در دهمین سال هجرت، رسول خدا(ص) قصد زیارت خانه خدا را نمودند. فرمان حضرت مبنی بر اجتماع مسلمانان، در میان قبایل مختلف و طوایف اطراف اعلان شد. گروه عظیمی برای انجام مناسک حج و پیروی از تعلیمات آن حضرت، به مدینه آمدند. این تنها حجّی بود که پیامبر پس از مهاجرت به مدینه، انجام میداد، که با نامهای متعدد، در تاریخ ثبت شده است؛ از قبیل: حجهالوداع، حجهالاسلام، حجهالبلاغ، حجهالکمال و حجهالتمام.
پس از انجام مراسم حج، پیامبر(ص) با آن جمعیت کثیر، آهنگ بازگشت به مدینه کردند. هنگامیکه به غدیر خم رسیدند، جبرئیل امین فرود آمد و از جانب خدای متعال، این آیه را آورد: « یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ...»؛(مائده، 67) «ای رسول ما! آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده به مردم ابلاغ کن.»
امین وحی، از طرف خداوند به پیامبر امر کرد تا علی(ع) را ولی و امام معرفی کرده و وجوب پیروی و اطاعت از او را به خلق ابلاغ کند. رسولا...(ص) در بخشی از این خطبه چنین فرمود: «ای مردم! کیست که بر اهل ایمان از خود آنها سزاوارتر باشد؟» مردم گفتند: «خدای و رسولش داناترند.» فرمود: «همانا خدا مولای من است و من مولای مؤمنین هستم و بر آنها از خودشان سزاوارترم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای او خواهد بود.»
آنگاه پیامبر(ص) فرمود: «باید آنان که حاضرند، این امر را به غایبان برسانند و ابلاغ کنند.
اکنون پرسشی که در اینجا مطرح است این است که آیا بحث از خلافت و امامت امام علی(ع) و اهلبیت عصمت و طهارت و سخن از غدیر خم منجر به تشدید اختلاف شیعه و سنی نمیشود؟ به بیان دیگر، برخی معتقد هستند که پافشاری شیعیان بر اصول و ارکان مذهب خویش سبب دلآزردگی برادران اهل سنت شده و اختلاف بین مسلمانان را تشدید میکند. بنابراین نباید اینگونه مسائل در این عصر و زمان مطرح شود. خلاصه کلام اینکه بحث از چنین موضوعی در زمانه ما فایده چندانی ندارد و میتوان از آن چشمپوشی نمود.
در پاسخ به بیفایدگی بحث از غدیر میگوییم: یکی از امتیازات ادیان این است که اگر هدفی عالی را برای انسان مشخص کرده، راه رسیدن به آن را نیز ترسیم میکنند و الگو و نمونهای را نیز برای آن مشخص مینمایند تا با در نظر گرفتن سیره عملی او و اقتدا و پیروی از او، انسانها بهتر بتوانند به سرمنزل مقصود برسند. بحث از غدیر پس از پیامبر(ص) در حقیقت بحث از این موضوع است که امام باید قابلیت امامت داشته باشد و از جانب خداوند منصوب گردد. بحث از اینکه امام پس از پیامبر(ص) چه کسی بوده، در حقیقت بحث از این است که چه کسی باید تا روز قیامت برای جامعه اسلامی، بلکه جامعه بشریت الگو باشد؛ آیا مثل علی(ع) الگو باشد که جامع همه صفات کمال است؛ در شجاعت، عدالت، سخاوت، عبادت، زهد، تقوا، فروتنی، و دیگر صفات که نظیر نداشت یا دیگر صحابه که به اعتراف خودشان مصون از خطا و نسیان نبودند.
شیعه امامی الگوهایی دارد که برای او درسهایی تا پایان تاریخ به یادگار گذاشته است. شیعه الگویی مثل علی(ع) دارد که معتقد است اگر به خاطر ربودن خلخال از پای زن یهودی در کشور اسلامی، انسان بمیرد جا دارد. شیعه الگویی دارد مثل حسین بن علی(ع) که میگوید: «نه ظلم کن به کسی نه به زیر ظلم برو». کسی که میگوید: «هیهات منّا الذله». کسی که میگوید: «مرگ سرخ به از زندگی ننگین است». کسی که معتقد است به خاطر امربهمعروف و نهی از منکر گاهی جان باید داد.
اما در پاسخ به شائبه اختلافافکنی بحث غدیر نیز باید متذکر شویم اتحاد و وحدت، فرعِ شناسایی قدر مشترکها و موارد اختلاف است، و وحدتهای کورکورانه بدون شناسایی چنین موارد، یک اتحاد سطحی بوده و دیری نمیپاید. درواقع پیش از بحث وحدت اسلامی باید روشن شود که مقصود از وحدت اسلامى چيست؟ آيا مقصود اين است: از ميان مذاهب اسلامى يكى انتخاب شود و ساير مذاهب كنار گذاشته شود؟ يا مقصود اين است كه مشتركات همه مذاهب گرفته شود و مفترقات همه آنها كنار گذاشته شود و مذهب جديدى بدين نحو اختراع شود كه عين هیچیک از مذاهب موجود نباشد؟ يا اينكه وحدت اسلامى بههیچوجه ربطى به وحدت مذاهب ندارد و مقصود از اتحاد مسلمين، اتحاد پيروان مذاهب مختلف در عين اختلافات مذهبى، در برابر بيگانگان است؟
بزرگداشت واقعه غدیر بهمعنای تکریم ولایت امیر مؤمنان علی(ع) و اظهار ارادت به مقام شامخ آن حضرت است که بسیاری از بزرگان جهان اسلام نیز به عظمت شخصیت امام علی(ع) صحه گذاشتهاند. انکار نمیکنیم که شیعه و سنی در برخی مبانی کلامی و فقهی اختلافات مهمی با یکدیگر دارند اما توجه به 2 نکته در این میان اهمیت زیادی دارد:
ابتدا آنکه پافشاری بر اصول مذهب خویش و بزرگداشت آئینهای مکتب خود بههیچوجه بهمعنای توهین و بیحرمتی به سایر مکاتب نیست. آنچه موجب خدشهدار شدن وحدت جامعه اسلامی و ایجاد شکاف بین مذاهب جهان اسلام است توهین به معتقدات سایر مکتبها به بهانه بزرگداشت اصول مورداحترام خود است. اینگونه بیاخلاقیها بههیچعنوان در مکتب اهلبیت(ع) جایی ندارد و آن بزرگواران نیز هماره نسبت به پاسداشت اصول اخلاقی تأکید ورزیدهاند.
دوم اینکه باوجود اختلافات شیعه و سنی اما نباید ازنظر دور داشت که اصول مشترکی در این میان هست که با دست گذاشتن بر آنها میتوان به اعتلای جامعه اسلامی کوشید و به بدخواهان فرصت سوءاستفاده از اختلافنظر را نداد.
* منابع
الغدیر و وحدت اسلامی، شهید مطهری
رضوانی، اتحاد ملی و انسجام اسلامی در پرتو آموزههای غدیر