اسلام که دین عدالت و مساوات است و نگاه ویژهای به مستضعفان و محرومان دارد در قوانین خود در جهت حمایت از مستضعفان موهبتهای ویژهای قرار داده است تا بتواند مساوات را هر چه بهتر در جامعه اسلامی برقرار کند.از جمله این موهبتها وقف است.
یکی از بهترین و مهمترین مصادیق احسان و نیکوکاری، وقف است که در زندگی فردی و اجتماعی، نقش فراوانی دارد و گره از مشکلات بسیاری افراد تا به حال بازکرده است.
وقف در واقع خیر و عمل ماندگار است و پیامبر اکرم(ص) فرمودند:"هر گاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع میشود مگر از سه چیز: صدقه جاریه (وقف به عنوان نمونهای از صدقه جاریه) علمی که از آن سود برده شود. یا فرزند صالحی که برای او دعا کند".
بنابراین تنها عملی است که انسان خود میتواند در این دنیا انجام دهد و پس از وفات خود از خیر آن بیبهره نماند وقف است که به واقع نوعی صدقه جاریه است.
وقف شامل شرایط و ارکانی است که برای تحقق عقد باید تمام ارکان آن که شامل واقف، عین موقوفه، موقوفعلیه یا موقوفعلیهم است باید وجود داشته باشد، در غیر این صورت عقد وقف صحیح نخواهد بود.
در قانون ایران در تعریف عقد وقت در ماده ۵۵ قانون مدنی اینطور آمده است که:« وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود». به بیان ساده تر، واقف با وقف اموالش اصل اموالش یا منافع حاصله از آن را برای کارهای عامالمنفعه یا امور خیریه اختصاص می دهد و با وقف مانع از انتقال آن به دیگری میشود و هرگونه معاملهای نسبت به آن مال مورد وقف را غیرممکن میسازد.
اولین رکن از ارکان عقد وقف، واقف است. واقف به معنای شخصی که مالش را وقف می کند.
نکته حائز اهمیت در این قسمت این است که واقف باید اهلیت قانونی و شرعی بستن قرارداد را داشته باشد مانند:(عقل،بلوغ،اهلیت،قصد و رضا).
مطابق ماده ۵۷ قانون مدنی واقف باید مالک مالی باشد که آن را وقف میکند. در واقع از نظر حقوقی مالک باید حق تصرف در مال خود را داشته باشد.
بنابراین افراد سفیه و ورشکسته به دلیل اینکه حق تصرف در امور مالی خود را ندارند و همچنین اهلیت قانونی و شرعی را دارا نیستند نمیتوانند اموال خود را وقف کنند.
رکن دوم از ارکان وقف، موقوف علیهم است. یعنی افرادی که مال به سود و نفع آن ها وقف شده است؛که میتواند یک نفر(موقوف علیه) و یا چندین نفر(موقوف علیهم)باشند.
در قانون و شرع برای موقوف علیه یا موقوف علیهم شرایطی مقرر شده است که حتما باید دارا باشند که به شرح زیر است:
۱.موقوف علیهم وجود داشته باشد : یعنی موقف علیهم باید در زمان وقف زنده و موجود باشد و وقف به نفع کسی که در زمان وقف فوت کرده باشد صحیح نیست. اما مطابق ماده ۹۵۷ قانون مدنی وقف برای جنینی که بعدا بوجود میآید امکانپذیر است به شرط اینکه زنده به دنیا بیاید.
۲.موقوف علیهم باید معین باشد: یعنی اینکه در ضمن عقد وقف معلوم باشد که وقف برای چه کسی است.
۳.موقوف علیهم باید اهلیت تملک داشته باشد: یعنی شخصی که مال را برای او وقف می کنیم از نظر قانونی و شرعی بتواند مالک منافع عین موقوفه باشد. مثلا اشخاص خارجی چون در ایران اهلیت تملک ندارند وقف اموال برای آنها صحیح نمی باشد، زیرا مطابق مقررات ایران اشخاص خارجی اجازه مالکیت اموال غیرمنقول در خاک ایران را ندارند.
۴.عدم وقف برای خود واقف : واقف نمی تواند اموال خود را برای خود وقف کند ، زیرا موقوف علیهم باید کسانی غیر از خود واقف باشند، زیرا وقف بر نفس باطل می باشد ولی واقف می تواند از منافع وقف بهره مند شود.
