روز بناهای تاریخی؛ فرصتی برای فرهنگ‌سازی حفظ میراث

 روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی مناسبتی که می‌تواند فرصت مغتنم برای فرهنگ‌سازی در راستای حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی باشد.

ایکوموس (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی) به‌دنبال این است که از دل بناها و محوطه‌ها، دانش و رهیافتی را دریافت کنیم، از همینرو هر سال تحولاتی را در زمینه اقدامات اقلیمی رقم بزنیم. هر سال شعاری را به این روز اختصاص می‌دهد که سال گذشته تغییرات اقلیمی و امسال تحولات میراث‌ فرهنگی برای روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در نظر گرفته شده که محور برنامه‌های امسال ما است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان با عنوان این مطلب به انگیزه نام‌گذاری ۱۸ آوریل به عنوان روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: این مناسبت با هدف ایجاد فرصت گفتمان و توجه به ظرفیت‌های حوزه میراث فرهنگی است و به این مناسبت در همدان نیز همانند استان‌های دیگر برنامه‌هایی برای روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در روزهای 28 و 29 فروردین‌ماه برگزار می‌شود.

محسن معصوم‌علیزاده، با اعلام این خبر افزود: به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی گروه باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا با همکاری این اداره‌کل و بنیاد ایران‌شناسی در مراسمی روز سه‌شنبه 28 فروردین با دو پنل که پنل اول با موضوع چالش‌ها و راهکارهای پژوهشی باستان‌شناسی دوره ماد و نیز بررسی ویژگی‌های معماری مذهبی دوره ماد با استناد به کاوش‌های معبد حاجی‌خان و معبد نوشیجان و پنل دوم با موضوع بناها و محوطه‌های تاریخی میراث ملی یا میراث جهانی؟ و آسیب‌شناسی عوامل موثر در تضعیف تاب‌آوری کالبدی بناها و بافت تاریخی شهر همدان در دانشکده هنر و معماری میزبان مخاطبان خواهد بود که در پایان از پیشکسوتان میراث‌فرهنگی استان همدان نیز تجلیل خواهد شد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری، صنایع‌دستی استان همدان گفت: برنامه‌هایی که در روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی ویژه عموم شهروندان برگزار می‌شود، بیشتر با هدف افزایش حساسیت جامعه در حفظ و صیانت از میراث‌فرهنگی است که در قالب بازدید رایگان از بناها و موزه‌های استان همدان در روز 29 فروردین ماه خواهد بود.

وی گفت: در روز 29 فروردین نیز دومین نشست تخصصی خاک‌شناسی و گیاه‌شناسی محوطه نوشیجان با رویکرد حفظ پوشش گیاهی در شهرستان ملایر برگزار خواهد شد.

 چرا باید از میراث فرهنگی و تاریخی شهر حفاظت ‌کنیم؟

معصوم‌علیزاده در پاسخ به این پرسش که چرا باید از میراث فرهنگی و تاریخی شهر حفاظت ‌کنیم؟ گفت: حفظ آثار تاریخی به لحاظ طیف وسیعی از مزایای فرهنگی و اجتماعی دارای اهمیت است؛ از رفاه اجتماعی و فرهنگی ساکنان منطقه حمایت می‌کند، غرور مدنی جوامع را ارتقا می‌دهد و به همان اندازه می‌تواند وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف اقتصادی بلندمدت هم‌چون رشد و احیای مجدد شهرها، مشاغل کوچک و تأمین مسکن باشد.

وی افزود: گردشگری فرهنگی، مهم‌ترین بخش صنعت گردشگری در سراسر جهان است که منابع ارزشمندی از درآمد و اشتغال را فراهم می‌آورد. این بخش به‌خصوص در صورت هدفمند بودن، هم به‌لحاظ مالی و هم به‌عنوان عاملی برای برانگیختن علاقه و جلب حمایت برای حفاظت از اماکن تاریخی ارزش دارد. استفاده مجدد از بناهای تاریخی در راستای کارکردهای گردشگری می‌تواند به آن‌ها عملکردی زنده ببخشد. بنابراین در حال حاضر باید از این میراث به‌عنوان ابزاری استفاده کرد که نسل‌های آینده را قادر به قدردانی و تداوم حفاظت از آن‌ها می‌کند.

