هنر نزد ایرانیان است و بس، شاید به گزافه نباشد؛ چراکه هنری اصیل و با قدمت چند هزار ساله همواره علاوه بر اینکه به عنوان وسیلهای برای پوشش کف خانهها استفاده شده بلکه به عنوان یکی از مهمترین ابزار تزئینی و زینتی مورد استفاده قرار گرفته است.
فرش در ایران چنان در تاروپود زندگی مردم ایران گره خورده که به جرأت میتوان گفت فرش با هزار رنگ و نقش با زندگی روزمره شهروندان ایرانی عجین شده که هیچ خانهای بدون آن تکمیل نمیشود.
دیر زمانی نیست که از هرچند خانه در یکی دار قالی برپا بود و علاوه بر تأمین اقتصاد خانوار از طریق بافت قالی بلکه دختران دم بخت نیز برای خانه بخت، قالی با دسترنج خود بافته و به عنوان مهمترین رکن جهیزیه همراه خود به خانه شوهر میبردند.
قالیبافی را مردم ایران زندگی میکردند و هنوز هم بخش قابل توجهی از خانوار ایرانی به واسطه فرش و قالیبافی و یا خریدوفروش این کالای ارزشمند اقتصاد خانواده را مدیریت میکنند.
فرش به عنوان فرهنگ غالب در اقتصاد و وسایل زندگی ایرانیان نقشی بارز داشته و همچنان این نقش را ایفا میکند، گواه این مدعا حضور بیش از 40 هزار بافنده فرش در سطح استان همدان است که بخشی از آنها ادامهدهنده سنت خانوادگی بوده و قالیبافی و خریدوفروش فرش، رنگرزی، نقشه کشی و دیگر مشاغل واسطه و وابسته به هنر فرش را چندین نسل است که ادامه میدهند.
استان همدان هر ساله نمایشگاه فرش را برگزار و در این نمایشگاه استادان هنر فرش و شرکتهای قالیبافی از استانهای مختلف آخرین تولیدات خود را در طرحها، رنگها و ایدههای خلاقانه و ترکیبی فرش و گلیم، فرش و جاجیم، فرش و سفال و... به معرض دید علاقمندان میگذراند.
عمده فرشهای دستباف در کارگاههای تولیدی که توسط بخش خصوصی و قالیبافان خانگی اداره میشود، تولید و به بازار تقاضا عرضه میشوند.
در استان همدان سال گذشته بیش از 40 هزار مترمربع فرش بافته شده است که این نشان از اهمیت این هنر صنعت دارد که باید برای رونق بیشتر آن تلاش شود.
فرشبافی شغلی با دستمزد کم است
زهرا. ف، یک بافنده فرش ابریشم است که در یکی از روستاهای همدان طی 7 سال گذشته به صورت مستمر و مدوام کار قالیبافی را انجام میدهد. او میگوید ظرف یک دهه اخیر با رکود در بازار فرش دستباف همدان که پشم با نقشه همدان بود، شاهد بودیم که شرکتهای تولیدی فرش ابریشم از قم و سپس تبریز به استان همدان آمدند.
او اضافه میکند: این شرکتها با دایر کردن کارگاههای آموزش بافت فرش ابریشم کار خود را در استان آغاز کردند و به مرور کارگاهها جمع شدند و آموزش دیدگاه در قبال دریافت دستمزد به عنوان فرش باف برای آن شرکتها فعالیت کردند.
این بافنده فرش با بیان اینکه تا 2 سال پیش وضعیت فرش ابریشم در بازار خوب بود، تصریح کرد: آن اوایل دستمزدهای خوبی بابت فرش پرداخت میشد اما به مرور به این بهانه که بازار فرش ابریشم نامناسب است از میزان سفارش برای بافت کاسته شد و همراه با آن نیز دستمزدها را کاهش دادند.
او میگوید: فرشبافی کار بسیار سختی است در این راه به مرور به چشمان و ستون فقرات و بافنده فرش آسیبهای جدی وارد میشود و اگر دستمزدهای دریافتی را به عنوان حقوق ماهانه تقسیم کنیم بعید میدانم بیشتر از 500 هزار تومان باشد و این در حالی است که در شبانهروز بیشتر از 12 ساعت وقت گذاشته و بیمه هم نداریم.
بیمه قالیبافان قطع شده است/ فرش با سلیقه مخاطب تولید شود
حمیدرضا فروزاناحسن، مدیر کارگاه قالی و گلیم احسن که به عنوان چهارمین نسل از خانواده این شغل را ادامه میدهد، میگوید: از سال 86 کارگاههای آموزش رایگان منجر به اشتغال قالیبافی را در منطقه مهربان و سپس در شهرستانهای رزن، کبودراهنگ، اسدآباد، بهار و همدان آغاز کردهام.
