موضوع سوگواري براي سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدا... حسين(ع) از زمان رسمي شدن مذهب تشيع در ايران مورد توجه بوده است و ايراني‌ها همواره با شركت در سوگواري امام سوم شيعيان، ارادت خود را به خاندان اهل بيت(عليهم‌السلام) نشان داده‌اند.
در اين ميان، ورود برخي خرافات، سبك‌هاي خاص عزاداري و باورهاي عجيب و غريب به مراسم سوگواري، سبب شده است تا علماي دين، روحانيون و صاحبنظران نسبت به گسترش آنها و فاصله گرفتن عزاداري‌ها از روش سنتي، هشدار دهند.
براي اطلاع از چرايي ورود بحث خرافات به عزاداري‌ها و چگونگي مقابله با اين آسيب به گفت‌وگو با يك كارشناس نشستيم.
احمد حبيبيان، دكتراي فلسفه و كلام اسلامي است و با سابقه نمایندگی مجلس پنجم از حوزه انتخابیه همدان بوده، در حال حاضر همچون 20 سال گذشته و پيش‌تر در دانشگاه‌هاي همدان تدريس مي‌كند و گاهي هم دست به قلم شده و تأليفاتي دارد.
عزاداري‌ها بايد چه ويژگي داشته باشند تا به لحاظ اجتماعي به گسترش اسلام كمك كند؟
عظمت و محتواي عزاداري به عظمت شخصيت‌ها بستگي دارد. در اين بين قاعدتاً سوگواري سرور و سالار جهانيان مطرح است؛ ايشان فرد عادي نبود؛ بلكه داراي ويژگي‌هاي منحصر‌به‌فردي است.
امام حسين(ع) نمونه‌اي از انسانيت در تمام جهان است و هرگز نبايد اين شخصيت و ارزش‌هاي آن را در حصار زمان 61 هجري و محرم و مكان كربلا و كوفه محصور كنيم. ايشان به بشريت تعلق دارند و اين واقعه بشريت تا ابد جريحه‌دار خواهد بود. سوگواري ايشان دائمي است؛ چراكه انسانيت دائمي است.
بهترين راه براي مقابله با خرافات وارد شده بر عزاداري‌ها چيست؟
همواره در طول تاريخ، مقدسات الهي پاك بوده و هستند، ولي با كمال تأسف زماني كه اين پاكي‌ها وارد حيطه بشري مي‌شوند به خرافات بشري آميخته خواهند شد يا به گفته سعدي؛ با باران كه در لطافت طبعش خلاف نيست/ در باغ لاله رويد و در شوره‌زار خس.
در اين بين هوشياري مي‌طلبد و اينكه اگر قرار است از آن حادثه پاسداري كنيم، اگر شبيه‌سازي مي‌كنيم و اگر عزاداري مي‌كنيم بايد سعي شود تا با اصل و واقعيت‌ها انطباق داشته باشد.
البته بيشترين انتقاد هم متوجه روايت است و گاهي نتيجه عكس مي‌دهد؛ چراكه گاهي در مقام شخصيت‌ها افراط (به مقام خدايي رساندن) يا تفريط (ضعيف نشان دادن) انجام مي‌شود.
چه انتقادي به عزاداري‌هاي فعلي وارد است؟
انتقادات وارد بر آنها روايت از طريق كلام و تصوير آن‌هم بر مبناي خرافات است كه بايد دقت شود تا هم روايت و هم حكايت بر اساس اصل باشد؛ بنابراين پيشنهادي دارم تا براي تمام مداحان، كلاس آموزشي در نظر بگيرند. البته سازمان تبليغات متأسفانه نظارت عاليه بر آنها ندارد؛ همانطور كه در حوزه علميه به روحاني مدرك و جواز مي‌دهند، مداحان هم بايد مقاطعي را سپری كرده و مدرك مطالعه بگيرند و به آنها ياد بدهند كه مستند عمل كنند.
از آنجايي كه پيرامون تعزيه‌گران هم جمعيت قابل‌توجهي جمع مي‌شوند بايد تحت نظارت قرار بگيرند تا با اصل تعزيه رخ داده، منطبق باشد.
عزاداري‌ها در ايام خاصي انجام مي‌شود، آيا مستندات دارد يا خير؟ (به طور مثال دهه اول، دوم و...)
اين مهم پس از انقلاب رواج پيدا كرده است. همچنين بايد گفت برخي ابتكارها، عقلاني و مطابق با اهداف ديني است، ولي بايد دقت شود تا زننده نباشند؛ يعني با محتواي ديني تعارض نداشته باشد.
عزاداري‌ها مقدمه‌اي براي بيان معارف اسلامي و اهداف آنهاست كه بايد هدف آنها شناخته و شناسانده شود و از مرام و منش آنها پيروي كنيم.
