بحران ارز یک سالگی خود را پشت سر گذاشته است و در شرایطی که صندوق بین‌المللی پول اذعان دارد سال سخت اقتصاد ایران رو به پایان است، نوسانات شدیدی گریبان بازار ارز را گرفته است.
کارشناسان پاسخ یک‌سانی در برابر سؤالاتي درباره دليل نوسانات نمی‌دهند. برخی معتقدند دلیل نوسان قیمت‌ها در بازار، تغییر میزان تقاضا، پس از کاهش نرخ ارز است. این نکته را برخی صرافان نیز تأیید می‌کنند و می‌گویند به محض ریزش قیمت‌ها و رسیدن به کف ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان، تقاضا برای دلار افزایش می‌یابد.
این نکته را باید در نظر داشت که برخی با دیده تردید به ماجرا می‌نگرند و معتقدند اتفاقاً این افزایش تقاضا تحت تأثیر معاملات صوری رخ می‌دهد. به عنوان مثال دلال‌ها دست به یکی می‌کنند تا چند ۱۰ هزار دلاری را به سرعت در بازار خریداری کنند. به محض جمع‌آوری این حجم اسکناس از بازار، آن هم از سوی دلالان، قیمت‌ها روند افزایشی را طی می‌کند. آنچه در این میان اهمیت دارد این است که تزریق ارز به هر میزان که باشد، با چراغ سبز این دسته روبروست و به سرعت نسبت به خریداری آن اقدام مي‌کنند. این چنین است که برخی تأکید می‌کنند در این شرایط لازم است بانک مرکزی از حراج اموال عمومی با تزریق دلار پیشگیری کند که رفتار بازارساز نیز همین نکته را گواهی می‌دهد. این دسته از دلالان تا زمان رسیدن قیمت به محدوده دلخواه از عرضه ارز خودداری مي‌کنند.
چرا ابتکار عمل در دست دلالان است؟ دلیل را شاید بتوان در محدودیت‌های اعمالی برای خرید و فروش ارز در کشور جستجو کرد. تخصیص ارز برای واردات، چه در سامانه نیما، چه از محل دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی مشمول محدودیت‌هایی است. در عین حال خرید ارز نیز محدود به موارد خاص شده است. به این ترتیب خرید ارز به صورت آزاد از صرافی‌های قانونی امکان‌پذیر نیست و اتفاقاً این دلالان هستند که ابتکار عمل را در این حوزه به دست دارند. باید در نظر داشت حجم خرید و فروش ارز در این بخش نیز حجمی بسیار اندک است چرا که طبق قانون صادر کنندگان نیز لازم است ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه کنند.
به این ترتیب قیمت ارز بازار آزاد را غالباً صرافان در کنترل خود دارند و بازارساز نیز برای پیشگیری از ایجاد رانت برای عده‌ای قلیل، نرخ ارز صرافی‌های بانکی را متناسب با بازار آزاد تعیین مي‌کند.
خریداران ارز زیان کردند
شاید گفته‌های سال گذشته رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر پرهیز سرمایه‌گذاران از ورود به بازار ارز با واکنش منفی سرمایه‌گذاران روبرو می‌شد اما بررسی‌های یک سال اخیر نشان می‌دهد دقیقا کسانی که ابتدای مرداد ماه نسبت به خریداری ارز اقدام کردند، نه تنها سودی نبرده‌اند بلکه خریداران ارز در پایان تابستان و اوایل پاییز با زیان هنگفت نیز روبرو شده‌اند.
در سومین روز مرداد ماه سال ۱۳۹۷، نرخ هر دلار آمریکا در بازار آزاد حدود ۱۱ هزار و ۸۵۰ تومان بود اما در سومین روز مرداد ماه سال ۱۳۹۸، دلار به قیمت ۱۱ هزار و ۹۰۰ تومان در بازار آزاد فروخته شد. به این ترتیب روشن می‌شود به رغم رشد قابل توجه نرخ تورم در این دوره زمانی خریداران ارز، زیانی قابل توجه را در جیب خود جای داده‌اند.
دلار به کدام سو می‌رود؟
برخي‌ها مي‌گويند افسانه دلار رو به پایان است. دوره سود افسانه‌ای دلار براي خریداران، به پایان رسیده است و سرمایه‌گذاران این بازار دیگر نباید انتظار سود ۱۷۰ درصدی و بالاتر را در سر بپرورانند. بدبینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها نیز نشان می‌دهد نرخ دلار از محدوده ۱۳ هزار تومان در سال نخواهد رفت و به این ترتیب دلار دیگر گزینه سرمایه گذاران نخواهد بود، حتی اگر دلالان با شگردهای ویژه مانع از ریزش قیمت آن شوند. نه تنها رئیس کل بانک مرکزی که حتی بسیاری از کارشناسان اقتصادی نیز معتقدند نرخ واقعی دلار 12 هزار تومان نیست و دیر یا زود قیمت‌ها، با تطبیق اقتصاد ایران با واقعیت حیات بدون نفت، چاره‌ای جز کاهش نخواهد داشت.
