همدان به مرحله بحران آب رسید

این‌آب به سرآمد

■ وبینار اختصاصی با متولیان مدیریت آب در استان

آخرین اطلاعات مربوط به سد اکباتان ذخیره 19درصدی را نشان می‌دهد. آن‌طور که مسئولان آب استان از بهار سالجاری اعلام می‌کنند ذخایر سدهای استان تا اواسط آبان‌ماه به پایان می‌رسد. اطلاعات هواشناسی نیز از نبود بارش در فصل پاییز را نشان می‌دهد.
زنگ خطر بی‌آبی از اسفندماه سال 1399 به صدا درآمده بود و مسئولان و کارشناسان از فروردین‌ماه سالجاری خبر مواجه شدن همدان با سدهای خالی از آب را داده بودند. هرچند که کاهش منابع آب‌های زیرزمینی همدان از سال 1383 مطرح شده و انتقال آب از تالوار نیز بر همین اساس برنامه‌ریزی و مصوب شد، اما با وجود موانع برای این انتقال پس از صرف هزینه‌های کلان، طرح نیمه‌کاره ماند و پس از آن نیز مسئولان فکر کارشناسانه‌ای برای روزهای بحرانی و حفظ منابع زیرزمینی نکردند که اگر برنامه‌ریزی و اقداماتی صورت می‌گرفت اکنون مجبور به استخراج آب از عمق زمین برای تأمین آب شرب شهر همدان نبودیم.
این ورشکستگی آبی در همدان سبب شده تا مسئولان اعلام کنند احتمالاً از آبان‌ماه به‌ بعد همدان روزی یک ساعت آب داشته باشد هرچند که مدیریت بحران هنوز به ورشکستگی آبی در همدان باور ندارد و می‌گوید براساس بارندگی‌ها برای استان برنامه‌ریزی کرده‌ایم و یا اگر سدها خشک شدند با استفاده از قوانین مدیریت بحران چاه‌های آب کشاورزان را اجاره می‌کنیم و مشکل را به ‌این صورت حل می‌کنیم و هیچ‌گاه نباید از نزولات آسمانی ناامید شد.
کارشناسان پیش از این هم درباره تأمین منابع آب‌های پایدار برای همدان سخن گفته‌اند، اما با وجود اینکه تا خشک شدن سد اکباتان چند هفته بیشتر باقی نمانده، اما هنوز مسئولان اقدامی به‌جز انتقال آب اضطراری از چاه‌های خالق‌وردی نکرده‌اند.
قنواتی که در همدان وجود داشته و اکنون خبری از آنها نیست می‌توانست عمده مصرف شهر را تأمین کند اما با ساخت‌وسازها و رسیدگی نکردن به آنها از بین رفته‌اند. در موردی هم هنگام گودبرداری برای ساخت‌وساز که با قنوات کهنه و مسیر آنها مواجه می‌شوند به‌جای احیا آنها را کور می‌کنند. اقدامات غیرکارشناسی و توجه نکردن به آیندگان بحران خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی را به‌ دنبال دارد که اکنون با آن مواجه شده‌ایم.
بسیاری از مسئولان بر این باور هستند که امکان ندارد نزولات آسمانی در کشوری وجود نداشته باشد، اما امسال براساس پیش‌بینی‌های هواشناسی، حداقل در پاییز بارش نداریم و این نشان می‌دهد که آب را برای آیندگان باید ذخیره کنیم و برای مصرف آن برنامه داشته باشیم. کره‌جنوبی هیچگاه با مشکل کمبود آب مواجه نبوده، اما سدهای کوچک با مخازن مدرنی ساخته شده که آب‌های جاری را در خود ذخیره کرده و آنها را به دریا هدایت می‌کند. این نشان می‌دهد که هدر ندادن آب باید جزو اصلی‌ترین برنامه‌ها باشد تا امروز مسئولان خبر از خشک شدن سدها و به دنبال آن ساعتی شدن آب در شبانه‌روز را ندهند.
در ادامه صحبت 4 نفر از مسئولان در وبینار همدان‌پیام درباره کم‌‌آبی و خشکسالی همدان در سالجاری صحبت کرده‌ و به تعدادی از پرسش‌ها پاسخ داده‌اند.

■ مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همدان؛محسن جعفری‌نژاد بسطامی

 به دنبال حقابه محیط‌زیست هستیم

 در بحث انتقال چه در بحث تالوار و چه در بحث انتقال اضطراری آیا به مسائل محیط‌زیستی توجه شده است یا منتقد آن هستید؟
ما به دنبال حقابه محیط‌زیست هستیم چه در بحث تالاب‌ها و چه در بخش‌های دیگر این آب از مناطق تحت مدیریت، برداشت نشده که بخواهیم نظر بدهیم، اما اگر از حوزه تالاب‌ آق‌گل برداشت می‌شد حتماً ورود پیدا می‌کردیم.
اینکه بدانیم این انتقال چه تأثیری بر محیط‌زیست می‌گذارد مستلزم این است که یکسری داده‌ها مانند سطح آب‌های زیرزمینی، نحوه و مدت برداشت داشته باشیم که در دسترس ما نیست. این وظایف به عهده وزارت نیرو است و مکلف است که همه اینها را به عنوان پیش‌نیاز کار بررسی کند. دوستان در حوزه آب در این نشست حضور ندارند که این اطلاعات را بدهند، اما آنها موظف هستند که همه این موارد را در نظر داشته باشند.
در محیط‌زیست از تالاب‌ها به عنوان شاهدان طبیعی استفاده می‌کنیم. اگر حال تالاب خوب باشد بدون اینکه داده‌ای داشته باشیم برآوردمان این است که مدیریت در منابع آب بالادست به خوبی صورت می‌گیرد. اینکه تولید آب از منابع آبی زیرزمینی و سطحی با مصرف تناسب دارد یا خیر جای بحث دارد و در کل کشور و استان دچار مشکلات آبی شده‌ایم یعنی مطمئناً مشکلاتی در مدیریت منابع آب وجود داشته است.
ما باید بپذیریم که در حوزه‌های مختلف نتوانسته‌ایم آب موجود را مدیریت کنیم. ما نیازمند یک تغییر جدی هستیم هرچند تغییراتی صورت گرفته، اما کافی نیست. وقتی در خوزستان بحران آب وجود دارد به این دلیل است که در مصرف و مدیریت پایین‌دست اتفاقاتی افتاده که سبب شده با بحران مواجه شویم.
حضور آقای طالبی هم در این نشست نشان می‌دهد که دچار مشکلاتی در حوزه آب استان هستیم. پس به‌نظرم بازنگری در برخی بخش‌ها به خصوص در مدیریت مصرف شرب و کشاورزی الزامی است و باید جدی‌تر به آن ورود کنیم.

 پیشنهاد شما برای مدیریت آب استان چیست؟
استان همدان و کشور ایران باید بپذیرد با بارندگی کم مواجه است. در حال‌حاضر کشاورزی ما به جای اینکه جنبه اقتصادی داشته باشد بیشتر جنبه اجتماعی دارد.
درست است که آبیاری نوین و کشت گلخانه‌ای درحال گسترش است، اما کافی نیست. پس برای صرفه‌جویی و بهره‌برداری صحیح از منابع آبی باید بیشتر به سمت کشاورزی برویم که برای اقتصاد کشور توجیه داشته باشد. در بخش آب شرب و سدها هم حتماً باید بازنگری صورت بگیرد چراکه اگر با همین میزان مصرف پیش برویم هر چقدر هم آورده آبی داشته باشیم ممکن است باز هم نتوانیم پاسخگو باشیم.
امروز به خاطر مشکلاتی که وجود دارد باورشکستگی آبی مواجه هستیم پس مدیریت‌های مقطعی نکنیم و مشکلات را از ریشه حل کنیم.
ما باید بپذیریم امروز در بحث تولید و چگونگی مدیریت منابع آب و مصرف آن در بخش‌های کشاورزی و شرب ایراداتی داریم و اگر با همین وضعیت پیش برویم در آینده شاید مشکلات عمده‌تری را شاهد باشیم.

