امسال بازدید از مجموعه تاریخی دستکند سامن در مناسبت روز جهانی بناها و محوطههای تاریخی به لیست میراثی استان افزوده شد . این محوطه و اثر تاریخی نوروز 1403 برای نخستین بار میزبان گردشگران بود.
در سال ۱۳۸۴ بهطور اتفاقی کشف شد. حتماً مانند همه شهرها فراز و نشیبهای فراوانی داشته، روزهای تلخوشیرین بسیاری به خود دیده و حتما مردمانش بالا و پایین زندگی را تجربه کرده و آمد و شدهایی داشتهاند. امروز اما این شهر شگفتانگیز تنها خاطراتی را در سینهاش حبس کرده که برخی را میدانیم و خیلیها را نه.
حکایت شهری که حالا اسکلتها، ظروف سفالی و مسی آن با ما سخن میگویند، شنیدنی است و راوی این داستانها باستانشناسانی هستند که پس از کشف اتفاقی شهر به کاوش و مطالعه آن مشغول شدند. این گروه هسته اولیه شهر را متعلق به قبل از دوره اشکانیان میدانند که در طول تاریخ به وسعت آن افزوده شده است.
شهر زیرزمینی سامن که در جنوبغربی شهرستان ملایر و در شهر سامن واقع شده با اتاقهای تودرتو و اعجابانگیزش نگاه بیننده را مسحور کرده و او را به نیاکان خود پیوند میزند. وقتی در این شهر رازآلود قدم میزنی افکار زیادی به سراغت میآید مثلا اینکه این فضای رعبانگیز چه آدمها، حادثهها، خطرها، زندگی و مرگهایی به خود دیده است؟ آنها که بودند؟ چه آداب و رسومی داشتند؟ چقدر میتوانیم افرادی که حالا هیچ چیز جز اسکلتهایشان به دستمان نرسیده را بشناسیم؟
شهر زیرزمینی سامن که مهمترین دستکند غرب کشور است در بستری از سنگ گرانیت تشکیل شده و به اعتقاد باستانشناسان این موضوع از ویژگیهای منحصر بهفرد این مجموعه است. همچنین تاکنون بیش از ٥٠ اتاق کوچک و بزرگ در این شهر زیرزمینی با معماری خاص کشف شده است که تنها با بازدید میتوان به منحصربهفرد بودنش پی برد.
امروز بخش عمدهای از این شهر زیرزمینی در معبر و اماکن مسکونی شهر سامن قرار گرفته و باید تملک شود تا امکان انجام کاوشهای باستان شناختی بیشتر فراهم شود، با این وجود فاز اول دستکند برای بازدید عموم آماده شده و قرار است به زودی بازگشایی شود.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان همدان در گفتوگو با ایسنا، با بیان اینکه دستکند سامن، نخستین سایت موزه زیرزمینی ایران است، افزود: فاز اول این جاذبه شگفتانگیز همزمان با هفته دولت بازگشایی خواهد شد.
علی خاکسار ادامه داد: شهر در سال ۸۴ به طور اتفاقی کشف و دو سال زمان صرف شد تا آماده حفاری شود و در نهایت حفاری آن از سال ۸۷ به طور رسمی کلید خورد، همچنین مساحت دستکند 5 هکتار است و تاکنون در 5/1 هکتار وسعت، 6 فصل باستانشناسی انجام شده است.
مدیر پایگاه ملی دستکندهای استان همدان با بیان اینکه تاکنون اشیاء متفاوت فرهنگی مثل سفال، ظروف مسی، مهر عقیق از دستکند سامن کشف شده است، تصریح کرد: همچنین تا امروز ۶۰ اسکلت انسانی از مجموعه به دست آمده که اشیا و اسکلتهای انسانی کشف شده از این مجموعه نیز به اداره میراث فرهنگی ملایر منتقل شده است تا پس از تکمیل و افتتاح مجموعه در سایت موزه دستکند در معرض دید گردشگران قرار گیرد.
خاکسار در ادامه به کاربریهای متفاوت شهر اشاره کرد و گفت: دستکند سامن قبل از دوره اشکانی برای برگزاری آیینهای مذهبی، در زمان اشکانیان گور دخمه و پس از اسلام به عنوان پناهگاه مورد استفاده بوده است.
وی وجود اسکلتهای انسانی و سنگهای گرانیتی را دلایل منحصربهفرد بودن شهر دانست و افزود: تاکنون ۸۰ فضای کوچک و بزرگ معماری در شهر کشف شده و بیش از 2 میلیارد تومان برای کاوش، مرمت، حفاظت، آزادسازی ملک و اقدامات باستانشناسی مجموعه هزینه شده است، همچنین برای تکمیل مجموعه و ادامه کاوشها، نیازمند اعتبار هستیم.
تکمیل و افتتاح مجموعه فوق بیش از ۱۵ سال طول کشید و حالا میتواند به یکی از قطبهای گردشگری استان تبدیل شده و آورده اقتصادی خوبی برای منطقه داشته باشد. همچنین باید بگوییم در استان همدان حداقل۱۰ دستکند وجود دارد که در سالهای اخیر دستکندهای سامن و ارزانفود جز اولویتها برای بازگشایی بودهاند.
گفتنی است، در این مناسبت برگزاری مراسم بزرگداشت روز جهانی و تجلیل از فعالان و کنشگران بناها و محوطههای تاریخی، تقدیر از استادکاران و پیشکسوتان مرمت و معماری سنتی، خیرین حفاطت و مرمت بناها و محوطههای تاریخی و فعالان و کنشگران اجتماعی و سازمانهای مردم نهاد میراث فرهنگی، برترینها در تحقق مسئولیت اجتماعی در حوزه بناها و محوطههای تاریخی، برگزاری نشست تخصصی بحرانها و منازعات از دریچه منشور ونیز، برگزاری سمینار بینالمللی تأثیر بحرانهای طبیعی بر بناهای تاریخی (با رویکرد کاربرد فناوریهای نوین در بناهای تاریخی) با حضور رئیس و اعضای کمیته علمی بررسی، تحقیق و مرمت سازههای تاریخی بینالمللی (ایسکارسا) و برپایی نشست سراسری اعضای شوراهای فنی استانها از جمله برنامههای روز جهانی بناها و محوطههای تاریخی است.
در قالب دستورالعملی که تابع قانون مدیریت بحران تدوین شده است برنامه ریزان کشوری در تلاش هستند برنامه حفاظت را تدوین کنند. تأثیراتی مثل زلزله آنی است و باید هشیارتر با آن مواجه شد.
یکی از کارهایی که در سال ۱۴۰۲ انجام شد این بود که تکلیف ماده ۱۳ قانون حمایت که میگوید دستگاهها مکلف هستند هزینه مرمت آثار را تأمین کنند دراینباره بانک اطلاعاتی روشنی وجود نداشته است همیشه در فرایند ثبت آثار به شکل دولتی و خصوصی ثبت میشده است و اگر مالکیت دولتی داشته نمیدانستند متعلق به کدام نهاد است.
در این زمینه پایش انجام شد از بین ۱۴ هزار بنای تاریخی ۲ هزار بنا در مالکیت یا تولیت دستگاههایی هستند که از منابع دولتی بهرهمند میشوند و ۱۹۰۰ اثر آن وقفی هستند.