حكم عزاداري‌ها در اسلام چيست؟
عزاداري‌ها در دو بُعد مفهوم و موضوع عزاداري مطرح است. بنابراين عزاداري يك موضوع طبيعي و فطري است كه انساني در سوگ از دست دادن انسان ديگر يا فاجعه رخ داده، حالتي در آن به نام سوگ يا عزاداري ايجاد مي‌شود.
البته نبايد حالت عزاداري از طبيعي به تصنعي برسد. به عقيده بنده در عزداري‌ها بايد خودمان را به جاي عزاداراني قرار بدهيم در برابر عزاي عزيزان خودمان. عزاداري‌هاي امروز چون زنجيرزني و... به هر چيزي شباهت دارد جز عزاداري! و متأسفيم كه در برخي گوشه و كنار نقاط كشور قمه‌زدن و خودزني هم انجام مي‌شود.
در حال حاضر سنت عزداري را چه چيزي بيشتر تهديد مي‌كند؟
حركات ما بايد بوي عزا بگيرد تا بيگانگان نتوانند سوءاستفاده كنند. به جرأت مي‌توان گفت كه بر تهديداتي چون ورود خرافات در روايت‌ها، جريانات سياسي هم دخالت دارند.
برخي موارد به مداحان ما القا مي‌شود كه برخي مداحان آگاهانه و برخي هم آنها را ناآگاهانه ترويج مي‌دهند.
دشمنان از بسترهايي استفاده مي‌كنند كه جامعه بيشتر با آن سروكار دارند؛ يكي از معابر ورود دشمن هم اشعار مداحان است.
آيا نظارت سازمان تبليغات اسلامي به هيأت‌ها خوب است يا نيازمند اصلاحات است؟
نظارت آنها را كافي نمي‌دانم. وظيفه فرهنگ و ارشاد اسلامي و به‌ويژه تبليغات اسلامي است كه بايد آموزش تعزيه‌گران و مداحان را در اولويت قرار دهند.
در بحث فعاليت فرقه شيرازي در جامعه تشيع، مهمترين موضوعي كه به آن تكيه مي‌كنند، چيست؟ كساني كه تابع ولايت فقيه هستند اگر تبعيت كنند، چه حكمي دارد؟
كساني كه به شكلي، خرافات را وارد عزاداري‌ها مي‌كنند بايد با آنها برخورد شود البته نه در ابتدا به شكل محكوميت. در ابتدا نهادهاي فرهنگي از آنها دعوت كرده و با استدلال با آنها صحبت كنند.
در هر حال حكومت ما يعني ولي‌فقيه رسماً اعلام كرده‌اند كه قمه‌زني با شئونات اسلامي سازگار نيست؛ اگر متنبه شدند كه هيچ، اما اگر قانع نشدند يعني غرض‌ورز هستند؛ چراكه نبايد دست بسته شاهد تحريف عاشورا باشيم تا اعتقادات ما، دستخوش خرافات و ملعبه دست دشمن قرار بگيرد. بايد سوگوارِ هوشيار باشيم. دشمن روي عاشورا انگشت گذاشته است و در اينجا هم مي‌خواهند عاشورا را به فرقه تبديل كرده و تفرقه ايجاد كنند كه بايد قبل از اتفاق اين موضوع، عوامل شناسايي شوند. البته خوشحاليم كه همه كشور با برپايي يك عزاداري باشكوه، متحد هستند.
مهمترين نياز جامعه امروز كه عاشورا مي‌تواند به آن پاسخ دهد، چيست؟
«ان الحسين مصباح الهدي و سفينه النجاه». اين حماسه فقط يك جريان فيزيكي التهاب‌آور نبود، بلكه تمام لحظاتش درس بود كه همه موارد آن بازگو نشده است. معتقدم كه حماسه كربلا و عاشورا از ابتدا تا آخرش با وجود مدت زمان كوتاه، آنقدر درس دارد كه تمام‌شدني نيست.
در اصل عاشورا به عنوان بزرگترين دانشگاه شيعه، متن اسلام است و اگر عاشورا شناسانده شود، تماميت اسلام شناخته خواهد شد.
حرف آخر؟
دشمن قصد دارد كه اين عزاداري‌ها را از ما بگيرد. اين شور و حال محرمي و حسيني را بايد در جامعه استمرار ببخشيم و نگذاريم بزرگترين امتياز شيعه از دست ملت ما گرفته شود. دشمن در اين ميان يا مسخره مي‌كند يا تحريف؛ اما ما بايد بر اين سنت زيبا كه امام حسين(ع) بنيانگذر آن بوده است تا ظهور امام زمان(عج) مقاومت كنيم البته اين شور حسيني تا قيامت ادامه دارد.
