بهار _ مینا ابراهیمی _ خبرنگار همدان‌پیام: مرضیه تقی‌پور جوان دهه ۶۰ زاده شهر بهار است که در سال 1385 در رشته مهندسی کشاورزی از مقطع کارشناسی دانشگاه بوعلی‌سینا فارغ‌التحصیل و در سال 1386 با رتبه 26 در آزمون مقطع کارشناسی‌ارشد دانشگاه صنعتی اصفهان پذیرفته شد.
وی در رشته خاک‌شناسی ادامه تحصیل داد و در سال 1390 به‌صورت بدون آزمون در دانشگاه بوعلی‌سینا در مقطع دکتری آغاز به تحصیل کرد و پس از پایان دوره دکتری در سال 1395، به عنوان پژوهشگر پسادکتری در رشته شیمی و آلودگی تحت حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران ریاست‌جمهوری مشغول به تحقیق شد، در حال‌حاضر نیز مدرس دانشگاه بوعلی‌سینا و عضو شورای اسلامی شهر بهار و یکی از بانوان موفق دیار آیت‌ا... بهاری است.
هم اکنون کجا مشغولید؟
سال‌ها به عنوان مدرس در دانشگاه‌های پیام‌نور بهار و لالجین مشغول به کار بودم و هم اکنون نیز به‌صورت حق‌التدریس در دانشگاه بوعلی‌سینا تدریس می‌کنم.
تاکنون چه موفقیت‌هایی در سطح ملی و بین‌المللی از آن خود کرده‌اید و چه مقالاتی از شما به چاپ رسیده است؟
در مدت تحصیل خود موفق به چاپ 13مقاله بین‌المللی با نمایه ISI در ژورنال‌های معتبر خارجی ازجمله 3 مقاله در زمینه آلودگی صنعتی و روش‌های رفع این آلودگی‌ها در استان همدان در ژورنال Hazardous materials با ضریب تأثیر 58/10 و Chemosphere با ضریب تأثیر 08/7، 2 مقاله در زمینه استفاده از ضایعات صنعتی کارخانجات استان همدان در کشاورزی در ژورنال‌های Ecotoxicology and Environmental Safety ( ضریب تأثیر 29/6) و Environmental Science and Pollution Research ( ضریب تأثیر 22/4) به چاپ رساندم. داوری برخی از مقالات را در ژورنال‌های مختلف خارجی انجام داده و داور مقالات در کنگره علوم خاک اصفهان بودم.
با توجه به رشته تحصیلی شما در ارتباط با کشاورزی شهرستان بهار و به ویژه کشت سیب‌زمینی که در تولید و صادرات رتبه نخست کشوری را دارد و آلودگی‌هایی که از طریق استفاده سموم کشاورزی به اراضی وارد می‌شود چه مضراتی دارد، توضیحاتی ارائه دهید؟
مصرف صحیح کودهای شیمیایی موجب افزایش عملکرد کیفی و کمی محصولات کشاورزی می‌شود، در حالی که مصرف بی‌رویه این کودها، در ابتدا منجر به آلودگی خاک و به دنبال آن آلودگی محصولات زراعی خواهد شد. از طرف دیگر آب‌شویی ترکیبات موجود در کودها آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی را به دنبال خواهد داشت. نیترات یکی از ترکیبات شیمیایی است که به‌صورت ناخالصی در برخی از کودها، سموم و آفت کش‌ها وجود دارد و به‌صورت غیرمستقیم موجب آسیب‌های فراوانی به سلامتی انسان می‌شود.
براساس گزارشات در یک دهه اخیر مصرف سموم و آفت‌کش‌ها در کشور، 3 برابر شده و به حالت مصرف بی‌رویه درآمده است. باید توجه داشت که باقی مانده سموم کشاورزی در محصولات و خاک، علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی، سلامت مصرف‌کنندگان این محصولات را به خطر انداخته و احتمال ابتلا به مسمومیت غذایی و سرطان‌ها به ویژه سرطان معده را افزایش می‌دهد. وجود آفت‌کش‌ها در آب‌های زیرزمینی برای انسان بسیار خطرناک است و موجب اختلال و ناهنجاری در سیستم عصبی، غدد درون‌ریز و سیستم ایمنی بدن می‌شود.
