هر از چندگاهی قصه پُررنج کودکان یا نوجوانانی به گوش می‌رسد که در معرض خشونت‌ها و آزارهای مختلف روحی، جسمی و جنسی قرار می‌گیرند.
اما این پرسش در ذهن پیش می‌آید که آیا آنها برای رهایی خود از چنگال این خشونت‌ها تلاشی کرده‌اند؟ آیا آنها می‌دانستند که به‌عنوان کودک چه حقوقی در خانه و جامعه دارند تا از آن حتی به ساده‌ترین شکل دفاع کنند؟ آیا آنها می‌دانستند که هیچ‌کس حق انجام رفتارهای خشونت‌آمیز علیه آنها را ندارد؟ آیا آنها با حقوق فرزندی خود آشنا بودند؟
به گفته کارشناسان و جامعه‌شناسان، یکی از مباحث مغفول‌مانده در چنین ناهنجاری‌هایی، حقوق کودکان و نوجوانان است که آیا مالکان اصلی این حقوق، خودشان در این زمینه اطلاعات یا حتی آشنایی مختصری دارند؟ به‌عنوان مثال آیا یک کودک 5 ساله می‌داند که اگر مورد خشونت یا تهدید یا محرومیت از حقوق اولیه خود قرار گرفت چگونه در برابر آن واکنش نشان دهد و بتواند خود را نجات دهد؟!
حقوق کودکان و نوجوانان چیست؟
حقوق بشر، اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به‌طور ذاتی، فطری و به‌صِرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود؛ از جمله حقوق بنیادین هر فرد در جوامع بشری می‌توان به حق زندگی، منع شکنجه، منع برده‌داری و آزادی بیان اشاره کرد؛ اما علاوه‌بر این حقوق کلی، کودکان و نوجوانان نیز به‌دلیل شرایط سنی و آسیب‌پذیری بیشتری که دارند دارای حقوق ویژه و خاصی هستند.
ناآگاهی کودکان از حقوق خود
در این زمینه یک کارشناس حقوق با تأکید بر اینکه مباحث مربوط به حقوق کودکان از دوران مهدکودک قابل آموزش است، گفت: این مباحث را می‌توان به زبان ساده و با استفاده از تصاویر، کارت پُستال، فیلم کوتاه، انیمشین و بازی به کودکان آموزش داد.
علی فراهانی به اهمیت آموزش‌های مرتبط با جنسیت نیز اشاره و اضافه کرد: می‌توان با روش‌های آموزشی ساده به کودکان آموخت که حریم خصوصی بدن آنها کجاست و اینکه چه کسانی می‌توانند به آنها دست بزنند یا آنها را ببوسند.
وی ادامه داد: همچنین می‌توان به کودکان آموخت که اگر فردی به حریم خصوصی آنها تجاوز کرد، آنها به چه کسانی می‌توانند بگویند یا چگونه از خود دفاع کنند.
به گفته این کارشناس، بسیاری از افراد در دوران کودکی خود مورد آزارهای جنسی قرار گرفته‌اند اما نمی‌دانستند که آن موضوع، آسیب یا تجاوز جنسی بوده است؛ زیرا با حقوق خود در این زمینه آشنا نبودند.
وی به شیوع بیماری کرونا نیز اشاره کرد و گفت: با اطلاع‌رسانی و تبلیغات گسترده‌ای که در رسانه‌ها، مکان‌های عمومی و رادیو و تلویزیون درباره کرونا صورت گرفت، امروز کودکان به‌خوبی با این بیماری و روش‌های پیشگیری از آن آشنا هستند که این موضوع نشان می‌دهد آنها آموزش‌پذیری بالایی دارند و می‌توان درباره مباحث اساسی و مهم دیگری مانند حقوق کودکان نیز به این شکل عمل کرد.
این حقوقدان به برخی از تناقض قوانین نیز در جامعه برای رسیدگی به این آسیب‌ها اشاره و تصریح کرد: باید ساز‌وکارهایی اتخاذ شود تا زمانی‌که کودکی با سامانه اورژانس اجتماعی تماس می‌گیرد و مشکلات خود را بیان می‌کند، پدر و مادر مکلف به پاسخگویی به آن باشند.
در همین راستا روز گذشته نخستین کمیته تخصصی کودک در همدان که مدت‌ها مدعی شهری دوستدار کودک بود، تشکیل شد.
در این جلسه مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری همدان گفت: کمیته تخصصی حقوق کودک به‌منظور کاهش آسیب‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان در استان راه‌اندازی و فعال شده است.
ربیعه علیمحمدی در نخستین جلسه کمیته حقوق کودک در استانداری همدان، بیان کرد: این کمیته متشکل از نمایندگانی از استانداری، علوم پزشکی، بهزیستی، نیروی انتظامی، آموزش‌وپرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.
وی افزود: اعضای این کمیته از این پس مکلف به پیگیری موارد مرتبط با حقوق کودکان در دستگاه‌های مختلف هستند.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری همدان افزود: به‌طور حتم آشنایی جامعه و دستگاه‌ها با موضوع حقوق کودک در تحقق اهداف این کمیته بسیار مؤثر است، بنابراین رویکرد اصلی این کمیته باید آشنا کردن جامعه با حقوق کودکان باشد.
مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری همدان اظهار کرد: باید در گام نخست وظایف و تکالیف دستگاه‌ها در قبال کودکان مشخص شود تا شاهد موازی کاری در این بخش نباشیم.
علیمحمدی بیان کرد: نشست‌های این کمیته ماهانه و به‌صورت مستمر و به‌منظور بررسی قانون و سند حقوق کودک در دستگاه‌ها برگزار می‌شود.
وی با تأکید بر ضرورت حضور همه سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در حوزه کودک در این جلسات گفت: می‌توان برای رفع کمبودها از توان و ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد با هدف بهبود شرایط استفاده کرد تا شاهد بهتر شدن شرایط زندگی کودکان باشیم.
معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی همدان نیز در این جلسه گفت: پیمان‌نامه حقوق کودک در برخی بندها با فقه اسلامی مغایرت‌هایی دارد، بنابراین با شک و تردید مورد تأیید قرار گرفته است.
زهره بختیاری افزود: همچنین تعارض‌هایی در سند جامع از جمله قانون حمایت از اطفال وجود دارد اما در بند نخست این سند، نقش سازمان‌هایی مانند بهزیستی پررنگ دیده شده است.
وی ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی سرریز شرایط اجتماعی جامعه است و بررسی‌ها مؤید افزایش میزان آسیب‌ها در جامعه است.
بختیاری با بیان اینکه باید در مسأله حضانت فرزدان به سمت شایستگی والد پیش رفت، اظهار داشت: سهم اعتیاد زنان به مردان ۲۰ به ۸۰ است، یعنی صلاحیت مادر نسبت به پدر برای حضانت فرزندان بیشتر است.