او که در حال حاضر در مرکز شماره 2 فنیوحرفهای همدان، خانه کارگر، فرهنگسرای دیزج و چند روستای منطقه قهاوند کارگاه آموزش قالیبافی منجر به اشتغال دارد، ادامه میدهد: در حال حاضر نزدیک به 100 هنرآموز داریم که جدیداً بر روی نخهای قدیمی استان با طرحهای روز کار میکنیم.
فروزاناحسن با بیان اینکه وضعیت هنر صنعت فرش امروزه بهگونهای است که اگر قالی با سلیقه و نوع نگاه مخاطب بافته نشود خریداری ندارد و باید برای جذب مشتری با سلیقه روز حرکت کرد.
او میگوید: دیگر مانند سالهای گدشته نیست که مردم فرش را به عنوان سرمایه نگاه میکردند بلکه امروز مردم به فرش مانند دیگر اقلام مصرفی نگاه میکنند که باید منطبق با مد روز و دکوراسیون و مبلمان خانه باشد و بعد از یک مدت کوتاهی بتوان آن را با فرشی نو و با طرحی جدید تعویض کرد. مدیر کارگاه قالی و گلیم احسن میافزاید: جوانان مانند گذشته فکر نمیکنند و امروزه فرش با تاروپود پشم و رنگ طبیعی متقاضی بیشتری دارد البته با توجه به این نکته که قیمت تمام شده فرش پایین باشد تا بتوانند پس از یک دوره کوتاهمدت آن را تعویض کنند.
وی یکی از مشکلات اساسی قالیبافی را قیمت تمام شده محصول دانست و گفت: باتوجه به اینکه قیمت تمام شده فرش در ایران در رقابت با رقبای خود یعنی هند و پاکستان بالاست بنابراین این دو کشور رقیب جای ایران را در بازار جهانی گرفتهاند و فرش تولیدی خود را به آمریکا و اروپا صادر میکنند.
فروزاناحسن در ادامه گریزی هم به فرش ابریشم زد و بیان کرد: بافت فرش ابریشم در منطقه همدان خصوصاً منطقه مهربان زیاد شده بود اما با بازار همدان همخوانی نداشت؛ چراکه بازار همدان تجاری و خواهان فرش پشم بود با رکودی که در بازار فرش ابریشم ایجاد شد، رویکرد به سمت فرش پشم بیشتر شده است.
او در این باره تأکید کرد: دستمزد فرش ابریشم به علت ریزبافت بودن بالاست اما فرش پشم چون درشت بافت است دستمزد کمتری دارد اما در سالهای گذشته چون بافندگان فرش بیشتر ابریشمبافت بودند اینک در خصوص پرداخت دستمزدها دچار مشکل شدهایم؛ زیرا بافندگان همچنان برای قالیبافی دستمزد فرش ابریشم را برای درشت بافت مطالبه میکنند.
مدیر کارگاه قالی و گلیم احسن بیمه قالیبافی را یکی دیگر از مشکلات این حوزه برشمرد و گفت: بیمه قالیبافی نزدیک به 2 سال است که قطع شده و مسئولان باید برای رفع این مشکل چارهای اندیشی کنند؛ چراکه عدم پوشش بیمهای باعث سرخوردگی قالیبافان شده است.
فروزاناحسن اضافه کرد: پرداخت تسهیلات با توجه به شرایط قالیبافی را یکی از دیگر مشکلات دانست که کارگاههای قالیبافی برای دریافت تسهیلات با با قوانین دستوپاگیر دست و پنجه نرم میکنند و از سویی دیگر با توجه به اینکه فرشبافی زمان بر است در صورت پرداخت باید تسهیلات حداقل یکسال تنفس داشته باشند تا قالی بافته و به بازار عرضه شود.
او درباره برگزاری نمایشگاه فرش نیز معتقد است که میتواند به آشنایی بیشتر شهروندان با هنر قالیبافی کمک کند.
آنچه که از فحوای سخنان قالبیافان و آنهایی که کارگاه دارند برمیآید مشخص میشود که بازار فرش همچنان در رکود بوده و نتوانسته به سالهای رونق خود بازگردد و باید مسئولان فکری اساسی برای برونرفت این هنر صنعت از وضعیت کنونی بیندیشند.
امید است که مسئولان در سالی که مزین به اقتصاد مقاومتی، تولید اشتغال است بیشتر از این هنر صنعت که در سطح استان همدان برای بیش از 40 هزار بافنده و شاید در همین رقم برای مشاغل وابسته ایجاد اشتغال کرده چارهاندیشی کنند که علاوه بر حفظ اصیلترین هنر ایرانی به اشتغال و رونق کسبوکار در جامعه کمک شایانی شود.