  از شما به ‌عنوان سازمانی که باید برخی از مجوزها برای برداشت آب از منابع زیرزمینی گرفته شود آیا در بحث آب‌های اضطراری استعلام و مشورتی انجام شده است؟
از ما به عنوان سازمان محیط‌زیست نظر و استعلام نگرفته‌اند، حتماً به دلیل اضطراری بودن و موضوع مدیریت بحران در کمیته بحران این تصمیم‌گیری شده است، اما در سطح کلان که مربوط به پروژه تالوار است مجوزهای لازم از محیط‌زیست گرفته شده است.

 آیا تاکنون در بحث ارائه مجوزها در منگنه قرار گرفته‌اید؟ مجوزهای شما و تأیید نکردن‌ها از سوی سازمان چقدر قدرت بازدارندگی دارند؟
از روزی که در همدان هستم اصلاً چیزی به معنای سفارش نداشته‌ایم. تلاش کرده‌ایم هر چه قانونی است انجام بدهیم از این پس هم اگر مشکلی به وجود بیاید حتماً پیگیری‌های قانونی را انجام خواهیم داد، اما فکر می‌کنم منظور شما همان آب اضطراری است که پیش از این هم گفتم انتقال آب اضطراری چون در مباحث بحران می‌گنجد و احتمالاً برداشت کوتاه‌مدت صورت خواهد گرفت با مجوزهای غیر از محیط‌زیست صورت گرفته است.
 

مدیریت آب براساس بارندگی‌هاست
علیمردان طالبی- مدیرکل مدیریت بحران استانداری همدان

