، فوق لیسانس، فوق دیپلم و دیپلم) 23570 142 6/0
3 متوسط تعداد محققان تمام وقت (دکترای تخصصی و حرفه‌ای، فوق لیسانس، فوق دیپلم و دیپلم) 92195 1707 8/1
4 متوسط تعداد محققان تمام وقت (دکترای تخصصی و حرفه‌ای، فوق لیسانس، فوق دیپلم و دیپلم) 31243 519 7/1
5 متوسط تعداد محققان تمام وقت (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) 23570 142 6/0
6 متوسط تعداد محققان تمام وقت (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) 92195 790 8/0
7 متوسط تعداد محققان تمام وقت (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) 31244 519 7/1
8 متوسط تعداد دستیاران محقق (تمام وقت و پاره وقت) 13192 45 3/0
9 متوسط تعداد تکنسین‌ها (تمام وقت و پاره وقت) 6908 53 7/0
10 متوسط تعداد کارکنان دفتری و پشتیبانی (تمام وقت و پاره وقت) 16709 144 2/0
11 تعداد کل پروژه‌های تحقیقاتی (بنیادی، خاتمه یافته و در دست اجرا)، کاربردی (خاتمه یافته و در دست اجرا) و توسعه‌ای (خاتمه یافته و در دست اجرا) 64641 882 3/1
12 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی بینادی (خاتمه یافته) 6459 240 7/3
13 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی بینادی (در دست اجرا) 9757 76 7/0
14 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی (خاتمه یافته) 17020 367 1/2
15 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی (در دست اجرا) 20436 135 6/0
16 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی توسعه‌ای (در دست اجرا) 5830 47 8/0
17 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی توسعه‌ای (خاتمه یافته) 5139 17 3/0
18 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی بنیادی (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) (خاتمه یافته و در دست اجرا) 16216 316 9/1
19 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی کاربردی (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) (خاتمه یافته و در دست اجرا) 37456 502 3/1
20 تعداد پروژه‌های تحقیقاتی توسعه‌ای (علوم پایه، علوم کشاورزی، علوم فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی، هنر و معماری) (خاتمه یافته و در دست اجرا) 10970 64 5/0
21 هزینه‌های تحقیق و توسعه (میلیون ریال) 374/556/14 475/182 2/1
22 هزینه‌های جاری تحقیق و توسعه (میلیون ریال) 944/800/11 734/169 4/1
23 هزینه‌های سرمایه‌ای تحقیق و توسعه (میلیون ریال) 430/55/27 741/12 4/0
مأخذ: نتایج آمارگیری از کارگاه‌های دارای فعالیت تحقیق و توسعه 1389- معاونت برنامه ریزی، مرکز آمار ایران
************
به مناسبت هفته پژوهش
طرح‌هاي پژوهشي لازمه توسعه علمي كشور
غلامرضا سلگي
در سال 1959 ریچارد فین من از دانشگاه کالیفرنیا نظریه «اتم و ملکول را می‌شود دستکاری و کنترل کرد» را ارائه داد.
در پی این نظریه چند سال بعد، پروفسور نوریو تنی گوچی از ژاپن اتم‌های مجزا از هم را با میکروسکوب مشاهده كرد و نهایتاً کلمه نانوتکنولوژی روی زبان‌ها افتاد.
تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه شکل گرفته و با تولیدات و موفقیت‌های چشمگیری که تاکنون داشته‌ایم، هنوز جای تحقیقات بیشتری در مورد نانوتکنولوژی بر جا مانده است.
متأسفانه با وجود تولیدات بسیار زیادی که از نانو به صورت محصولات غذایی و یا وسايلی که مستقیماً با بدن انسان در تماس هستند، هنوز هیچگونه تحقیقاتی در اینکه این ماده تازه ظهور يافته در پوست و روده انسان اثرات مخربی هم دارند یا خیر، به عمل نیامده است.
پس از گذشت 150 سال انسان تازه متوجه خطرات سنگین انرژی هسته‌ای بر پیکر بشریت شده است، با این وجود متأسفانه این‌بار با تکنولوژی نانو، در حال تکرار فجیع‌تر خطاهای قبلی خود می‌باشیم.
اخیراً کاربردهایی از قبیل؛ اضافه کردن نانو در تازه و طولانی نگهداشتن مواد غذایی، تهیه کرم‌های ضدآفتاب، کرم‌های آرایشی و سفیدکننده پوست، ظرفشویی، لباسشویی، یخچال و پارچه‌های نانویی که مستقیماً با بدن انسان در تماس هستند، در بازار موجود است.
همچنین بدون اطلاع از اثرات مخربی که در محیط زیست به وجود خواهد آمد، مواد زائد نانویی را نیز به این محیط وارد می‌کنیم!
متأسفانه نخستين تولید نانو 10 سال پیش به وجود آمده و ما هنوز از مضرات آن با اطلاع نیستیم و فقط هر روزه براي سودآوری، شاهد تبلیغات بی‌سابقه‌ای در فوايد جذاب و غیرمنتظره انواع این کالاها بوده و خواهیم بود.
سازمانی به نام آژانس -بین‌المللی- نانو براي انجام تحقیقاتی در کنترل تولیدات نانو ایجاد شده که با همکاری سازمان سم‌شناسان، سمی بودن یا نبودن این ماده را بررسی كنند که به علت نبود اطلاعات و تجربیات کافی در این زمینه هنوز به نتیجه‌ای دست نیافته‌اند.
این سازمان باید قوانینی جهانی ایجاد کند که هر ماده نانويی تولید شده با برچسب سازنده و اسم و شرکت تولیدکننده به بازار ارائه شود که در صورت تخلف قابل بررسی باشد.
