■ شهردار منطقه 2: به محض اطلاع از با ارزش بودن بنا مجوز تخریب را ابطال کردیم
■ رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و گردشگری شورای اسلامی شهر همدان: ممنوعیت تخریب بهصورت جدی به مالک اعلام شده است
سریال دنباله دارتخریب خانه های تاریخی در همدان در محله کبابیان با تخریب خانه های تاریخی کلید خورد . آنروز شاید کمتر کسی فکر میکرد این اتفاق به سرانجامی برسد که تخریب این خانه ها به یک جریان عادی تبدیل شود .
نزدیک به یک ماه و نیم پیش بخشهایی از خانه «خانجانی» در شهر همدان ویران شد. 2ماه پیش هم خانه دکتر «شیری» در همدان ویران شد. پیش از آن هم ویرانی مدرسه تاریخی «ظفر» همدان سر و صدا به پا کرده بود، آثاری بازمانده از دوره تاریخی قاجار و پهلوی که با این تخریبها، بخشی از تاریخ آنها نابود شد. این درحالی است که پرونده ثبت این عمارتها و البته خانهها و آثار دیگری که به تدریج درحال تخریب تعمدی هستند، در یکی 2سال گذشته تهیه شده، اما فرایند ثبت به قدری طول کشیده که نسخه دیگری برای آنها پیچیده شده است . اما اینبار به همت شهرداری همدان خانه اقبالیان سرنوشت دیگری پیدا کرد و از زمان اقدام به تخریب تا ثبت ملی شدن با حفاظت شبانه روزی شهرداری همدان زنده ماند . این درحالی بود که قبل از به ثبت ملی رسیدن خانه اقبالیان مجوز تخریب آن به عنوان یک بنای عادی صادر شده بود .
خانه اقبالیان یکی از بناهای تاریخی همدان در خیابان جهاننما است که پرونده آن برای ثبت ملی خارج از نوبت تهیه شده است و اخطار تخریب نکردن آن هم به مالک داده شده بود. در هفتههای اخیر اخطار تخریب نکردن آن به مالک داده شده بود، اما همچنان دوستداران میراث فرهنگی و رسانهها دغدغه تخریب این خانه را داشتند تا اینکه این خانه 13 دی ماه 1400به ردیف آثار ملی اضافه شد. خانه اقبالیان (حوائجی) یکی از با ارزشترین خانههای دوره مدرن در شهر همدان است. این خانه توسط معمار شهیر همدانی زندهیاد مهندس «محمود نیامی» طراحی شده و میتوان گفت، دقیقاً همگام با جریان روز حاکم بر معماری جهان طراحی شده است.
این خانه را میتوان برگرفته از سبک دستیل دانست که در سال 1917 توسط تئووان دوسبرگ متأثر از آثار پیت موندریان و نقاشان دیگر به وجود آمده است. نخستین معماری که تجربه موندریان را در معماری متجسم ساخت ریتولد بود که در اوترخت هلند به سال 1924 خانهای را به نام شرودر طراحی کرد که نقطه اوج معماری دستیل و از نخستین نمونههای معماری مدرن است. خانه اقبالیان یا حوائجی ترکیباتی بسیار متأثر از سبک دستیل دارد، رنگهای آبی و سفید، ما را یاد نقاشیهای موندریان و ترکیب متریالها، ما را یاد خانه شرودر میاندازد. نیامی همچنین از سنگهای روستای دیویجین در این خانه استفاده کرده که بومی همدان است و به نوعی این سبک را بومیسازی کرده و در استان همدان نمونه دیگری ندارد، بنابراین این بنا یک اثر معماری پیشرو در سطح جهانی محسوب میشود. اهمیت این سبک از این جهت مهم است که بخش اعظم معماری امروز جهان در ویلاسازی متأثر از این سبک است.
خانه اقبالیان از سنگهای روستای دیویجین نیز در این خانه استفاده کرده که بومی همدان است و به نوعی این سبک بومیسازی شده است و در استان همدان نمونه دیگری ندارد، بنابراین این بنا یک اثر معماری پیشرو در سطح جهانی محسوب میشود.