 با توجه به اینکه در همدان سند 20ساله تدوین شده است، بفرمایید با توجه به آن چه اقداماتی در زمینه مدیریت آب استان شده است؟
آن‌طور که ذهنم یاری می‌کند هر 5 سال یک‌بار در منطقه خشکسالی داشته‌ایم اگر در خاطرتان باشد در سال 1387 سداکباتان خشک شد و یک قطره هم آب نداشت.
ای کاش دوستان آب‌منطقه‌ای هم در این وبینار حضور داشتند، اما برای تأمین آب استان برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت داریم. برنامه کوتاه‌مدت همان است که تا 20سال پیش برای تأمین آب شرب می‌شد. متأسفانه بیلان آب (میزان برداشت نسبت به میزان تزریق) در تمام دشت‌ها منفی است.
برای میان‌مدت دولت برای تأمین آب شرب در این مدت افزایش ارتفاع سداکباتان بوده. ظرف 15سال گذشته با افزایش ارتفاع سداکباتان میزان حجم آن از 8 میلیون مترمکعب به حدود 45میلیون مترمکعب رسیده، و این درصورتی است که بارندگی و ورودی آب داشته باشیم.
امسال 43درصد در حوزه سداکباتان کاهش بارندگی داشتیم و میزان روان‌آب‌ها 75درصد کاهش پیدا کرده است. درواقع ورودی آب سد از 40 میلیون مترمکعب امسال به حدود 24میلیون مترمکعب رسید؛ این یعنی بحران طبیعی که باید به آن ورود کرد.
یک‌سری کارها نرم‌افزاریست و یک‌سری اقدامات سخت‌افزاری است. بخش نرم‌افزاری، مدیریتی موضوع است که بتوانیم همان مقدار آب کمی که در سد ذخیره شده را طوری تقسیم کنیم که بتوانیم به عنوان مثال تا آبان‌ماه آن را به مصرف برسانیم. از طرفی یک‌سری اقدامات مدیریتی دیگر از جمله اجاره چاه، حفر چاه و آبرسانی از حوزه‌های دیگر را باید انجام بدهیم که درحال انجام هستند. یعنی ما باید بتوانیم برای عبور از این وضعیت از اقدامات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و بخش‌های تنظیم مربوط به صرفه‌‌جویی، کاهش فشار و درصورت نیاز جیره‌بندی انجام شود تا از این وضعیت عبور کنیم.
 با توجه به کمبود بارش گفته می‌شود از آبان‌ماه ممکن است روزی فقط یک ساعت آب شرب داشته باشیم با این حال آیا قرار است همچنان از عمق زمین‌های کبودراهنگ و از خط اضطراری آب به همدان منتقل شود یا برنامه دیگری برای تأمین آب پایدار دارید؟
در این مدت این‌طور برنامه‌ریزی شده که عمده آب همدان از سد تأمین شود. این نکته را هم بگویم که حوزه آبریزی که با خط اضطراری به همدان منتقل می‌شود با حوزه آبریز کبودراهنگ یکی نیست و مجزا از هم هستند یعنی برداشت آب اضطراری تأثیری بر دشت‌های کبودراهنگ ندارد و جزء حوزه‌ آبریز دشت زرین‌آباد است.
نکته بعدی این است که در تمام دنیا آب از طریق آب‌های سطحی و زیرسطحی تأمین می‌شود که بارش هم دست کسی نیست. در مواقعی بارش در همدان در یک سال آبی 330 میلی‌متر است که در سال خشک مانند امسال به 250میلی‌متر و در ترسالی به بالای 500 میلی‌متر می‌رسد، بنابراین کل مدیریت آب براساس بارندگی‌هاست و اگر مبنای بارندگی را صفر بگذاریم اصلاً نباید بر این موضوع مدیریتی داشته باشیم. قرار نیست آنقدر هم خداوند متعال مردم را آزمایش کند و اصلاً بارندگی در زمستان و پاییز نداشته باشیم. در تمام دنیا هم مدیریت آب در شرایط زمان، خشکسالی و ترسالی صورت می‌گیرد.
بحثی با عنوان مدیریت حوزه آبریز وجود دارد و وقتی از هدر رفتن آب‌ها صحبت می‌کنید این‌طور برداشت می‌شود که اجازه ندهیم آب به حوزه‌های دیگر برسد. به عنوان مثال ترکیه جلوی تمام آب‌هایی که در سرزمین خودش است را بگیرد و اجازه ندهد به سوریه و عراق آبی برسد و یا افغانستان مرز آبی را ببندد و آب به ایران ندهد. اینکه هر استان و یا حوزه آبریز اعلام کند که اجازه نمی‌دهم آب به پایین‌دست برود امکان‌پذیر نیست. بالأخره در طول تاریخ زمین‌شناسی و بیولوژیک منطقه، آب‌ها به پایین‌دست حرکت می‌کردند و تمدن پایین‌دست براساس این حقابه‌ها شکل گرفته‌اند.
آقای خزایی موضوع مهمی را مطرح کرد. بله درست است حفظ خاک تا جایی که امکان دارد باید انجام شود، اما مدیریت آب در حوزه پیوسته است، اما متأسفانه این موضوع در سنوات گذشته نادیده گرفته شده و پشت سر هم سد و آبگیر ساخته‌اند. یکی از اساتید می‌گفت برای یک آب 8-7 مورد سرمایه‌گذاری شده درصورتی که شاید با یک یا 2 مورد سرمایه‌گذاری می‌توانستیم به بهترین نتیجه برسیم. درصورتی می‌توانیم بخشی از آب را در استان نگه داریم که بتوانیم حقابه پایین‌دست را هم بدهیم. اگر سیلاب‌ها عبور نکنند سد کرخه و سد ساوه از کجا باید پر شوند؟
 آقای طالبی این نکته را درنظر بگیرید که منظور از هدررفت آب، دادن حقابه پایین‌دست نیست. منظور هدایت نشدن آب‌های ناشی از بارش‌های فراوان، سیل و یا لبریز شدن سد است.
مدیریت سیلاب را نمی‌خواهم اینجا مطرح کنم. بحث این است که بگوییم هرچه آب در استان وجود دارد را نگذاریم هدر برود این تفکر درست نیست.
هم‌استانی‌های پایین‌دست حقابه دارند که سال‌هاست این حقابه کم شده است بخشی از این حقابه هم مربوط به محیط‌زیست است و اگر حقابه آن را ندهیم محیط‌زیست را از بین برده‌ایم.