چه راهکارهایی برای حل این مشکل وجود دارد؟
همانطور که گفته شد مصرف بیش از حد کودها و سموم در خاک، موجب ایجاد خطرات بسیار جدي براي سلامتی انسان، امنیت غذایی و محیط‌زیست می‌شود. به همین دلیل با مشخص شدن خطرات این ترکیبات در خاک، توجهات جهانی به سمت جایگزینی روش‌هاي بی‌خطر به جاي سموم شیمیایی معطوف شده است. در ابتدا توصیه می‌شود مصرف کودهاي پایه بر اساس آزمون خاک انجام شود و کشاورزان باید توجه داشته باشند که کیفیت و کمیت محصول، مستلزم وجود مقادیر کافی و متعادل از عناصر غذایی، در خاک و گیاه است و افزایش کاربرد این کودها نه تنها کیفیت محصولات را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، بلکه از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه نیست.
کشاورزان باید راغب باشند که حداقل در طول سال برای یکبار هم که شده نمونه خاک مزرعه خود را آزمایش کنند. برنامه‌هایی در جهت کاهش مصرف سموم شیمیایی و جایگزین کردن روش‌های مبارزه شیمیایی با دیگر روش‌ها وجود دارند که از جمله این روش‌ها که در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از متخصصان کشاورزی و دوست‌داران محیط‌زیست قرار گرفته، مبارزه بیولوژیک است.
این روش‌ها می‌توانند به میزان زیادی اثرات سوء ناشی از مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی را کاهش داده و بنابراین ضروری است چنین اقداماتی در کشور نیز با جدیت بیشتری پیگیری شود. به‌طور کلی استفاده از کودهای بیولوژیکی، افزایش نظارت کارشناسان کشاورزی بر فعالیت‌های کشاورزی و نیز آشنایی کشاورزان با انواع کودها از جمله راهکارهایی است که به تأمین سلامت جامعه و کاهش آلودگی محیط‌زیست کمک می‌کند.
با توجه به سابقه طولانی کشاورزی شهرستان بهار آیا کشت جایگزین پیشنهاد مناسبی است و شامل چه محصولاتی می‌شود؟
با توجه به اینکه بخش زیادی از آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و کشاورزی مهمترین محور توسعه شهرستان بهار است، کشت جایگزین محصولات با نیاز آبی کم، عدم تک‌محصولی، برنامه‌ریزی، آموزش و ایجاد گلخانه و تغییر در سیستم‌های آبیاری می‌توانند به عنوان روش‌هایی برای کاهش مصرف آب به کشاورزان کمک کند. کلزا یکی از محصولات استراتژیک و کاربردی در صنعت تولید روغن خوراکی است و چند سالی است که به عنوان محصول کم آب‌بر جایگزین محصولات آب‌بر در شهرستان بهار شده است. همچنین کشت گیاهانی مانند زعفران به عنوان یک محصول با نیاز آبی کم و ارزآوری بالا مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است. کشت گل‌محمدی و برخی از گیاهان دارویی نیز می‌تواند به عنوان کشت جایگزین مورداستفاده کشاورزان قرار گیرد. با توجه به شرایط کنونی و وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی منطقه، ارائه راهنمایی‌ها برای تغییر الگوی کشت و ایجاد کشت جایگزین به کشاورزان از سوی کارشناسان جهادکشاورزی باید بیشتر از گذشته و با جدیت صورت گیرد.