در آمریکا هر ساله 70 میلیون و در کل جهان 120 میلیون دلار صرف شناسايی آلاینده‌ها می‌شود كه این سازمانها تاکنون ثابت کرده‌اند که فقط 3 درصد از محصولات نانو سالم بوده‌اند!
این آمار باید هشداردهنده خوبی برای ما در استفاده از نانوکالاها باشد.
در عین حال جهان نمی‌تواند فرصت تکنولوژی نانو را از دست بدهد، زيرا کاربردهای بزرگی در سطح جهان مثل ایجاد انشعاب‌های آب شرب و شستشو در کشورهای آفریقایی، تولید غذاهای فناوری شده که نیاز شدید بشریت به کشاورزی و طبیعت را کم می‌کند و بسیاری دیگر از خواص حیرت‌انگیز کشف شده و نشده نانو را نمی‌شود، نادیده گرفت.
این فناوری احتمال از بین بردن جدول تناوبی و شاید به‌هم زدن کل معادلات قدیمی را هم داشته باشد.
از طرف دیگر هم شاهد بیماری‌های ناشناخته و طبیعتاً لاعلاجی که از خود و یا زباله‌های این فناوری به وجود می‌آید، خواهیم بود.
یکی دیگر از خطرات بسیار بزرگ این تکنولوژی برای بشریت تولید سلاح‌های نانویی خواهد بود که به مراتب مخرب‌تر از سلاح‌های هسته‌ای بوده و باید هر چه زودتر سازمانی براي کنترل و جلوگیری از این نابودکننده نسل بشر به وجود آید.
متأسفانه نه تنها در تبلیغات تحقیق نشده خود در نانو، دست توانایی داشته‌ایم؛ بلکه اخیراً از اسم نانو نیز سوءاستفاده کرده و اسپری معروف magic nano spray را به بازار ارائه دادیم که چند نفر بی‌گناه را پس از استفاده از بین برد.
بعدها متوجه شدیم که این کالا اصلاً نانو نبوده و فقط از اسم نانو برای فروش آن استفاده شده است!
در نهایت سؤال مهمی که مطرح است این است که بدن انسان چقدر در مقابل این ذرات مقاوم بوده و یا اصلاً مقاومتی ندارد؟ البته گويا اخیراً دستگاه‌هایی برای تشخیص نانو ذرات طراحی شده است که می‌تواند در این زمینه کمک کنند.
عضو هیأت علمی و هیأت مؤسس و معاون آموزشی‌پژوهشی مؤسسه امید نهاوند
************
نقش تحقیق در روند توسعه
واژه پژوهش وتحقیقات واژه‌ای شناخته شده برای تمامی صاحبان فکر واندیشه است. فرهنگ تحقیقات نیز آینده نگری را ترسیم می‌کند. فرهنگ تحقيقات در کشور می‌تواند زمینه هایی را برای مطالعه همه جانبه وهمسو با قوانين که مشتمل بر باورها وقوانين علم می‌شوندرا پديدآورد، لذا بررسی وضع موجود فرهنگ پژوهش در ايران و نقاط قوت وضعف و ترسيم وضع مطلوب و راه کارهای عملی برای دستيابی وتقويت و واشاعه اين فرهنگ و اهميت و نقش پژوهش در روند توسعه آن هم درتمامی ابعاد (سياسی ودینی و قانونی واقتصادی) پرداخته و با غلبه بر منش پول گرایی و نگرشی ویژه به یافته‌ها و منابع علمی و پژوهش می‌تواند نقش پژوهش را در توسعه بیش از پیش مشخص‌کند.
توسعه پايدار با ساختارهای علمی وپژوهشی ارتباط مستقيم دارد. تحولات ناشی ازنفوذ علم وفناوری دردنيای امروز برکسی پوشيده نيست واين تحول را ميتوان به عنوان يک نکته مسجل درآينده نگری برپايه تحقيق دانست. جهان آينده عصرتکنولوژی اطلاعات به مفهوم عام خواهدبود. محققان وصاحبان انديشه بارها به بررسی قابليت‌های فرهنگ علمی کشور پرداخته و بانگرشي تازه و تاکيد بر پيشينه واستعدادها وپتانسيل‌های فردی واجتماعی ايرانيان سعی در بررسی نقاط ضعف وقوت موجود در فرهنگ تحقيقات کشور در ابعاد سياسي,اقتصادی ساختاری وارائه راه کارهای عملي وعلمي داشته‌اند .
دربعدديني, تأکيد دين برتحقیق وتفحص وسير در آفاق و تدبر در پديده‌های طبيعی وانساني که با تقليدگرايي وپذيرش آنچه هست واتکا برگزاره‌های پیشین که با تأکيدات دينی سنخیتی ندارد. در بعد سياسي وجود خودباوری ملي قومي و بهره‌گیری آن در اشاعه و تقویت اندیشه تفکر و تلاش‌های علمي و پژوهشي که ريشه آن را می‌توان درحرکت‌های جمعي تاريخ معاصر یافت که با بی‌اعتمادی افراد به يکديگر و مقابله با فعاليت‌هايي که نيازمند اجتماع بيش از دو نفراست درتضاد است. دربعد قانوني , بازنگری وتطبيق قوانين ومقررات ويژه پژوهش ومرتبط بافرهنگ علمي وپژوهشی و همسو نمودن این فعاليت‌ها بافرهنگ علمي جهان که با هنجار شکنی علمي سازگاری ندارد و ميتوان تمهيداتي را در زمینه ساز وکارهای قانوني فعاليتهای علمي وپژوهشی و اشاعه فرهنگ تحقيق پديد آورد. در بعد اقتصادی اهميت به فرآيند تحقيق و توليد علمي وفنی با ارزش واختصاص اعتبار لازم که موجبات تحقيقات وتشويق را در پژوهشگران آن هم برپايه پژوهشهای کاربردی و اجرايي که قابليت آينده نگری و بهره‌گيری ازنتايج آن وجود داشته ومتفاوت باپژوهشهایی باشد که برپايه خصيصه مصرف‌گرایی و روحيه منفعت طلبی وغلبه رابطه به جای ضابطه درفرآيند تحقيق که آينده‌ای جزء تحقيقاتي کتابخانه‌ای را در بر ندارد باشد .دراشاره به ابزارهای موجود می‌توان به وجودقابليتهای محققان و يافته‌های آنان وتکنولوژی آموزشي وانتشارات علمی وپژوهشی ونقش آن درصنايع فرهنگي کشور اشاره و به پيشنهاداتی نظیر وجود و يا ايجاد بنگاه‌ها و مراکز انتشاراتي خاص پژوهشهای علمي و سرمايه‌گذاری در راستای اشاعه فعاليتهای علمي که ضعف آن دراستفاده بهينه از ابزارهای فرهنگي يا همان صنايع فرهنگي نوين همچون رايانه، راديو, تلويزيون ومطبوعات صنعت چاپ وتکثير فرهنگ علمي وارتقای روحيه جستجوگری مشاهده که نيازمند بازنگری به اين امراست .