 از دهه 40 مشکل آبی همدان مطرح است ولی امروز با ورشکستگی آبی مواجه شده‌ایم و شما هم 15سال است که در سمت فعلی مشغول خدمت هستید در این مدت چه اقداماتی برای مواقع اضطراری و بحران شدید یا همان ورشکستگی فکری برای امروز کرده‌اید؟
وضعیت بحران همدان فقط مربوط به همدان و ایران نیست شما نقشه بحران آب دنیا را در اینترنت جست‌وجو کنید، می‌بینید که فقط ما نیستیم که با چنین بحرانی مواجه هستیم.
من در ابتدا هم گفتم برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، بلندمدت و میان‌مدت بوده است. آیا افزایش ارتفاع سد اکباتان که 14سال گذشته انجام شد و کنترل و افزایش میزان ذخیره رودخانه یلفان از 8 میلیون مترمکعب به حدود 45 میلیون مترمکعب رسیده آیا اقداماتی در راستای مدیریت و بحران آب نبوده است؟ اگر این اقدامات انجام نمی‌شد آیا وضعیت آب همدان همین‌طوری بود؟ یا اگر خط تالوار انجام نمی‌شد امروز می‌توانستیم آب اضطراری به همدان منتقل کنیم؟
 سدهای استان که با بارش‌ها پر می‌شوند امروز خالی هستند. چه فکری برای امروز سدها کرده‌اید؟
شما برگشتید نقطه سر خط. پروژه برای تأمین آب پایدار انجام شده است تأمین آب پایدار یعنی اینکه برای آب‌های سطحی و زیرسطحی برنامه داشته باشیم، که با انجام این پروژه‌ها یعنی برنامه وجود داشته است.

 تا چه زمانی می‌خواهید از آب اضطراری استفاده کنید؟
استفاده از آب‌های اضطراری قانون مدیریت بحران است و در شرایط اضطراری باید از هر منبعی برای تأمین آب شرب استفاده کرد، حتی اگر آبی وجود داشته باشد و مدیری در شرایط اضطرار آب را به مردم نرساند متخلف محسوب می‌شود.
ما نمی‌توانیم میلیاردها میلیارد تومان صرف کنیم بر فرض اینکه روزی باران نبارد، بلکه برنامه‌ریزی‌ها بر مبنای وضعیت زمان انجام می‌شود. اگر شرایط اضطراری شود، می‌توانیم تمام چاه‌های کشاورزان را برای آب شرب استفاده کنیم. این قانون شرایط اضطراری است. حتی اگر مالکان آن با استفاده از چاه‌های آنها ممانعت کنند ما می‌توانیم با حکم دادستان از آن استفاده کنیم. قانون مدیریت بحران این است که در شرایط اضطراری از تمام منابع آبی استفاده کنیم.

از ابتدا به دنبال کاهش مصرف آب بوده‌ایم
■ محمد شهرام‌پرورش؛ معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی استان همدان