  احیای مؤثر میراث تاریخی

این مقام مسئول گفت: حساسیت نداشتن در بخش مدیریت امور مربوط به گردشگری، خطر از بین رفتن دائمی منابع میراث فرهنگی را افزایش می‌دهد و با توجه به تجربه بین‌المللی، سرمایه‌گذاری روی این بخش‌ها برای کسب سود سریع که با ترافیک سنگین به این مناطق حساس همراه است، همچنین پیاده‌سازی طرح‌های عجولانه برای احیای نامناسب و غیرحرفه‌ای این بافت‌های تاریخی منجر به وارد آمدن خسارات جبران‌ناپذیری به آن‌ها می‌شود. در نتیجه لازم است بدون به خطرانداختن و بی‌اهمیت جلوه‌دادن بناهای تاریخی، با ایجاد اماکنی مناسب برای بازدیدکنندگان از حیثیت تاریخی آن‌ها محافظت کرد. در این میان لازم است منافع جوامع محلی را نیز مدنظر قرار داد و برای جلوگیری از افزایش انتظارات نادرست، منافع اقتصادی گردشگری میراث فرهنگی را به جوامع محلی اختصاص داد.

در سطح بین‌المللی، گردشگران میراث فرهنگی تمایل دارند که با اقامت طولانی‌مدت حتی با وجود صرف هزینه بیشتر، از بناهای بیشتری بازدید کنند که این الگو باعث افزایش انتظارات تا حدی شده است که بسیاری گمان می‌کنند گردشگری می‌تواند به مناطق محروم تاریخی سود اقتصادی برساند. این امر باعث افزایش پروژه‌های گردشگری میراث فرهنگی در آفریقای جنوبی شده است، با این استدلال پیادهشدن گردشگران و قدم‌زدن‌شان در خیابان‌ها باعث می‌شود هزینه بیشتری را صرف منافع مشاغل کوچک محلی کنند. البته این اتفاق تنها در مناطقی رخ می‌دهد که دارای سنت دیرینه گردشگری و طیف گسترده‌ای از محصولات و خدمات برای ارائه به گردشگران هستند.

به‌طورکلی ایجاد موفقیت‌آمیز یک مسیر گردشگری تنها می‌تواند تعداد نسبتاً کمی از فعالیت اقتصادی را مستقیماً به آن منطقه وارد کند و منافع اقتصادی واقعی فقط در صورتی به‌دست می‌آید که توسعه کلی آن ناحیه از طریق افزایش علاقه و میزان سرمایه‌گذاری برای حفاظت از آن انجام گیرد. پروژه‌های گردشگری میراث فرهنگی باعث ایجاد طیف وسیعی از پیشنهادات گردشگری می‌شود و در صورت پایداری و هماهنگی دقیق می‌تواند به واسطه یک رویکرد امکان‌سنجی تجاری پشتیبانی شود.

البته این نوع گردشگری برای همه مکان‌های تاریخی مناسب نیست ولی تشویق سرمایه‌گذاری‌ها برای محافظت از یک محیط تاریخی در هر صورتی باعث بازسازی محله‌های راکد و ایجاد اشتغال می‌شود که مجموعه‌ای از مزایای اقتصادی گوناگون را فراهم می‌آورد زیرا میراث فرهنگی دارای یک پتانسیل مهم برای توسعه است و پروژه‌های توسعه آن نه تنها چالشی برای حفظ منابع تاریخی فراهم می‌کند که می‌تواند به‌عنوان ابزاری مثبت برای رشد و تغییر نیز مورد استفاده قرار گیرد.