در بعد ساختاری وسازماني و مديريتي ميتوان به‌وجود تجربيات ارزشمند داخلي و خارجي وبهينه‌سازی آن درسازمان‌ها وتشکيلات مرتبط با فعاليتهای علمی‌وتحقيقاتي کشور و وجود پژوهشگران انديشه گران وصاحبان فکر و تخصص که باتشويق وسرمايه‌گذاری دربخش خصوصي ويژه اين امرمي‌توان به بحران تمايز و تفکيک نقش‌ها و ابهام درجايگاه پژوهشي وپژوهشگرواقعی ازيک سو وتشبيه کار ناسودمند آن‌هم در زمينه تحقيقات، ابهام در ارزش‌گذاری فعاليتهای علمي و بي‌وزني پژوهش‌ها و نامشخص بودن پاسخ به اين پرسش هميشگي که علم بهتراست يا ثروت,که به نبود ساختاری پويا و پايدار و ارگانيک در فرهنگ علمي و آميزش شئونات اقتصادی ونبود يقين ميان مديريت بخش‌های مختلف جامعه به اهميت تحقيق ويافته‌های علمي درتوسعه کلان وضعف آينده نگری درتحقيقات وابتلابه پژوهشهای روزمره‌گی, پاسخ داده و با نگرشی نوين به تحقيقات و اختصاص و حمايت مالي صحیح برای اجرای طرح‌های تحقيقاتي اعم از بنيادی يا کاربردی که اهميت جايگاه علم و تميزدادن آن‌را از ثروت مشخص مي‌کند. تأثيرات روحي و معرفتي و وجود اسوه‌هاو الگوهای تاريخی و معاصرعلمی در فرهنگ علمی و وجود باورهای علمی و انعطاف‌پذيری محققان در برابر ايده‌های جدید و روحيه منش علمی و پژوهشي که باضعف روحيه کارجمعی و بها دادن به فرد‌گرایی , اتکای برخی از مديران سازمانها به مفروضات پسینی و ميل به اتکا به انگاره‌ها وتجربيات پيشين در برخورد با پديده‌ها و تصميم‌سازی و‌تصميم‌گيري‌ها منافات دارد، لذا بررسی وتبیین مسائل , پديده‌ها ونگرش‌ها و تحقيقات علمی در تمامی زمينه‌های فنی مهندسی، صنعت ومعدن، علوم پزشکی، علوم انسانی، محيط زيست و کشاورزی با تکيه بر فناوری اطلاعات ارزش آگاهانه پژوهش را نمايان مي‌کند. برا ی دستيابی به وضع مطلوب در پژوهش وتحقيقات علمی به موارد ذيل که باتوجه به مطالب فوق مي‌تواند ترسيم‌گر سيمای مطلوب ومورد انتظار فرهنگ علمی وپژوهشی بوده و به حل مسائل ومشکلات پيش روی تحقيقات ومديريت بهينه فرآيندها وفعاليتها و ايجاد زمینه‌های لازم برای مشارکت همگان در زمینه تحقیق وتوسعه پرداخت. که می‌توان به موارد ذیل در راستای تحقق اهداف اشاره کرد. تقويت و گسترش علم باوری و تمايز انگاره‌های علمی از انگاره‌های دینی، آزادی عمل و بيان دراجتماعات علمی، شجاعت بخشيدن به محققان در بيان يافته‌های علمی و امنيت سياسی و اجتماعی برای صاحبان علم که همگی ارزش وتقويت بودجه وتأمين اعتبار مالی لازم را در راستای تشويق به پژوهش را می‌طلبد نه تخصیص و تقسيم بندی برپايه مفروضيات که با واقعيات تحقيقاتی برای رفع نيازمندي‌ها و بررسی اولويت‌های تحقيقاتی جامعه در تضاد است. شفاف کردن نحوه ارزش‌گذاری به علم فن‌آوری وتحقيقات به مثابه ابزارهای اصلی توسعه کشور و اشاعه آن درتصميم‌سازی وتصميم‌گيری صحيح و انطباق بيشتر ميان شئونات علمی و اقتصادی و اجتماعی محققان که با تقويت و پيش بينی سازوکارهای مناسب در زمینه حمايت از مراکز و مؤسسات پژوهشی وتحقيقاتی دولتی و خصوصی که مي‌توانند اشاعه‌گر مفاهيم علمی درجامعه بوده و با تبیین نقش آفريني‌های علمی زاويه ديد جديدی را در زمینه فرهنگ پژوهش کشور پديد آورند که تصمیم سازان و تصمیم گیران و مدیران جامعه می‌توانند با بهره‌مندی از نتايج اين پژوهشگاه‌ها ومؤ سسات در روند توسعه منطقه‌ای و استانی و توسعه کلان کشور و بهبود مستمر امور وتصمیم سازی علمی صحیح بر پایه آینده نگری گام‌هایی مطمئن را بردارند. باتوجه به حرکت شتابان و رو به رشد جامعه جهانی و شکاف عمده بين کشورها درمیزان دسترسی به علم وتکنولوژی نوین که بی‌ترديد آینده رامتعلق به کشورهايي خواهدکرد که اهداف ملی خودرا بر پايه علم و تحقيق تنظيم مي‌کنند. اميداست که برتری نسبی يا مطلق درعرصه دانش و پژوهشهای علمی برپايه نگرش و تخصيص صحيح امکانات ازسوی تصميم گيران جامعه انجام شود .
