پس از نیم قرن فعالیت

نشر دانشجو به پستو رفت

 "نشر دانشجو" شناخته شده‌ترین کتاب فروشی شهر در ابتدای خیابان مهدیه محل اصلی خود را به "موتورفروشی" واگذار کرد تا در زیر راه پله و طبقه بالای یک ساختمان به پستو برود.

هنوز دانشجویان دهه 60 تا امروز این مرکز کتاب را به یاد دارند. مرکزی با نام «نشر دانشجو» که اغلب کتاب‌های درسی دانشگاه در دوره و رشته‌های مختلف را به فروش می‌رساند تا دانشجو در پی کسب دانش، بی‌بهره از کتاب نباشد.
من یقین دارم کمتر دانشجویی در استان باشد که یکبار گذرش به این مرکز نخورده باشد.

اما حالا این مرکز پس از نیم قرن فعالیت فرهنگی جای خود را به موتورفروشی داده است تا گواه افت مطالعه و جایگزین شدن غیر اولویت با اولویت باشد.

وقتی تابلوی نشر دانشجو پایین آمد و این فروشگاه بزرگ کتاب، از کتاب‌های دانشگاهی خالی شد، شاید کمتر کسی برایش پرسش نشده باشد که چه بلایی برسر نشر دانشجو آمده‌است.

اما در این بین جای تعجب آنجاست که مدیر مجموعه می‌گوید: هیچ مسئولی از مسئولان حوزه فرهنگ و ارشاد، کتاب و کتابخانه‌ها گرفته تا اساتید دانشگاه و حتی خبرنگاران سراغ ما نیامدند تا ببینند ماجرا از چه قرار است.البته از بازدید سرزده مأموران شهرداری همدان غافل نشویم که آمدند و گفتند محل جدید مسکونی است و باید عوارض پرداخت شود که قانون فعالیت مراکز فرهنگی و معافیت این مراکز از مالیات به آنان یادآوری شد.

مجتبی ملک محمدی، مدیر باسابقه نشر دانشجو در گفتگو با خبرنگار ما مقدمه‌ای از فعالیت این مرکز گفت و اظهار کرد: از سال 67 مشغول فعالیت در این مرکز هستم. نشر دانشجو ابتدا در چهارراه عباس آباد بود که از سال 74 به بعد به اول خیابان مهدیه انتقال پیدا کرد.

ملک‌محمدی با بیان اینکه مردم همدان از گذشته‌های دور اهل کتاب و کتابخوانی بودند، افزود: در گذشته در خانه‌های قدیمی، یک کتابخانه شخصی وجود داشت و کتاب‌های مختلف را در آن می‌گنجاند تا برای مطالعه استفاده کنند. اما در خانه‌های جدید چیزی به نام کتابخانه وجود ندارد.

وی علت جابجایی به طبقه فوقانی و در پستو قرار دادن کتاب را چنین توضیح می‌دهد: درآمد حاصل از فروش کتاب بنا‌به دلایل بسیار، ناچیز شده‌است وقتی دیدیم درآمد حاصل از اجاره دادن این مرکز بیشتر از فروش کتاب است به این دلیل، مرکز فروش کتاب‌ را به طبقه بالا انتقال دادیم.

وی ادامه داد: وجود جزوات به صورت پی‌دی‌اف، دسترسی به اینترنت و گرانی کتاب در کنار سایر عوامل باعث شده درآمد حاصل از فروش کتاب بسیار افت کند.

ملک‌محمدی با اشاره به اینکه در دوره‌ای هستیم که دانشجویان به فکر معلومات و اطلاعات اضافی نیستند و بیشتر هدفشان نمره گرفتن و پاس کردن کتاب‌ها شده است افزود: پیش از این دانشجو وقتی وارد این مرکز خرید می‌شد، انواع کتاب‌های آموزشی برای درس موردنظر خود می‌گرفت اما هم اینکه اگر دانشجو کتابی هم بخواهد به جزوات اینترنتی که معلوم نیست درست باشند یا غلط بسنده می‌کند تا نمره‌ای بگیرد.

