حدود 10 سال پیش، یعنی در سال 1385 بود که طرح پیادهراهسازی خیابان‌های شهر همدان به منظور کنترل ترافیک مرکز شهر (میدان امام خمینی(ره) ) مطرح و در همان سال‌ها با اجرای ناقص برخی طرح‌های تکمیلی در ایام مختلفِ سال این موضوع به نوعی در نطفه خفه شد.
اما هم اینک مسئولان شهری و اعضای شورا که می‌بینند با وجود ایجاد پل‌ها، زیرگذرها و روگذرهای هزینه‌بر نتوانستند از بار ترافیکی و آشفتگی مرکز شهر بکاهند و در این ارتباط انتقادهای زیادی بر آنان وارد شده است که باید پاسخگوی مردم باشند، طرح خاک خورده پیادهراهسازی خیابان‌های اکباتان و بوعلی را دوباره از آرشیو مصوبات شورا بیرون کشیده‌اند تا با اجرای آن بتوانند یک فعالیت پر فایده را برای دور بعدی انتخابات شورا که یک سال دیگر برگزار خواهد شد به مردم گزارش دهند. جدای از این گمانه‌زنی برای هدف شورایی‌ها در اجرای پیادهراه، بنابر آن داریم که در گفت‌وگو با مسئولان و متخصصان امر به بحث و بررسی این موضوع چالشی شهرمان بپردازیم.
اما به عنوان مقدمه برای ورود به این مسأله مختصری در خصوص این طرح به تحقیق پرداخته‌ایم که نتایج آن را در زیر می‌خوانید.
شاید بتوان نخستین جرقه‌های حیات‌بخشی به خیابان‌های شهری را در کتاب "مرگ و زندگی" شهرهای بزرگ آمریکایی اثر "جیکوبز" جست‌وجو کرد. وی با معرفی اصطلاح چشمان ناظر خیابان ارتقای کیفیت خیایان‌های شهر را برای عابران پیاده مطرح و بر نقش خیابان به عنوان یک فضای عمومی در ایجاد تعاملات اجتماعی تأکید کرده است.
حال با توجه به اینکه امروزه با گسترش شهرها در جهات مختلف و وابستگی شهروندان به وسایل نقلیه شخصی و عمومی برای تردد در سطح شهر، مشکلاتی از جمله مشکلات زیست‌محیطی، افزایش هزینه‌های مدیریت شهری و مصرف سوخت ترافیک و... به وجود آمده است و این موضوع در شهر همدان با 6 خیابان اصلی مشرف به میدان اصلی که از عرض کم برخوردار بوده و بسیاری از صنوف را در خود جای داده است بسیار محرز است می‌طلبد که به برنامه‌ریزی در این خصوص بپردازیم. به همین منظور از سال 1363 جرقه‌های تدوین طرح‌های مختلفی که به مسأله پیادهراه کردن رینگ نخست شهر نظر داشت، پرداخت که از جمله آن می‌توان به پیادهراه کردن خیابان‌های بوعلی و اکباتان در طرح تفصیلی شهر همدان که در سال 1367 مصوب شد و حذف ورود خودروهای شخصی در ساعات پر ترافیک اشاره کرد که البته همگی ناقص رها شدند.
با این حال و با وجود اینکه طرح‌های متعددی در 3 دهه برای حل این مشکل شهری به طور موقت به اجرا درآمده اما اجرای کامل طرح تفصیلی که به موضوع پیادهراهسازی رینگ نخست شهر می‌پردازد در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است چرا که معلوم نیست اجرای طرح پیادهراهسازی خواهد توانست اصل شهروندمداری و توجه به حقوق شهروندی که در منویات رهبر انقلاب هم بر آن تأکید شده را تحقق بخشد یا ...
به گفته رئیس کمیسیون خدمات شهری، تمام زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح از تسهیل در عبور و مرور تا توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی فراهم شده است.
کامران گردان، در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: با اجرایی شدن این طرح تا آخر شهریور ماه قسمتی از مشکلات ترافیکی و تردد در نقطه مرکزی شهر حل خواهد شد و بنابر این است که طرح مذکور به سایر خیابان‌های اصلی هم تعمیم داده شود.
وی با تأکید بر اینکه اجرای پیادهراهسازی برای همدان به شکل قانون، درآمده است بیان کرد: در ایجاد بی.آر.تی برای همدان هم به این مسأله توجه شده است.
گردان پیش‌بینی هزینه اولیه این پروژه را 8 میلیارد تومان اعلام کرد و گفت: در طرح‌های گذشته که به صورت ناقص به اجرا درآمد، مسائل اجتماعی و زیربنایی دیده نشده بود که در این دور، توجه به تسهیل در رفت و آمد و اقدامات اضطراری در اولویت است.
کارشناس معماری و شهرسازی استان همدان نیز در ارتباط با اجرای این طرح گفت: لازم است شورا در این ارتباط برنامه اولیه به صورت سیاست کلی و جزئی ارائه دهد و وظیفه هر سازمان را مشخص کند.
محمدرضا عراقچیان افزود: تمام شهرهای مناطق توریستی جهان که در حوزه گردشگری شهره هستند و یا شهرهایی که دارای بافت قدیمی می‌باشند دارای پیادهراه هستند تا سیطره و غلبه خودرو بر انسان‌ها را کاهش دهند.
وی با دفاع از اجرای این طرح گفت: به طور قطع شهرداری و شورای شهر که به جد موضوع را دنبال می‌کنند امکانات، زیرساخت‌ها و نیازها را از پیش تدارک خواهند دید.