منبع :ايلام امروز
***********
ابعاد جهاني شدن
موضوع جهاني شدن يكي از مسائل رايج و مطرح سياسي كنوني است كه بيشتر پژوهشگران مسائل جهاني و سياست بين‌المللي براي توصيف وضعيت كنوني نظام بين‌المللي آن را به كار گرفته‌اند، جهاني شدن چه به عنوان يك وضعيت و چه به عنوان يك نظريه تحليلي با تحولات سياسي عميق در سطح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي همراه است. (سجادي، 1383) ابعاد جهاني شدن در 3 بعد اقتصادي، فرهنگي و سياسي گسترش بيشتري دارد.
جهاني شدن اقتصاد
جهاني شدن اقتصاد كه به نظر غالب متفكران مسائل جهاني، وجه غالب جهاني شدن را تشكيل مي‌دهد. خاستگاه اصلي و اوليه جهاني شدن اقتصاد، تجارت است. تجارت فرايندي است كه توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان را از نقاط دور به هم مي‌پيوندد و نوعي احساس مشترك و وابستگي متقابل بين آنها ايجاد مي‌كند. (سجادي، 1383)
ترديدي نيست كه آشنايي با تحولات و پويايي‌هاي در حال جريان در دانش اقتصاد كمك بزرگي در راه تعالي و شكوفايي دانش اقتصاد بومي به خاطر شناخت مسائل و مشكلات اقتصاد ايران و سياست‌گذاري براي تغيير و نيل به نقاط مطلوب در بر خواهد داشت. (توسلي، 1389)
در ضمن اگر مروري بر انديشه استاد شهيد مطهري داشته باشيم نيز به اين نتيجه مي‌رسيم كه ايشان در آثار خود به همت و كار، جايگاه مقدس و والايي مي‌دهد و با رويكرد ديني اين مسأله را مطرح مي‌كند و همت و كار را دو سرمايه تأمين‌كننده سعادت و نشانه سلامت روان جامعه معرفي مي‌كند. (سايت مطهري)
يكي از راه‌هاي عبور از مقطع حساس و سرنوشت‌ساز كنوني جدي گرفتن اقتصاد مقاومتي است يعني آن اقتصادي كه به يك ملت امكان مي‌دهد و اجازه مي‌دهد كه حتي در شرايط فشار هم رشد و شكوفايي خودشان را داشته باشند كه البته رسيدن به اين رشد و شكوفايي مستلزم تلاش همه‌جانبه در تمام ابعاد فرهنگي، علمي، اجتماعي و اقتصادي است، احراز تعليم و تربيت از مهمترين زيرساخت‌هاي تعالي پيشرفت همه‌جانبه كشور و ابراز جدي براي ارتقاي سرمايه انساني شايسته كشور در عرصه‌هاي مختلف است كه بايد بيانات و رهنمودهاي مقام معظم رهبري را در نظام تعليم و تربيت سرلوحه كارهاي آموزشوپرورش قرار دهيم و آنها را در سبك زندگي و فعاليت‌هاي آموزشوپرورش مرور كنيم و از آن به نحو شايسته بهره‌برداري کنیم.
*جهاني شدن فرهنگ
جهاني شدن فرهنگ به اين معناست كه امروزه در اثر رشد چشمگير رسانه‌ةاي ارتباط جمعي و تكنولوژي اطلاعات بهم‌پيوستگي فزاينده فرهنگي در سراسر جهان به وجود آمده است به بيان ديگر، جهاني شدن فرهنگ به امكان تعامل و درك بيشتر فرهنگ‌ها از همديگر و فراهم شدن زمينه‌هاي جذب بيشتر اشاره دارد. به سبب جريان آرام و گسترده اطلاعات، جوامع نسبت به هويت فرهنگ، تورم‌ها و هنجارهاي يكديگر بيش از ساير زمان دسترسي دارند در اين تلقي، جهاني شدن فرهنگ صرفاً به عنوان ايجاد شرايط و فضاي مناسب براي درك وفهم الگوها و هنجارهاي فرهنگي جوامع نسبت همديگر مي‌باشد برخلاف برخي برداشت‌ها، جهاني شدن فرهنگ به مفهوم گرايش روزافزون به سوي فرهنگي واحد و يكپارچه نيست. (سجادي، 1383)
فرهنگ مركب و غيربسيط استعماري و استكباري كه امروز براي تسخير همه دنيا تلاش مي‌كند از هنر به عنوان پيش‌برنده‌ترين و رونده‌ترين وسيله استفاده به عمل آور؛ بنابراين در فرهنگ اسلامي و انقلابي نيز نبايد نقش هنر دست‌كم گرفته شود؛ زيرا هنر تا نهايي‌ترين لايه‌هاي ذهن انسان نفوذ مي‌كند و ماندگار و سازنده است.