اما شنیدهها همچنان بر این اساس قوت دارد که با وجود اینکه خانه تاریخی اقبالیان روند ثبت ملی را طی کرده است، مالک در حال تخریب کردن محوطه داخلی این خانه است و این در حالی است که طبق گفته مسئولان میراثفرهنگی، شهرداری و مالک بهصورت مکتوب از روند پرونده ثبت ملی این خانه مطلع هستند.
خانه اقبالیان ملی شد
شامگاه دوشنبه 13دی ماه بر اساس مصوبات شورای ملی 8 اثر مربوط به استان همدان از سوی شورای ملی ثبت آثار تاریخی و فرهنگی غیرمنقول ثبت شد در میان این آثار خانه اقبالیان از جمله مواردی بود که در هفتههای اخیر تیتر رسانههای متعدد استان قرار گرفت مبنی بر آنکه تهدید تخریب در چند قدمی این خانه است.
خانه اقبالیان یکی از بناهای واجد ارزش معماری مدرن در خیابان جهاننمای شهر همدان است مدتها پرونده ثبت ملی آن در حال تخریب بود و اخطار عدم تخریب به مالک از سوی میراث فرهنگی داده شده بود، اما در همین فاصله به دلیل به ثبت ملی نرسیدن بنا مالک جهت تخریب و تبدیل بنا از شهرداری منطقه 2 مجوز تخریب را دریافت کرده بود اما شهرداری همدان به محض پی بردن به اهمیت بنا مجوز آن را ابطال کرد و همین باعث شد اکیپهایی شبانه روز از سوی شهرداری ناظر بر حفاظت از خانه اقبالیان باشد تا مبادا اتفاقات تلخ گذشته تکرار شود .
مجوز تخریب دارد
شهردار منطقه 2 همدان در گفتوگوی اختصاصی با همدانپیام، در توضیح چرایی این اتفاق گفت: بنا به درخواست مالک در تاریخ 2 دی ماه مجوز تخریب این بنا به درخواست مالک از سوی شهرداری صادر شد و دلیل آن هم این بود که این بنا محدودیت قانونی جهت حفظ و یا تخریب نداشت.به محض اطلاع از واجد ارزش بودن بنا مجوز تخریب را باطل کردیم
اما در همان روز دوم دی ماه پس از صدور مجوز تخریب از مراجع قانونی لزوم حفظ بنا به ما ابلاغ شد و ما دستوری مبنی بر ابطال این مجوز بلافاصله ابلاغ کردیم و مجوز اولیه از اعتبار ساقط شد.
حجت کریمیجاوید در ادامه افزود: دستور توقف اجرای مجوز همان زمان به مالک از سوی شهرداری اعلام شد و روز گذشته مطلع شدیم پرونده ثبت ملی خانه اقبالیان در شورای ثبت ملی خارج از نوبت مورد بررسی قرار گرفت و این خانه به آثار ملی میراثفرهنگی افزوده شد. حالا نظارت بر حفظ این خانه بر عهده شهرداری و میراث فرهنگی است، اما آنچه ما میتوانیم نظارت کنیم شواهد بیرونی و ظاهری بنا است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا حالا این خانه از آسیب تخریب مصون خواهد بود، گفت: در نظارت بر حفظ خانه تلاش میشود، اما این مهم هم میتوان در نظر گرفت که ما از تغییرات داخل بنا ممکن است مطلع نشویم و مالک شاید اقدام به تغییراتی در معماری بنا از داخل انجام دهد که این از اختیارات نظارت ما خارج است. شهردار منطقه یک گفت: آنچه به ما حکم میکند در این زمینه قوانین و مقررات است ما نمیتوانیم از حالت تهدیدی در چنین حوزههایی نسبت به مالک ورود کنیم و اگر اتفاقی خلاف آن بیفتد بر اساس قوانین و مقررات حاکم رفتار خواهد شد و در غیر اینصورت موارد دیگر از دست ما خارج است.