کشت متوالی و متناوب سیب‌زمینی آیا بر کیفیت محصول تأثیرگذار است؟
از جمله توصیه‌هاي مهم در زراعت سیب‌زمینی رعایت تناوب زراعی است. به کارگیري دوره تناوب حداقل 3 ساله در کنترل بیماري‌ها بسیار مؤثر است. براي محصول سیب‌زمینی حداقل دوره تناوب قابل‌قبول 3 تا 4 سال است. مناسب‌ترین محصولات در تناوب سیب‌زمینی گندم، ذرت و کلزا هستند. براي پرهیز از انتشار آفات و بیماري‌هاي مشترک باید از کشت محصولاتی نظیر گوجه‌فرنگی، یونجه و شبدر و خانواده کدوئیان پرهیز شود. همچنین استفاده از محصولاتی نظیر آفتابگردان و چغندر به دلیل تخلیه عناصر غذایی خاک، در برنامه تناوب سیب‌زمینی توصیه نمی‌شوند. مطالعات مختلف نشان داده است از نظر کارايی فنی و اقتصادي و نسبت سود به هزينه در بين 2گروه از کشاورزان که از تناوب مناسب استفاده کرده و مزارعی که استفاده نکرده‌اند، تفاوت زيادي وجود دارد. در مزارع رعايت تناوب موجب افزايش راندمان توليد و به دنبال آن سودآوري کشاورزی خواهد شد. متأسفانه تناوب زراعی توسط اغلب کشاورزان شهرستان بهار انجام نمی‌شود.
مقداری درخصوص آلودگی آب و خاک بر اثر استفاده بی‌رویه نهاده‌های کشاورزی بفرمایید و اینکه شهرستان بهار اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟
امروزه به منظور پاسخ به تقاضای رو به رشد انسان به منابع غذایی، سموم و کودهای شیمیایی به‌طور بی‌رویه به بخش کشاورزی وارد شده‌اند. این امر منجر به بروز مشکلات زیست‌محیطی نظیر آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی و خطرات ناشی از باقی مانده سموم در انسان‌ها شده است. کشاورزی می‌تواند نقش بسیار مؤثری بر کیفیت منابع آب داشته باشد.
آلودگی منابع آب به ویژه آب آشامیدنی از جمله دغدغه‌های بشر است و بخش کشاورزی به عنوان یکی از عوامل آلاینده آن به شمار می‌رود. استفاده از آب‌های آلوده و فاضلاب‌ها به عنوان منبع آب آبیاری، استفاده بی‌رویه و غیرتخصصی نهاده‌های کشاورزی شامل کودهای شیمیایی، آفت‌کش‌ها و سموم، علاوه بر آسیب‌های زیست‌محیطی، سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد. مصرف بی‌رویه کودها و فعالیت‌های کشاورزی غیراصولی در شهرستان بهار که توسط برخی از کشاورزان صورت می‌گیرد، با گذشت زمان منجر به آلودگی خاک و به دنبال آن آلودگی آب‌های زیرزمینی منطقه خواهد شد.
مصرف اين كودها در اراضي كشاورزي سبب افزايش غلظت نيترات در آب‌هاي زيرزميني و شرب مي‌شود كه اين موضوع به‌رغم مفيد بودن براي رشد گياهان سلامت انسان‌ها را به خطر مي‌اندازد. در کنار همه این عوامل نباید نقش ضایعات و فاضلاب‌های صنایعی که شهرستان بهار را احاطه کرده‌اند، بر سلامتی آب، خاک و مردم شهرستان را نادیده گرفت. باید توجه داشت که مواد آلوده‌کننده در آب و خاک موجب تغییرات شیمیایی و یا زیستی می‌گردند و اصلاح آنها بسیار پرهزینه و مشکل می‌شود.
شایان ذکر است كه باید آينده كودكانمان را جدي بگيريم، چراکه شايد آلودگی آب و خاک براي بزرگسالان چندان عوارض قابل ملاحظه‌ای را بروز نمي‌دهند، ولي براي خردسالان و كودكان تجمع مواد شيميایي از اوايل سنين كودكي، خطرناک است. اندازه‌گیری مقدار عناصر آلاینده در خاک، آب‌های زیرزمینی و محصولات کشاورزی به ویژه در مناطق نزدیک به مراکز صنعتی در آینده مشخص خواهد کرد كه چه خطری آینده منطقه را تهدید می‌کند. تدابير زيست‌محيطي با يك بينش جامع از بروز آلودگي منابع آبي، مي‌تواند نقش بسيار ارزنده‌اي در کاهش آلایندگی داشته باشد.