ما امروز بايد باور كنيم كه عمق يافتن و گسترش يافتن انقلاب اسلامي در داخل و خارج ا زكشور فقط با استفاده از هنر امكان‌پذير است. (كيومرثي، 1389)
جهاني شدن سياست
در عرصه سياست مقام معظم رهبري با اشاره به 2 برنامه اصلي استكبار كه يكي منزوي كردن ملت ايران در عرصه جهاني و ديگري ايجادشك و دودلي در مردم ايران است، فرمودند: در هر دو عرصه اوضاع بالعكس آن چيزي كه استكبار براي آن برنامه‌ريزي كرده بود اتفاق افتاد، در عرصه منزوي كردن ملت ايران با اشاره به برگزاري پرشور اجلاس جنبش عدم تعهد فرمودند: در زمينه انزوای ملت ايران، نه فقط نتوانستند سياست‌هاي بين‌المللي و منطقي ما را محدود كنند، بلكه حتي نمونه‌هايي از قبيل اجراس جنبش غيرمتعهدها با حضور تعداد كثيري از سران و مسئولان كشورهاي جهاني در تهران تشكيل شد و عكس آنچه را كه دشمنان ما مي‌خواستند، رقم زد و نشان داد كه جمهروي اسلامي نه فقط منزوي نيست، بلكه در دنيا با چشم تكريم و احترام به جمهوري اسلامي و به ايران اسلامي و به ملت عزيز ما نگريسته مي‌شود.
در ضمن رهبر انقلاب اسلامي در سال گذشته در جمع هزاران نفر از زائران حرم امام رضا(ع) انتخابات سال گذشته را مظهر حماسه سياسي، اقتدار نظام اسلامي، مردم‌سالاري اسلامي، اراده ملي و آبروي نظام برشمردند.
سخن آخر
در اين شرايط وظيفه مردم و مسئولان اين است كه با جديت تمام خدمت‌رساني كنند و با ايجاد هماهنگي و وحدت ميان 3 قوه در خلق صحنه‌هاي سياسي و اقتصادي در وسط ميدان باشند و ضمن حمايت از انقلاب و اسلام در تحقق افق روشن ترسيم شده توسط مقام معظم رهبري بيش از پيش تلاش کند.
پيشنهادات
تقويت ايمان، بصيرت ديني و باور به ارزش‌هاي انقلاب اسلامي و آگاهي‌بخشي عمومي.
توانمندسازي مردم بخصوص مربيان و دانش‌آموزان با استفاده از ظرفيت برنامه‌هاي آموزشي و تربيتي.
تلاش براي بهره‌مندي از ظرفيت‌هاي روحي، معنوي و جسمي براي خودكفايي و رفع نيازهاي جامعه اسلامي از طريق توليد، ارائه خدمات و ايفاي نقش مؤثر در عرصه‌هاي مختلف.
تقويت سنت حسنه وقف، تا به اين وسيله كساني كه بهره‌مندي بيشتري از نعمت‌هاي خداوند متعال دارند بخشي از بهره‌مندي خويش را در سازوكارهاي تعيين شده در آموزه‌هاي ديني به كار برند.
* منابع:
1- توسلي، محمود، مشهدي احمدي، محمود، نيكو نسبتي، سميعي نسب، مصطفي، اقتصاد نهادي پيشگامان نهادگرايي كه علم اقتصاد را متحول كردند، چاپ اول، تهران، ناشر دانشگاه امام صادق(ع).
2- سجادي، عبدالقيوم، (1383)، درآمدي بر اسلام و جهاني شدن، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه.
3- كيومرثي، غلامعلي (1389)، آشنايي با نقش هنر در پيشبرد فعاليت‌هاي پرورشي مدارس و دستيابي به اهداف تربيتي، چاپ هفتم، تهران، نشر مدرسه.
ناهید سلیم عضو کمیته پدافند غیر‌عامل آموزشگاه دخترانه شهیده یاسینیان
/*************
نقش علم در پیشرفت و توسعه
کشور ما ایران، با سابقه‌ای تاریخی و درخشان علمی و فرهنگی، منبع الهام و خورشید روشنی بخش سایر ادیان و تمدن‌ها قرار گرفته است. به گونه‌ای که در بررسی ریشه‌های علمی و فرهنگی آنها می‌توان آثار و تأثیرات این انوار را به وضوح پیدا كرد. ليکن متأسفانه در کشور خودمان و به ویژه در طی حداقل 2 سده اخیر، علی‌رغم شعارهای فراوان، تلاش بایسته‌ای جهت شناخت، بهره‌مندی و ارتقای آن انجام نیافته است که نتیجه آن نیز وضعیت فعلی است. این وضعیت، به اذعان قریب به اتفاق همه صاحبنظران علمی، فرهنگی و... حتی سیاسی، شایسته مقام و منزلت ایران امروزی نیست. نکته مهم این است که آیا می‌توان در قرنی که عصر آگاهی نامیده می‌شود با روش‌های دیروزی، نسل امروز را برای فردا آماده كرد؟
علم‌گرایی، عقلانیت، توجه به اصول و گذر منطقی از الگوهای حاکم (پارادایم ها) بسیاری از مشکلات جامعه را حل می‌کند. حرکت در مسیر علم و عقل در شکوفایی عوامل مختلف توسعه از قبیل منابع طبیعی، فیزیکی و انسانی نقش بسزایی خواهد داشت. اگر جوانان به سمت جامعه‌ای عقل‌گرا و علمی سوق داده شوند آینده کشور بسیار درخشان خواهد بود و در این میان نقش معلمان بسیار برجسته است. می‌توان از آموزش زبان‌های خارجی به عنوان یک اصل اساسی در بخش آموزش کشور یاد کرد با آموزش زبان‌های خارجی می‌توان به راحتی با جهان خارج ارتباط برقرار کرد که این امر در توسعه و پیشرفت علمی جامعه نقش ممتازی دارد.
