در قوانین انتخاباتی ما اعم از انتخابات مجلس شورای اسلامی، انتخابات ریاستجمهوری و مابقی انتخابات نقشی برای احزاب دیدهنشدهاست. لایحه جامع انتخابات برای رفع این خلأ، رأی به لیستهای احزاب و جبهههای سیاسی را بهرسمیت شناخته و به سمت تقویت نظام حزبی حرکتکردهاست.
بررسی قوانین مرتبط با انتخابات در ایران نشان میدهد که این قوانین مبتنی بر کنش فردی در عرصه سیاست و انتخابات سامانیافته و به کنش جمعی انتخاباتی که ذیل تحزب سازماندهی میشود، توجهی نکرده و احزاب را در فرایند انتخابات به رسمیت نشناختهاست. همین بیتوجهی به احزاب در عرصه انتخابات، سبب شده با وجود بیشاز ۲۰۰ حزب ثبت شده در کمیسیون ماده ۱۰ احزاب، در رسانهها و افکار عمومی تنها نام تعداد انگشتشماری از این احزاب مطرح شده و گزارشهایی از فعالیت آنها منتشر شود.
به گزارش ایرنا، یکیاز شواهد مهم مبنی بر ضعف نظام حزبی در ایران ظهور و بروز موسمی احزاب است. به این نحوه که شمار زیادی از احزاب دارای پروانه فعالیت تنها در ایام منتهی به انتخابات فعالیتی میکنند و پساز انتخابات دچار افول و تعطیلی میشوند و دوباره در یکیدو هفته مانده به انتخابات آتی فعال میشوند. یکیاز اصلیترین دلایل این مسأله قوانین انتخاباتی ایران است که نقشی برای احزاب قائل نشدهاست.
این درحالی است که «حزب» در ادبیات سیاسی مدرن تعریف دقیق و مشخصی دارد و برای آن کارکردهایی تعریف شده که با ظهور و بروز موسمی احزاب ایرانی در تضاد است. کادرسازی برای مناصب حکومتی، رصد دولت و مجلس مستقر، ارائه نیروهای شایسته و تربیتشده برای رقابت در انتخابات، ارتباط گرفتن با جامعه مدنی و ارائه تحلیل به جامعه متناسب با افکار و عقاید خویش از جمله کارکردهای احزاب است که در ظهور و بروز موسمی احزاب تحقق پیدا نمیکند.
از سوی دیگر مهمترین وجه ممیزه احزاب از دیگر گروهها مثل گروههای ذینفوذ تلاش برای کسب قدرت است. این در حالیاست که بسیاری از احزاب در ایران تنها تا مرحله دریافت پروانه فعالیت پیش رفتهاند و پساز آن نام و نشانی از آنها وجود ندارد.
با درک همین خلأ و با این تحلیل که نظام انتخاباتی ایران یکیاز دلایل ضعف نظام حزبی است، دولت دوازدهم در «لایحه جامع انتخابات» سعی کرده در کنار دیگر نوآوریها و جامعنگریها و توجه به موضوعات روز، مسأله تقویت نظام حزبی را هم مورد توجه قرار دهد. در این لایحه ذیل تقویت نظام حزبی، به نقش زنان در احزاب و لیستهای انتخاباتی هم توجه شده و سهم مشخصی برای بانوان در نظر گرفتهشدهاست.
جایگاه احزاب و بانوان در لایحه جامع انتخابات
در قوانین انتخاباتی حالحاضر ایران هیچ اشارهای به ارائه لیست انتخاباتی نشده و این مسأله مغفول مانده است، اما در لایحه جامع انتخابات، به نقش احزاب و جبهههای سیاسی در ارائه لیستهای انتخاباتی پرداخته شده و به رأیدهندگان این اجازه داده شده که بهجای افراد به لیستهای انتخاباتی رأی دهند. البته این لیستها و جبههها باید دارای شرایطی باشند.
بر اساس لایحه جامع انتخابات احزاب باید برای ارائه لیست انتخاباتی حداقل 5 هزار عضو رسمی داشته باشند. با توجه به این امر که احزاب انگشتشماری در ایران دارای 5 هزار عضو رسمی هستند این شرط بستر را برای شکلگیری جبهههای سیاسی فراهم میکند.
ماده ۲۶ لایحه جامع انتخابات بیان میکند که «رأیدهندگان میتوانند در حوزههایی که احزاب ملی یا جبههها، نامزد یا نامزدهایی را معرفی میکنند، به فهرست هر یک از احزاب یا جبههها رأی دهند و در این صورت، رأی مأخوذه برای تمامی نامزدهای فهرست منظور میشود.»
در تبصره همین ماده، تدوینکنندگان لایحه شرط و شروطی را برای احزاب و جبههها برای استفاده از ماده ۲۶ مقرر کردهاند. نخستین موضوع برای استفاده از این ماده این است که احزب باید در زمان انتخابات دارای پروانه معتبر فعالیت باشند و حداقل 5 هزار نفر عضو رسمی به تأیید مرجع مربوط داشته باشند. همچنین حداکثر تا 7 روز پیشاز آغاز اخذ رأی، احزاب باید فهرست خود را به ستاد انتخابات کشور ارائه و تأییدیه دریافت کنند.
یکیاز مهمترین بندهای این ماده توجه به نقش زنان است. طبق این ماده احزابی که بهدنبال ارائه فهرست در انتخابات هستند باید حداقل یکششم از تمامی نامزدهای معرفیشده خود در سراسر کشور را به زنان اختصاص دهند؛ اتفاقی که درصورت تحقق میتواند سهم زنان در مناصب انتخابی را افزایش دهد. همچنین در حوزههای انتخابیه دارای ۳ نماینده حداقل یک نفر از زنان باید بهعنوان نامزد معرفی شود. در حوزههای انتخابیه داری ۴ و ۵ نماینده حداقل 2 نفر از زنان و در حوزههای انتخابیه ۶ نماینده و بالاتر حداقل یکسوم کرسیهای آن حوزه انتخابیه را احزاب باید از بین زنان معرفی کنند.
توجه به تبعیض مثبت نسبت به بانوان یکیاز مواد مترقی لایحه جامع انتخابات است. افزایش سهم زنان در کیک قدرت از وعدههای انتخاباتی «حسن روحانی» بود که دولت در این مسیر اقدامات مطلوبی را هم تا به امروز انجامدادهاست اما بدون تردید این لایحه مبناییترین این اقدامات است. علاوه بر وعدههای روحانی امروزه نادیدهگرفتن توانمندی نیمی از جامعه یکیاز موانع توسعه بهشمار میرود و عاقلانه هم نیست توانمندی نصف جامعه نادیده گرفته شود.
با همه این نکات مثبت، لایحه جامعه انتخابات با گذشت بیشاز یک سال از ارسال به مجلس همچنان معطل و بلاتکلیف است. انتقادات بخش زیادی از نمایندگان در مورد قوانین انتخاباتی از جمله ضعف احزاب و تأکید بر اهمیت نقش احزاب و زنان در توسعه کشور با این بیتوجه به لایحه جامع انتخابات که دولت با همکاری بسیاری از بخشها و کارشناسان و از جمله خود مجلس تهیهکردهاست سازگار نیست. امید که مجلس یازدهم مسیر دیگری در پیش گیرد و تصویب این لایحه را در اولویت کاری خود قرار دهد.