سازمـــان جهادکشاورزی استان برای حفظ منابع آبی و کاهش مصرف آب تاکنون چه اقداماتی انجام داده است؟
عمده مصرف بخش کشاورزی از آب‌های زیرزمینی است. از سال 1371 که توسعه آبیاری‌های تحت‌فشار و نوین مطرح شد همدان یکی از استان‌هایی بود که در آن پیشتاز بود و تا امروز بیش از 60 هزار هکتار از اراضی مستعد استان آبیاری تحت ‌فشار و نوین می‌‌شود.
ضریب مصرف آب برای هر کیلوگرم تولید یک مترمکعب برای 6/1 کیلوگرم تولید بود، اما اجرای سلسله اقدامات در این حوزه بهره‌وری را به 6/2 کیلوگرم تولید در ازای هر مترمکعب آب رساند. یعنی سازمان جهادکشاورزی قبل از بحران آب به دنبال مصرف بهینه بوده است، اما کارهایی که امسال در استان برای صرفه‌جویی در آب و مصرف بهینه باید انجام بدهیم آغاز کشت پاییزه امسال باید با توجه به بارش‌ها باشد که در برخی نقاط استان کمتر و در برخی نقاط بیشتر پیش‌بینی شده است، اما چون در برخی کشت‌ها مانند گندم و دانه‌ کلزا خودکفا هستیم باید برای کشت آنها در 3 ماه ابتدایی برنامه درستی داشته باشیم.
اگر کم بارندگی ادامه داشته باشد یقیناً باید سطح کشت برخی از اقلام پرآب‌بر را کاهش بدهیم به دنبال این هستیم که میانگین تولید در هکتار را بالا ببریم باید استفاده از تناوب‌های مناسب، حضور مناسب و تاریخ کشت درست را اجرا کنیم تا بتوانیم پایداری در اراضی کشت دیم را داشته باشیم.
 با توجه به اینکه افزایش کشت گلخانه‌ای در دستور کار جهادکشاوری است و آمارها و مشاهدات نشان می‌دهد که مقدار گلخانه‌های استان رو به افزایش است، اما آمار حاکی از آن است که همچنان مصرف آب کشاورزی استان 92 درصد است.
سند ملی کشاورزی تهیه و منتشر شده که مصرف آب در بخش کشاورزی بیشتر از 71 درصد نیست.
 در دنیا استاندارد مصرف آب در بخش کشاورزی 60 درصد است که با توجه به عددی که گفتید هنوز فاصله زیادی با استانداردهای دنیا داریم.
ما چاره‌ای نداریم که برای ماندگاری این سرزمین کشاورزان را به سمت کشت‌های گلخانه‌ای سوق بدهیم و محصولات کم آب‌بر تولید کنیم. در سنوات گذشته بیش از 8 هکتار گلخانه در ایران نداشتیم، اما در 2سال گذشته بیش از 7 هکتار گلخانه ایجاد کرده‌ایم. اگر موفق شویم 300 هکتار گلخانه سبزی و سیفی‌جات ایجاد کنیم به‌طور یقین مزارع کشت سبزی و سیفی‌جات به این سمت می‌آیند و صرفه‌جویی زیادی در آب می‌شود.
واقعیت این است که در شرایطی قرارگرفته‌ایم که باید خودمان را به آن وفق بدهیم و می‌توانیم با فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی بسیاری از مشکلات را حل کنیم.
در بخش آب باید تغییراتی در رویه مصرف آب شرب، صنعت و کشاورزی صورت بدهیم ما می‌توانیم با ابزارهای زیادی وضعیت آب را بهتر از امروز بکنیم.
در استان 2 هزار و777 رشته قنات داریم که می‌توانیم با لایروبی این رشته قنات‌ها امورات را بگذرانیم. به عنوان مثال یزد با آب قنات‌ها موضوع آب را مدیریت می‌کند. در حال‌حاضر در همدان 751 قنات فعال است، اما با توجه به اینکه هنوز جداسازی آب فاضلاب به‌طور کامل انجام نشده برخی قنوات ما دچار آلودگی‌هایی هستند.
موضوع بعدی ارتقای وضعیت کشاورزی است، البته نمی‌توان گفت که کشاورزی، اقتصادی نیست چون 5/1درصد رشد اقتصادی کشور مربوط به بخش کشاورزی است، اما در حال‌حاضر در برخی خرده کشاورزی‌ها کشاورزی غیراقتصادی در استان انجام می‌شود، اما باید با افزایش راندمان آبیاری ذخیره آب را بیشتر کنیم و مزارع و محصولات کم آب‌بر پرورش بدهیم، البته این اقدامات از سال 1387 درحال انجام و توسعه است به‌طوری که برای کشت گندم دیم با ستاد فرمان امام(ره) برنامه‌هایی داریم که تمام گندم استان دیمی باشد.
ما همیشه به  دنبال سروسامان دادن به وضعیت کشت استان بوده‌ایم، خوشبختانه الگوی کشت کشور آماده شده که در مرحله دریافت مصوبه از مجلس است، اما می‌دانم که مردمان ما مردمان خوبی هستند و وضعیت را درک می‌کنند.
بسیاری از افراد می‌دانند که همدانی‌ها برخلاف بسیاری از استان‌ها ارزش هر قطره آب را می‌دانند هر چند کمی دیرتر از استان‌هایی مانند یزد و اصفهان به مرحله شناخت ارزش آب رسیده‌ایم. نکته دیگر اینکه، زیادی ناامید نباشیم مگر می‌شود در کشوری اصلاً بارندگی وجود نداشته باشد. اگر تاریخ کشور را هم بررسی کنیم می‌بینیم که در مقاطعی بارش خوب وجود داشته و در مقاطعی بارندگی کم بوده است.
 شما می‌فرمایید با استفاده از تغییر در الگوی آبیاری و کشت در مصرف منابع آبی صرفه‌جویی کرده‌اید؟ آیا خبر دارید مقدار صرفه‌جویی شده در کجا به مصرف رسیده است؟ از طرفی چون روز به روز با افزایش جمعیت مواجه هستیم باید برای افزایش کشت هم برنامه‌ریزی کنید و بخشی از آب را برای آن صرف کنید.
ما به دنبال گسترش سطح کشت نیستیم حتی اگر با افزایش جمعیت مواجه شویم.
طبق برآوردها تا 20سال آینده احتمالاً جمعیت کشور به 100 میلیون نفر برسد، اما برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته که نه تنها سطح کشت را بالا نبریم که مصرف آب را کم کرده و بهینه کنیم.