توسعه انسانی رکن اصلی توسعه پایدار است و باید برای ارتقای کیفیت آموزش در کشور تلاش شود. وظیفه آموزش و پرورش در جامعه شناخت و حل نیازهای فکری جوانان است. تعلیم و تزکیه نفس و آموزش فلسفه معانی زندگی به نسل‌های آینده از مهمترین وظایف معلمان است. در جامعه‌ای که علم و دانایی، محور توانمندی و توسعه جوامع بشری باشد ارتقای کیفی آموزش و تربیت نسلی پرسشگر و خلاق امری ضروری است. کسری بودجه، ضعف فرهنگ مشارکت، تمرکز شدید، کهنه بودن سبک مدرسه داری، عمیق نبودن تحقیقات، پایین بودن سرانه دانش‌آموزی، کمبود فضای آموزشی از مهمترین تنگناهای موجود در شیوه آموزشی کنونی است. توسعه کمی و کیفی آموزش، توسعه مشارکت عمومی، ارتقای سلامت و بهسازی منابع انسانی از مهمترین اولویت‌های کاری آموزشوپرورش می‌باشد.
وظیفه معلمان تربیت افرادی عدالت طلب، دارای استقلال و معتقد به کار گروهی است که به دور از تعصب و پیشداوری باشد.
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای تربیت نسلی متدین و آگاه را مهمترین وظیفه جامعه معلمان برشمردند و خاطرنشان کردند: آبادانی کشور پیشرفت مادی و معنوی جامعه و دستیابی به رتبه اول منطقه‌ای که در سند چشم انداز ۲۰ ساله پیش‌بینی شده است در سایه تعمیق ایمان و افزایش انگیزه‌های دینی جامعه و به ویژه نسل جوان امکان پذیر است که معلمان در این زمینه نقشی اساسی بر عهده دارند. آموزش و پرورش زمینه‌ساز رشد فکری و اخلاقی انسان‌های یک جامعه پویاست. آموزش و پرورش، تنها راه کمال انسان به سوی سعادت و خوشبختی است. اهمیت نقش آموزش و پرورش در تربیت نیروهای متخصص، دانشمند و آشنا به علوم جدید بسیار حايز اهمیت است اگر ما بخواهیم بمانیم و کرامت داشته باشیم و آلت دست دیگران نشویم، هیچ راهی نداریم جز اینکه از علوم تجربی، تکنولوژی و دستاوردهای مثبت تمدن بشری استفاده کنیم یکی از وظایف مهم نظام آموزش و پرورش کشور تربیت انسان‌های «خودباور» و نه «دارای غرور کاذب» است. باید تربیت کننده انسان‌هایی باشیم که بدانند ریشه در گذشته دارند، اما در دنیای امروز زندگی می کنند و باید به آینده بیندیشند.
برای رسیدن به جامعه‌ای ایده‌آل، پیشرفته و پویا که در آن انسانها صاحب حق و حرمت باشند، نیازمند تشکیلات نو، معلمان نواندیش و دانش‌آموزان نوپرداز هستیم هر چند برای رسیدن به این اهداف، کمبودهایی داریم. شهید مطهری از جمله کسانی بود که درد دین داشت و تلاش می‌کرد دین را آنگونه بفهمد و بفهماند که در دنیای امروز کارساز باشد. «مرحوم مطهری، دین را آنگونه می‌دید که اولاً عادلانه باشد و ثانیاً متناسب با شأن انسان آزاد باشد.»
توسعه عمیق و پایدار منوط به وجود زیرساخت‌های مناسب تعلیم و تربیت در کشور است. فقدان این زیرساخت می‌تواند موجب بروز چالش‌ها و بحران‌های اجتماعی شود. توسعه در جامعه قانونمند تحقق می‌یابد و چنین جامعه‌ای، نظام برنامه‌ای را می‌پذیرد. برای تربیت نسلی قانونمند و برنامه‌گرا باید از مدارس شروع کرد و امروز توسعه ملی، نیاز به عناصر مؤثر در ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد.
آموزش و پرورش می‌تواند مهمترین اندام و به منزله قلب پیکره جامعه دانست که هرگونه آسیبی به آن، موجب زیان سایر بخش‌ها می‌شود. وظیفه آموزش و پرورش تربیت نیروی آگاه، کارآمد و متعهد برای کشور است در حالی که به دلیل نبود سیستمی منطبق با معیارهای کارشناسی در سالیان اخیر این اهداف محقق نشد. آموزش و پرورش می‌تواند موجب شکوفایی سایر بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شود و این استعداد و توانایی تنها با تقویت آموزش و پرورش ایجاد می‌شود. با مطالعه در سرنوشت و سیر صعودی کشورهای پیشرفته متوجه نقش مهم آموزش و پرورش در ارتقا و به فعلیت رسیدن استعداد سایر بخش‌های این کشورها می‌شویم. براساس مطالعات کارشناسان اقتصادی، شکوفایی اقتصاد و صنعت ژاپن مرهون آموزش و پرورش این کشور بوده و خود آنها هم به این مسأله اذعان دارند. آموزش و پرورش کشور دچار روزمرگی شده و روحیه تولید علم و اختراع و پیشرفت و کسب آگاهی در آن از بین رفته است.