عراقچیان بیان کرد: تنها دغدغه‌ای که مطرح است جابه‌جایی بیماران و نیز تخیله و بارگیری کالاها است که باید روی این موضوع بیشتر کار شود.
وی افزود: باید طرح چنان اجرا شود که افرادی که در این مناطق ساکن هستند به زحمت نیفتند، بلکه از سایر سازمان‌ها نیز خدمات بگیرند.
عراقچیان ضمن آرزوی موفقیت برای اجرای طرح گفت: برای رسیدن به تراز شهرهای انسان‌مدارانه اجرای طرح‌هایی که به هویت شهر ما و آثار تاریخی موجود در آن کمک کند ضروری است.
اما به اعتقاد دیگرکارشناسان مسائل شهری نبود مطالعه دقیق کارشناسی و ارزیابی شرایط و ملاحظات این طرح‌ها برای کاهش حجم تردد سواره در بافت مرکزی شهر و کاهش بار ترافیک و از سویی محدودیت‌های مسیرهای جایگزین تردد وسایل نقلیه، مخالفت ساکنان محلی، مخالفت اصناف، شرایط نامساعد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی، مشکلات جابه‌جایی کالا، پیوند ضعیف با بافت پیرامونی از جمله مشکلات و موانع اجرای طرح خواهد بود.
به اعتقاد پاکزاد در کتاب راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، ضرورت انتخاب زمان مناسب برای تبدیل مسیر به پیادهراه، مدیریت بهره‌برداری و نگهداری، هماهنگی با تمام ارگان‌های متولی مسائل شهری و شناسایی مکان‌هایی با توان بالقوه برای تبدیل به پیادهراه را می‌طلبد.
وی همچنین نداشتن نقش عمده در ساختار شبکه سواره اصلی شهر، دارا بودن ارزش‌های تاریخی، معماری و شهری قابلیت تبدیل به پیادهراه طبق نظر اکثریت مالکان و اهالی و نیز تردد بیش از 40 هزار نفر در روز از محور را جزو شرایط اولیه امکان‌سنجی تبدیل خیابان به پیادهراه معرفی می‌کند.
یک کارشناس و استاد دانشگاه آزاد اسلامی همدان که خود تحقیقی در این ارتباط داشته است می‌گوید: میدان امام خمینی(ره) همدان به عنوان میدان اصلی شهر به لحاظ عملکرد وسعت، موقعیت و ابنیه تاریخی پیرامون خود از اهمیت بسزایی برخوردار است.
با توجه به اینکه قرار است اجرای این طرح برای 2 خیابان شهر به سایر خیابان‌های اصلی هم تعمیم داده شود باید توجه داشت که علاوه بر آن در فاصله 700 متری از میدان عناصر ارزشمندی چون آرامگاه بوعلی، بازار قدیم شهر، امامزاده عبدا...، مقبره استرومردخای، تپه هگمتانه و... قرار دارد و به لحاظ قرارگیری کاربری‌های تجاری، اداری، خدماتی و... در این خیابان‌ها سهم قابل توجهی از مراجعات روزانه و هفتگی مردم را پذیرا هستند.
به اعتقاد محمدرضا حقی نقش این خیابان‌ها اگر چه بیشتر جابه‌جایی و دسترسی برای وسایل نقلیه است اما با نزدیک شدن به میدان امام(ره) و افزایش تراکم عابران، نقش اجتماعی‌شان شدت می‌یابد.
با این توصیف بنابر گفته‌های وی وقتی رینگ نخست شهر به پیادهراه تبدیل شود مباحثی پیش می‌آید که مهمترین موارد آن را در زیر می‌خوانید.
با توجه به اقلیم سرد همدان و وزش باد در فصول سرد پیاده‌روی در مسیرهای طولانی برای رسیدن به مرکز شهر برای مردم مشکل‌ساز خواهد بود.
با توجه به اینکه رینگ اصلی شهر محدوده وسعتی بیش از 150 هکتار را شامل می‌شود تبدیل شدن خیابان‌های آن به مسیر پیاده دسترسی به فضاها و خدمات کلیدی شهر را دشوار می‌کند.
با توجه به کمبود فضای پارکینگ عمومی در رینگ دوم شهر و اطمینان خاطر مردم از پارک خودرو در محلی امن نیاز به پارکینگ بیش از گذشته است که این موضوع به هزینه اجرای طرح پیادهراهسازی خواهد افزود.
در صورت پیادهراه شدن در مواقع ضروری به دلایلی چون افزایش فاصله طولی احتمال دسترسی به برخی خدمات چون آتش‌نشانی و پلیس در اسرع وقت با مشکل مواجه خواهد شد.
البته ناگفته نماند که این کارشناس به برخی اثرات مثبت اجرای این طرح نیز اشاره داشته است که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
امکان تعبیه دوچرخه در رینگ نخست تردد را راحت می‌کند.
استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و نیز کاهش تردد خودروهای شخصی تک سرنشین را در بر خواهد داشت.
حجم ترافیک خودروهای شخصی را کاهش می‌دهد.
در کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار خواهد بود.
ایمنی عابر پیاده را بیشتر می‌کند.
وضعیت خرده‌فروشی‌‌ها را افزایش می‌دهد.
برپایی مراسم‌های عمومی را در بافت مرکزی شهر مقدور خواهد کرد.
با این توصیف باز هم نیاز است تا با مقایسه فواید و محدودیت‌های فراوان حاصل از این طرح برای 2 خیابان اکباتان و بوعلی و تعمیم آن به سایر خیابان‌ها پیش از هر اقدام عملی و جبران‌ناپذیر به کار کارشناسی و مطالعه در این مورد بپردازیم.
