برخی معتقدند با تشکیل وزارت بازرگانی متولی بازار مشخص و سامان می یابد اما برخی می گویند مشکلات موجود ناشی از مسائل ساختاری است و تشکیل یک وزارتخانه مستقل منجر به رفع آنها نمی شود.
موضوع تفکیک و ادغام بخش بازرگانی از وزارت صنعت و معدن در کشورمان از تاریخ 90 ساله ای برخوردار است که آخرین مورد آن 11 سال پیش بود که به موجب قانون مصوب در 8 تیر سال 1390 دو وزارتخانه «صنعت و معدن» و «بازرگانی» با یکدیگر ادغام شد و وزارت «صنعت، معدن و تجارت» فعلی تشکیل شد که با تشکیل این وزارتخانه تمام اختیارات تجاری به این وزارتخانه منتقل شد.
دو سال بعد از تشکیل وزارت صمت، به علت بروز برخی مشکلات در تولید و تنظیم بازار کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی، نمایندگان مجلس شورای اسلامی قانون تمرکز وظایف و اختیارات بخش کشاورزی «قانون انتزاع» را تصویب کردند و براساس آن قانون اختیارات تجاری بخش کشاورزی از وزارت «صمت» جدا شد و به وزارت «جهاد کشاورزی» واگذار شد تا بدین وسیله تمام امور مربوط به سیاستگذاری در حوزه کشاورزی و کالاهای اساسی اعم از تولید، واردات و تنظیم بازار در یک وزارتخانه متمرکز شود.
در دولت دوازدهم چند بار لایحه تشکیل وزارت بازرگانی به مجلس ارائه شد و هر بار نمایندگان با آن مخالفت کردند. به دنبال مخالفت نمایندگان مجلس با تشکیل «وزارت تجارت و خدمات بازرگانی» در 1398، دولت در تیرماه 1398 به موجب مصوبات سران قوا، قانون انتزاع را به مدت دو سال تعلیق کرد و به این ترتیب تنظیم بازار کالاهای اساسی دوباره به وزارت «صمت» بازگشت. اما در نهایت در تیرماه 1400 قانون انتزاع مجدد احیا شد و باز هم مسئولیت تنظیم بازار کلیه محصولات کشاورزی و کالاهای اساسی به همراه مدیریت صادرات و واردات این کالاها از وزارت «صمت» به وزارت «جهاد کشاورزی» بازگشت.
اما با وجود مدت کوتاهی از ادغام وزارتخانه و تشکیل وزارت «صمت» و رفت و برگشت قانون انتزاع بین دو وزاتخانه صمت و جهاد کشاورزی و پس از گذشت یک سال از احیای قانون انتزاع و همچنین یک دهه از تشکیل وزارت صمت، اکنون دولت سیزدهم مانند دولت دوازدهم به دنبال احیای «وزارت بازرگانی» و یا همان «وزارت تجارت و خدمات بازرگانی» است.
تشکیل وزارت بازرگانی و تفکیک آن از بخش صنعت و معدن مخالفان و موافقانی دارد که برخی مخالفان معتقدند که به علت الزام اتخاذ سیاست های تجاری و صنعتی به صورتی یکپارچه وظایف بازرگانی و صنعت تداخل دارد و همین تداخل در صورت تفکیک موجب اختلال می شود همچنین آنها معتقدند که تنظیم سیاست های تجاری با هدف تقویت تولید و جلوگیری از واردات بی رویه کالاهای مصرفی و نهایی با وجود تفکیک دو بخش بازرگانی و صنعت از یکدیگر امکان پذیر نیست.
از طرفی موافقان تفکیک نیز معتقدند که در صورت تفکیک شاهد عدم ایجاد یکپارچگی و هماهنگی در کل زنجیره های تولید و توزیع در کشور خواهیم بود.
آنها می گویند که تحقق افزایش تولیدات صادرات گرا از اهداف اصلی ادغام بود که در صورت تفکیک این مهم به دست نمی آید و مساله افزایش چابکی و تسریع در امور تجاری نیز به فراموشی سپرده می شود.
آنچه که در تشکیل یا ادغام یک وزارتخانه باید مورد توجه قرار گیرد منافعی است که قرار است از تشکیل ساختار جدید به اقتصاد، صنعت و مردم برسد، اما با ادغام وزارت بازرگانی و صنعت و معدن در سال 1390 اهدافی که در خصوص تنظیم بازار مطرح بود، حاصل نشد و اکنون نیز معلوم نیست با تفکیک مجدد وزارت صمت و تشکیل وزارت بازرگانی اهداف ذکر شده برای این تفکیک یعنی همان تنظیم بازار و کنترل قیمتها، در سالهای آینده تحقق یابد.
یک عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران چندی پیش در گفتوگو با خبرگزاری فارس با بیان اینکه موافق تشکیل وزارت بازرگانی است، اظهار داشته: اگرچه تشکیل وزارت بازرگانی لازم است اما باید تصمیم درست را در زمان درست اتخاذ کرد که الان با توجه به شرایط اقتصادی کشور و اتفاقاتی مانند حذف ارز ترجیحی، چند برابر شدن عوارض گمرکی و مسائل مختلفی که به تورم کشور دامن زده است زمان مناسبی برای تشکیل وزارت بازرگانی نیست.
جمشید نفر بیان کرده: در حال حاضر وزارت صنعت، معدن و تجارت یک وزارتخانه بزرگ با تعارض منافع فوقالعاده زیاد است لذا ما باید یک وزارتخانه صنعتی و تولیدی داشته باشیم که 100 درصد وظایف آن، متمرکز با حل مشکلات تولید و صنعت باشد و همچنین باید یک وزارتخانه بازرگانی داشته باشیم که در این وزارتخانه نیز بهصورت 100 درصدی بر روی مساله تجارت خارجی تمرکز شود و هر دو وزارتخانه برای رسیدن به اهداف خودشان تلاش کنند.
نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون برنامه و بودجه در مصاحبه خود با همدان پیام ضمن ابراز مخالفت با تفکیک وزارت صمت و احیای وزارت بازرگانی گفت: این موضوع برخلاف قانون است چرا که سبب افزایش تعداد وزارتخانه ها و بزرگ تر شدن دولت می شود.
علیرضا شهبازی با اشاره تجربیات ناموفق قبلی در خصوص وزارت بازرگانی تصریح کرد: وزارت صمت از مشکل مدیریتی رنج می برد و باید از نیروهای توانا و با تجربه استفاده شود اما کسانی که نصب شدند از تجربه کافی برخوردار نیستند و حتی با حوزه های کاری خود ناآشنا هستند و علت این انتصابات آن است که دنبال روابط هستند.
وی بر لزوم شکل گیری مدیریت قوی و منسجم در این وزارتخانه تاکید کرد و افزود: حتی کارشناسان برجسته بازرگانی هم مخالف این تفکیک هستند و معتقدند این امر دردی را دوا نمی کند.
وی همچنین درباره فضای حاکم در مجلس نیز گفت: بعید می دانم نمایندگان به این طرح رای موافقت دهند و اکثریت مخالف هستند چرا که مسئله اصلی نیاز به افزایش تولید است که این مهم با مدیریت قابل انجام است.