با توجه به تفاوت‌های دو جهان دیروز و امروز، از «فناوری» به عنوان فرزند «علم» باید نام برد. انسان امروز به خود حق داده است که در هر چه که در دسترس اوست تصرف کند. انسان امروز علاوه بر تصرف در طبیعت حتی به خود حق می‌دهد برای دستیابی به خواست‌ها و تمایلات نفسانی خود، در سرنوشت انسان‌های دیگر نیز تصرف کند و ما این تصرف را در چهره کریه استثمار انسان از انسان و در عرصه استعمار کشورها و انسانها شاهد بوده‌ایم. همچنین با وجود برخی نظریه‌های افراطی در دنیای قدیم که سعادت انسان را در گروي ترک دنیا و پرهیز از زندگی در جمع و انزواطلبی قلمداد می‌کرد، با تأکید بر استفاده درست از مظاهر زندگی مادی می‌توان به فرموده امام علی(ع) اشاره کرد: «انسان باید برای دنیا آنگونه کار کند که گویی برای همیشه در این دنیا زنده است و از سویی برای آخرت باید به گونه‌ای کار کند که گویی لحظه‌ای دیگر از دنیا می‌رود.» استفاده از مزایای دنیا با غرق شدن در مظاهر مادی دنیا متفاوت است.
اندیشمندان جهان به این نتیجه رسیده‌اند که اگر جامعه‌ای می‌خواهد به سمت توسعه پایدار اقتصادی برود و شرایط ایده‌آلی داشته باشد باید از نظر فرهنگی و علمی به رشد و بالندگی برسد. سوق دادن دانش‌پژوهان و دانشجویان به سوی فرهیختگی و بستن راه‌های نفوذ فرهنگ‌های بیگانه بر عهده معلمان است.
**********
حمایت از پژوهش و تحقیق سیاست اصولی میراث فرهنگی
مراکز علمی و پژوهش از جمله جهاد دانشگاهی این سازمان را در کنار خود و همراه خود بدانند و مطمئن باشند که از هیچ تلاشی برای حمایت از آنها دریغ نخواهیم کرد.
مرتضی رحمانی موحد معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به اینکه حمایت و پشتیبانی از تحقیق و پژوهشی با هدف توسعه گردشگری یکی از مهمترین سیاست‌های اصولی این سازمان است، با بیان این مطلب در مراسم اختتامیه نخستین همایش بین المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‌ها و چشم اندازه‌ها که با حضور مهمانان و مقاماتی از داخل و خارجی کشور در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، افزود: امروز اثبات شده که گردشگری یک صنعت مهم در فقر زدایی، اشتغالزایی و درآمد‌زایی است و کشورهای مختلف توانسته‌اند با استفاده از این صنعت بخش قابل توجهی از درآمدهای خود را تأمین کنند.
وی با بیان اینکه در سال 1950 تعداد گردشگران دنیا 25 میلیون نفر بودند ادامه داد: این رقم در سال 2012 میلادی به یک میلیارد و 80 میلیون نفر رسید که نشان دهنده اهمیت صنعت گردشگری است.
رحمانی موحد ادامه داد: میزان جذب و ورود گردشگران خارجی به ایران نیز روند روبه رشدی داشته به گونه‌ای که میزان ورود گردشگران خارجی به ایران در سال 91 از 4 میلیون و 70 هزار نفر به 4 میلیون و 800 هزار نفر در سال 92 رسید و در شش ماهه اول سال جاری نیز میزان ورود گردشگران خارجی به ایران رشد مناسبی داشته است.
معاون گردشگری کشور در بخش دیگری از صحبت‌های خود ادامه داد: در حالت کلی روند توسعه گردشگری در ایران رضایت بخش و امیدوار کننده است و اگرچه از برنامه چشم انداز 20 ساله عقب‌تر هستیم اما روند توسعه روند امیدوار کننده‌ای است.
رحمانی موحد با بیان اینکه کشورهای موفق در حوزه گردشگری راهکارهای علمی و گوناگونی را پشت سر گذاشته‌اند ادامه داد: برای رسیدن به موفقیت در حوزه گردشگری و جبران زمان‌های از دست رفته باید راه‌های میانبر ، دقیق و علمی را انتخاب کرد.
رحمانی موحد افزود: خوشبختانه ایران به لطف خداوند متعال وبا عنایت اهل بیت(ع)، یک کشور چهار فصل است که از ظرفیت‌های بسیار بالایی در حوزه گردشگری برخوردار است و در تمام حوزه‌های گردشگری از جمله مذهبی، فرهنگی، سلامت، ورزشی، طبیعی و ... دارای ظرفیت‌های فراوانی است.
وی ادامه داد: دولت در یک سال گذشته تلاش‌های بسیار زیادی را برای توسعه گردشگری و رونق گردشگری داخلی و افزایش جذب گردشگر خارجی داشته و درهمین ارتباط توجه ویژه‌ای نیز به تأمین زیر ساخت‌ها داشته است.
رحمانی موحد ادامه داد: این گونه به نظر می‌رسد که برنامه ششم توسعه نیز کمک بسیار بزرگی به توسعه گردشگری خواهد کرد زیرا احکام بسیار مناسبی برای توسعه گردشگری در برنامه ششم توسعه ابلاغ شده است.
معاون گردشگری کشور در ادامه مراتب تشکر خود را از دست‌اندرکاران برگزاری این همایش اعلام کرد و اظهار کرد: تعامل با کشورهای هدف، تعامل با جوامع محلی، توزیع سفر، افزایش همکاری با مراکز مختلف، افزایش همکاری با بخش خصوصی، استفاده از ظرفیت‌های بالای بخش خصوصی، به روز کردن قوانین و مقررات گردشگری و ... از مهترین برنامه‌هایی است که سازمان آنها را با هدف توسعه گردشگری دنبال می‌کند.
رحمانی موحد هم چنین در بخش دیگری ازصحبت‌های خود با اشاره به اینکه کشورهای موفق در حوزه گردشگری همکاری مناسبی را بین بخش دانشگاهی و صنعت ایجاد کرده‌اند یادآور شد: آماده هرگونه همکاری با مراکز علمی و دانشگاهی هستیم و در این خصوص از هیچ کوششی دریغ نخواهیم کرد.
وی در پایان خاطر نشان کرد: امیدوارم خروجی و دستاورد برگزاری این گونه همایش‌ها و نشست‌های تخصصی بتواند به توسعه گردشگری در یاران هرچه بیشتر کمک کند.