فقط با پوشش گیاهی می‌توانیم به حفظ آب کمک کنیم
■ اسفندیار خزائی؛مدیرکل آبخیزداری و منابع‌طبیعی استان همدان

 تا امروز با ایجاد پوشش‌های گیاهی و حفاظت از مراتع چقدر توانسته‌اید به ذخیره و حفظ منابع آبی کمک کنید؟
استان همدان در یک فلات بلند واقع شده و هیچ آبی از جایی وارد این استان نمی‌شود 4حوزه آبخیز وجود دارد بزرگترین حوزه «قره‌چای» است با یک میلیون و 52 هزار و 900 هکتار و شامل بخش‌هایی از شهرستان ملایر، بهار، کبودراهنگ و رزن که 53 درصد مساحت کل استان را در برمی‌گیرد و خروجی آن به سد ساوه می‌رسد.
حوزه دوم گاماسیاب با 667 هزار و 500 هکتار است که بخش‌هایی از ملایر، نهاوند، تویسرکان و اسدآباد را در بر‌می‌گیرد که خروجی آن به سمت خوزستان و کرخه می‌رود.
حوزه سوم «سفیدرود» با 216 هزار و 100هکتار است که بخش‌هایی از کبودراهنگ را در برمی‌گیرد این حوزه آبخیز 5/11درصد مساحت کل استان است و خروجی آن به تالوار کردستان و شور زنجان می‌رسد.
آخرین حوزه، «گاورود» با 12هزار و 900 هکتار است که بخش‌هایی از اسدآباد با 6دهم درصد از کل استان را در برمی‌گیرد که از کردستان و کرمانشاه عبور می‌کند.
با این توضیح می‌خواهیم بگویم چون حوزه‌های آبخیز استان محدود است و خروجی آن به استان‌های دیگر می‌رود ارزش این سرزمین را به ما گوشزد می‌کند و کشاورزی و مصرف آب باید کاملاً تحت کنترل باشد.
آنچه برای منابع‌ طبیعی اهمیت دارد حفظ پوشش گیاهی و ارتقای ضریب حفاظتی برای حفظ آب و خاک است چون اگر از خاک حفاظت نشود به‌طور قطع، آبی هم ذخیره نخواهد شد.