شهرداری و میراث ناظر بر حفظ خانه
در این زمینه رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و گردشگری شورای اسلامی شهر همدان نیز به همدانپیام، گفت: در هفتههای گذشته مجوز تخریب از سوی مالک گرفته شده بود، اما حالا پس از به ثبت ملی رسیدن خانه اقبالیان شرایط حفظ و نگهداری آن متفاوت است .
صفری افلاکی افزود: این خانه واجد ارزش معماری است و شهرداری هم مجوز اولیه را طبق قوانین ساختوساز به مالک اهدا کرده است، اما حالا پس از آنکه اهمیت معماری برای شهرداری در قالب نامههای اداری از سوی مراجع قانونی ابلاغ شد نظارت و حفاظت از آن جدیتر شده است.
وی گفت: ممنوعیت تخریب بهصورت جدی به مالک اعلام شده است و حتی شهردار بلافاصله در محل پروژه آماده و اهمیت حفظ بنا را مورد توجه قرار داده است.
صفریافلاک همچنین عنوان کرد: از این به بعد نظارت میراث فرهنگی و شهرداری بر حفظ این خانه قوت خواهد گرفت. همچنین امروز میراثفرهنگی در قالب نامهای به فرمانداری و شهرداری اعلام کرده است که بنای اقبالیان وارد فهرست آثار ملی ایران شده است و باید از تخریب آن جلوگیری شود.
ردپای اشتباهات مدیریتی
تجارب اتفاقات تلخ در حوزه خانههای تاریخی بیانگر آن است که مالک بنای خانجانی هم در ماههای گذشته درخواست پروانه ساختوساز کرده و ظاهراً مجوز موردنیاز را از شهرداری گرفتهاند. به نظر میرسد تخریبها به نوعی واکنش مالکان به ثبت بنا بوده است.
اینگونه به نظر میرسد که نامههایی که میراث فرهنگی برای ثبت خانهها برای مالکان فرستاده، بیشتر مالکان را ترغیب کرده تا آنها خانههای خود را خراب کنند. برخی دوستداران میراثفرهنگی میگویند، درواقع برای نشان دادن اعتراض نسبت به ثبت خانههایشان با لودر درحال تخریب این بناهای قدیمی هستند.
این اتفاق هماکنون و در بناهای تازه تخریب شده رخ میدهد، به این شکل است که پرونده ثبتی بناهای تاریخی توسط میراث فرهنگی شکل میگیرد و نامه به مالک فرستاده میشود که این بنا در حال ثبت است، اما مسأله اصلی این است که دفتر ثبت وزارتخانه قدم اصلی را برای بررسی این پروندههای ثبتی برنمیدارد.
تخریب خانهها در بافت تاریخی همدان که در یکی، 2 سال گذشته شکل زنجیرهای به خود گرفته، در ماههای گذشته سرعت گرفته بود، بهطوری که آخرین بار 2 خانه خانجانی و خوشبخت در فاصله ۲۴ ساعت از یکدیگر ویران شدند.
قانون چه میگوید؟
اما قانون چه میگوید ؟ براساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی، «هر کس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطهها و مجموعههای فرهنگی، تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور، که مستقلاً نیز واجد حیثیت فرهنگی- تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک تا 10سال محکوم میشود.»
در ماده ۵۶۴ این قانون نیز تأکید شده که «هر کس بدون اجازه سازمان میراث فرهنگی و بر خلاف ضوابط مصوب اعلام شده از سوی سازمان مذکور به مرمت یا تعمیر، تغییر، تجدید و توسعه ابنیه یا تزئینات اماکن فرهنگی ـ تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی مبادرت کند، به حبس از 6 ماه تا 2 سال و پرداخت خسارت وارده محکوم میشود.»
اکنون باید منتظر ماند و دید آیا سرنوشت خانه اقبالیان هم به دیگر خانههای تخریب شده در سکوت ختم میشود یا نظارت و قانون و اعمال جرایم محدودیت برای آن ایجاد خواهد کرد.