معاون گردشگری افزود: همه باید کمک کنیم تا گردشگری در جایگاه روشن خود قرار گیرد زیرا در این صورت، همه به خوبی از مزایای گردشگری بهره مند خواهند شد.
**************
پژوهش از نگاه علمي
پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعة همه جانبة یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است.
■ تعریف پژوهش:
پژوهش، به معنای عام، بررسی یا کاوشی سخت‌کوشانه و به معنای خاص، تحقیق و تجربه‌ای جامع با هدف کشف واقعیت‌های نو و تفسیر درست این واقعیت‌ها، تجدیدنظر در نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین پذیرفته شده در پرتو واقعیت‌های کشف شده و به کارگیری عملی نتیجه‌گیری‌ها، نظریه‌ها و قوانین جدید است. در معنایی دیگر، پژوهش فرایند رسیدن به راه حل‌های قابل اطمینان از طریق گردآوری، تحلیل و تفسیرداده‌ها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده و نظام‌مند است.
■ اهمیت پژوهش:
پژوهش یکی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعه همه جانبه یک کشور است و قدرت و استقلال هر کشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است. بنابر این نوع و سطح فعالیتهای پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت است. موفقیت در تمام فعالیتهای مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیتهای پژوهشی بستگی دارد. پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز پویایی و نشاط لازم را ندارند. از این رو یکی از عوامل اساسی پیشرفت در کشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته در نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهشهای علمی در کشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است.
■ منطق پژوهش:
پژوهش، فرایندی منطقی و معقول است که هدف آن کشف روابط بین پدیدارهاست. به دلیل نظم و ترتیب حاکم بر پدیدارها و رویدادها، امکان تنظیم قوانین، اصول و نظریه‌ها در رشته‌های گوناگون فراهم شده است و این قوانین و اصول و نظریه‌ها، به نوبه خود گویای نظم و همسانی موجود در پدیده‌هاست.
■ کارکرد پژوهش:
■ پژوهش دانش نو می‌آفریند.
■ پژوهش امکان کشف کاربرد تازه دانش کهن را فراهم می‌سازد.
■ پژوهش به آموزش بهتر می‌انجامد، چراکه دانش نو و برنامه‌های آموزشی، مکمل یکدیگرند.
■ پژوهش می‌تواند منبع درآمد باشد. پژوهشی که سرمایه‌ای برای انجام آن در نظر گرفته می‌شود یک منبع مالی است.
■ پژوهش موجب حل مسأله‌ها و تضادهای جامعه می‌شود.
■ پژوهش به بشر این توانایی را می‌دهد که بهتر با دنیای پیرامون خود رابطه برقرار کند و به اهدافش دست یابد.
■ پژوهش موجب پیشرفت جامعه می‌شود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، روز 25 آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام روز پژوهش نامگذاری شد. وزارت علوم تحقیقات و فناوری نیز از سال 1379 چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد و از سال 1384 این نام به «هفته پژوهش و فناوری» تغییر یافت. ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران و تجلیل از پژوهشگران برتر، شناسایی و طرح مشکلات و چالش‌های پیش روی و ارتقاي سطح پژوهش و فناوری در کشور از جمله اهداف این اقدام بود. در این راستا هر سال مراسم هفته پژوهش با مشارکت بیشتر دستگاههای اجرایی کشور برگزار می‌شود. تقدیر از مقالات برتر، تقدیر از پژوهشگران نمونه، تقدیر از مدیر تحقیق نمونه، تقدیر از پروژه‌های برتر و انتشار کارنامه پژوهشی در هر سال از مهمترین برنامه‌های این هفته است.
مجموعه صدای ماندگار آذرماه به 25 آذر، روز پژوهش اختصاص یافته است. به این مناسبت گزیده‌ای از مصاحبه با شخصیت‌های مبرز در حوزه تحقیقات علمی را عرضه می‌نماید.
■ جمع‌بندی
موفقیت روزافزون علم در شناخت جهان هدفدار و قانونمند که با تکیه بر ابتکارات خلاقیت‌های به ودیعه نهاده شده از سوی خدای متعال در وجود بشر و بهره‌برداری از قدرت شگرف اندیشه آدمی صورت گرفته، فضای زندگی جدیدی را برای انسانها به ارمغان آورده است.
این فضای جدید و این تمدن نوظهور که خود برخاسته از تعاملات عمیق میان تمدنی و میان فرهنگی است، موجب خواست‌ها، نیازها، اندیشه‌ها مسائل و مشکلاتی است که به نوبه خود توسعه علم و اندیشه را می‌طلبند.
در این مسیر اندیشه‌های ژرف در قالب پژوهشهای بنیادین صورت بحث پذیر به خود می‌گیرند و دستمایه انجام پژوهشهای کاربردی می‌شوند تا خواست‌ها و نیازها را پاسخ گویند و راه‌حل‌های بهتر و بیشتری برای مسائل و مشکلات جوامع بشری پیشنهاد کنند و همین جاست که نقش موثر و سهم بسزای بخش تحقیقات در روند تحولات جوامع آشکار می‌شود.
تحولات زندگی بشر در قرن بیستم نشان از گسترش روز افزون اهمیت علم و تحقیق داشت، به ویژه در نیمه دوم این قرن کشورهای صنعتی و در حال توسعه با آگاهی از نقش پژوهش در خلق فن‌آوری و شتاب‌دهی برای توسعه، عمده توجه خود را مصروف تقویت و ارتقای بخش تحقیق نموده‌اند. از این روست که می‌توان گفت بین پیشرفت بخش تحقیق و شتاب توسعه فراگیر و پایدار در هر کشور ارتباط مستقیم برقرار است.