 در سیل سال 1398 شاهد هدر رفتن آب‌های ناشی از سیلاب بودیم چرا پیش از وقوع چنین حوادثی، اقداماتی مانند سد و سازه‌های کوچک در دامنه‌های کوه ایجاد نکرده‌اید تا علاوه بر اینکه چنین بحران‌هایی را بدون خرابی مدیریت کنید روان آب‌ها را هم ذخیره کنید؟
کوهستان الوند توپوگرافی خاصی دارد چه در شیب شمالی و چه در شیب جنوبی دره‌های محدودی وجود دارد که آب‌های شمالی آن توسط سد اکباتان و تویسرکان مدیریت شده است، اما با مطالعاتی که داشته‌ایم واقعاً با سازه‌های آبخیزداری نمی‌توان آب را در این منطقه ذخیره کرد، اما با پوشش گیاهی می‌توانیم به نتیجه مطلوب برسیم، به این شکل که خاک را مدیریت می‌کند اگر خاک به سمت سد حرکت نکند به‌طورقطع سد می‌تواند آب بیشتری ذخیره کند که در مناطق بالادستی مدیریت‌های این‌چنینی داریم.
طرح‌های بیابان‌زدایی شامل افزایش پوشش گیاهی با کاشت گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی، نهال‌کاری، بوته‌کاری، حفاظت از پوشش گیاهی طبیعی، آبیاری و مراقبت و مدیریت هرز آب را شامل می‌شود.
طرح «ترسیب کربن» (رسوب دادن کربن در زمین) در استان همدان از اقدام‌های مؤثر در سرعت بخشیدن به طرح‌های بیابان‌زدایی با استفاده از مشارکت مردم در احیای عرصه‌های طبیعی و مقابله است. عوامل انسانی شامل برداشت غیراصولی و بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، تغییر کاربری اراضی، مدیریت نامناسب مراتع، چرای مفرط مراتع، مدیریت غیراصولی اراضی کشاورزی از جمله عوامل تأثیرگذار در تشدید پدیده بیابان‌زایی است.
استفاده بی‌رویه از اراضی مرتعی مهمترین عوامل ریشه‌ای فرسایش خاک و بیابان‌زایی به شمار می‌آید که در پی آن تخریب عرصه‌های منابع‌طبیعی و فرسایش شدید بادی و آبی به همراه افزایش میزان شوری خاک را به همراه داشته است.
در راستای بیابان‌زدایی در اراضی کبودراهنگ گونه‌های آتریپلکس و قره‌داغ کاشته شده چراکه این گونه‌ها مقاوم به کم‌آبی و متناسب با شرایط اقلیمی منطقه هستند که تاکنون بیش از ۹۵درصد طرح موفق بوده است.
خزائی گفت: امسال برای بیابان‌زدایی از ۷۵ هکتار از عرصه‌های شهرستان کبودراهنگ طرح در نظرگرفته شده است که در جلوگیری از فرسایش بادی و جلوگیری از ریزگرد‌ها تأثیر بسزایی دارد.
بیشتر می‌توان روی پوشش گیاهی کار کرد. هرساله یک برنامه و سیاستگذاری برای گیاهان دارویی، غذایی، معطر و صنعتی اتخاذ می‌شود تا بتوان با مدیریت این گونه‌ها، از بین رفتن آنها جلوگیری کرد.
به علاوه اینها با معادن بدون مجوز در استان برخورد قانونی می‌شود. به عنوان مثال از حوزه سد اکباتان توسط برخی سودجویان، برداشت‌های غیرمجاز می‌شود که سبب فرسایش خاک می‌شود و می‌تواند برای حوزه آبخیز سداکباتان مشکلاتی ایجاد ‌کند که با آنها برخورد قانونی می‌شود.