محمدی، نظارت ضعیف مسئولان به حوزه کتاب را مشکل جدی دانست و افزود: وجود پاساژ چهل ستون برای فروش کتاب‌های دست دوم، کتاب‌های غیراصلی مثل زیراکس و کپی شده باعث رکود بازار کتاب و فروش حاصل از آن شده است و در این زمینه هیچ نهادی مسئول رسیدگی به کتب تقلبی نیست. علاوه بر این افرادی هم کتاب‌هایی را در سطح خیابان پخش کرده می‌فروشند و یا بازاریابانی هم کتاب‌هایی را جمع کرده و به برخی مراکز عمومی برای فروش می‌برند که این نظارت نشدن‌ها باعث ایجاد چنین بازارهایی برای فروش کتاب و متضرر شدن کتاب فروش‌ها شده است.

وی با اشاره به اینکه بیش از 50 هزار عنوان کتاب که 280 عنوان آن از انتشارات نشر دانشجو است در این مرکز به فروش می‌رود افزود: شاید تخصیص ندادن یارانه کتاب به عموم مردم جامعه برای اینکه کتاب در سبد کالایی خانوارها قرار بگیرد راه حلی برای ترغیب مردم به کتاب و کتابخوانی باشد.

با این توصیف و بیان مشکلات حوزه کتاب و کتابخوانی باید به ابتدای مقدمه خود برگردیم که توسعه باعث ترویج فرهنگ کتاب خواهد شد چرا که ایجاد زیرساخت‌های اساسی و لازم برای ترغیب مردم به کتاب و کتابخوانی است که احساس نیاز به خواندن و بینش بیشتر را فراهم می‌کند اما این اتفاق و خارج کردن این زیرساخت خود می‌تواند آسیب جدی باشد که با بررسی این مهم در خصوص تعطیلی و یا تغییر وضعیت برخی مراکز نشر و فروش کتاب در همدان می‌توان آنرا به عینه یافت.



ترویج فرهنگ مطالعه، موجب توسعه می‌شود. جمله‌ای شیک اما اشتباهی استراتژیک که در آزمون تاریخی شکست خورده است. به زعم بنده با کتاب‌خوانی نمی‌توان به توسعه رسید بلکه با توسعه است که کتابخوانی و فرهنگ مطالعه در جامعه‌ قوام گرفته و دوام می‌یابد.

توسعه‌یافتگی و ساختار نهادینه شده آن در زیست خودآگاهانه‌اش، مطالعه را از نیازی فانتزی و انتزاعی به نیازی ضروری و انضمامی تبدیل  و آن را اثربخش می‌سازد.

در جامعه‌ای که مطالعه کردن بر ساختار سطح و سبک زندگی بنا شده و لازم و ملزومات آن با هم منطبق نیست و نقش مؤثری در سازوکارهای عینی و عملی ندارد، کتاب به تزئین زیستن تبدیل می‌شود نه تضمین آن .این البته در مزمت مطالعه کتاب نیست بکله درباره طریقت آن است.

یکی از دلایل گریز از مطالعه در جامعه ما این است که شباهت و سنخیتی بین جهان کتاب و زیست جهان آدم‌ها وجود ندارد و گویی دو جهان موازیند که به هم نمی‌رسند.

اما توسعه‌یافتگی شیوه‌ای از زیستن را خلق می‌کند که خواندن کتاب، مطالعه و آگاهی را به مثابه امری ضروری و گاه ضربتی ایجاب کرده و بخشی از ماهیت و هویت آن می‌شود. در این وضعیت دیگر نیازی به توسعه برای کتاب خواندن نیست، کتاب خواندن به ضرورت توسعه و حفظ و تداوم آن بدل می‌شود که از آن گریزی نیست در حقیقت کتاب خوان شدن حاصل توسعه است نه توصیه. توسعه است که مطالعه را به یک مطالبه فردی و عمومی تبدیل می‌کند.

با این دیدگاه در همدانی که داعیه‌دار فرهنگ و تمدن است و طبق آمارها سرانه مطالعه در آن از میانگین کشوری بالاست اتفاقی عجیب در حوزه کتاب نظرم را جلب کرد اتفاقی که به جای توسعه زیرساخت کتاب در حقیقت به پستو رفتن کتاب را نشان می‌دهد.