بایدها و نبایدهای استرس‌های دامنه‌دارکنکوری‌ها

فرصتی تا کنکور 1403 نمانده است. این روزها بسیاری از دانش‌آموزان کنکوری در حال زدن تست‌های آخر و مرور نکته‌های طلایی هستند. روزانه با مشاور کنکور خود جلسه می‌گذارند و درباره دغدغه‌ها و ترس‌هایشان صحبت می‌کنند و به‌دنبال پاسخی برای این سؤال هستند: «اگه کنکور قبول نشم چی؟»

مدام جزواتش را ورق می‌زند و با استرس می‌گوید: «وای فرمولارو یادم نمیاد. من این درسارو بارها خونده بودم، نکنه سر جلسه کنکورم مثل الآن چیزی یادم نیاد. می‌ترسم کنکورمو گند بزنم. اگه کنکور قبول نشم چی؟! و...»

چیزی تا کنکور 1403 نمانده است. این روزها بسیاری از دانش‌آموزان کنکوری در حال زدن تست‌های آخر و مرور نکته‌های طلایی هستند. روزانه با مشاور کنکور خود جلسه می‌گذارند و درباره دغدغه‌ها و ترس‌هایشان صحبت می‌کنند. کنکور تبدیل به خواب‌ و خوراک این روزهایشان شده و مدام دل‌شوره‌های تست‌های نزده‌شان را دارند. البته ناگفته نماند که استادهای هر درس هم با مهم جلوه دادن درس‌شان نمک به‌زخم دانش‌آموزان پاشیده و با یادآوری اهمیت ضریب درسشان در کنکور به بچه‌ها می‌گویند: «اگه این درسو بالای 80 بزنید به‌طور قطع در یکی از دانشگاه‌های دولتی یه رشته خوب قبول می‌شد، در غیراینصورت دانشگاه تورقوزآباد هم به‌زور قبول می‌شید. پس تمام تمرکزتونو برای این درس بذارید...»

البته چشم دوختن والدین هم به نتیجه کنکور فرزندشان در ایجاد این استرس‌ها بی‌تأثیر نیست. اما چرا مقوله کنکور برای دانش‌آموز به این اندازه ترسناک و وحشت‌آور است؟ آیا این استرس‌ها واقعی است؟ استرس چه آسیبی به رتبه کنکور دانش‌آموزان خواهد زد؟ برای مهار استرس کنکور چه باید کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با علیرضا شریفی‌یزدی جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

استرس کنکور در دهه‌های 70 و 80 و ماقبل از آن یک استرس واقعی بود؛ زیرا نسبت داوطلبان کنکور در آن زمان به نسبت صندلی‌های دانشگاهی بسیار زیاد و امکان قبول شدن افراد در دانشگاه بسیار پایین بود و رقابت بسیار سنگین، نزدیک و حساسی در بین شرکت‌کنندگان وجود داشت. در حالی که مدرک دانشگاهی هم در ساختن آینده افراد بسیار مؤثر بود.

در نتیجه استرس بچه‌های کنکوری در آن زمان یک استرس واقعی بود؛ اما متأسفانه به مرور زمان آموزشگاه‌های علمی آزاد و آموزشگاه‌های کنکور که بعدها تحت عنوان مافیای کنکور از آنها یاد شد، بر مسأله کنکور تسلط پیدا کردند. آنها فضا را در مدارس به سمت‌وسویی بردند تا به وسیله افزایش استرس در دانش‌آموزان کنکوری، بچه‌ها را وادار به بیشتر درس‌ خواندن کنند.

 آیا استرس کنکور در قرن 1400 واقعی است؟

در دهه حال حاضر بخشی از استرس کنکور، تصنعی و ساختگی است که توسط اولیای مدرسه، معلمان، معلم‌های خصوصی آموزشگاه‌های آزاد کنکور و خانواده‌ها به بچه‌ها تلقین شده و به یک امر نهادینه تبدیل شده است.

امروزه با افزایش صندلی‌های دانشگاه‌ها «که درحال‌حاضر نزدیک به یک میلیون و 500 هزار صندلی دانشگاهی داریم، اما تعداد کنکوری‌های ما به یک‌میلیون نفر هم نمی‌رسند.» دیگر آن استرس و اضطراب سابق برای قبولی در کنکور، جای خودش را به قبول شدن در رشته‌های مهمتر و دانشگاه‌های بهتر داده است و این استرس شامل اکثر افراد نمی‌شود؛ بنابراین این استرس از چند جهت به میزان خیلی زیادی تصنعی و دروغین است و هرفردی که اراده کند می‌تواند در یک دانشگاهی ثبت‌نام کرده و در رشته‌ای درس بخواند.

زیرا تعداد رشته‌هایی که بر سر آن رقابت وجود دارد «مانند پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی‌ و... در دانشگاه‌های دولتی» کم است. همچنین این رشته‌ها در دانشگاه‌های آزاد بسیار گران بوده و به همین دلیل در مواردی داوطلب به اندازه کافی ندارند. نکته دوم این است که با وضعیت اقتصادی کشور، با تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان بدون شغل مواجه هستیم. در نتیجه جذابیت تحصیلات دانشگاهی برای رده‌های تحصیلی پایین‌تر، کاهش پیدا کرده است؛ بنابراین در بسیاری از افراد این استرس و اضطراب به معنای سابق وجود ندارد و اگر استرسی هم در بچه‌ها وجود داشته باشد واقعی نیست.

بچه‌هایی که استرس دارند باید بدانند که رقابت امروزه مانند سال‌های گذشته نیست و اگر فردی کمی مطالعه و برنامه داشته باشد به‌راحتی می‌تواند در دانشگاهی که مدنظر دارد در یکسری از رشته‌های معمولی ادامه تحصیل دهد.

روش دیگر مدیریت استرس و اضطراب این است که هرگز نباید با استرس جنگید! بلکه باید آن را مدیریت کرد. مدیریت کردن استرس و اضطراب روش‌های خاصی دارد که در روان‌شناسی شناخته شده و در مدارس جزو وظایف مشاورها، معلم‌ها و اولیای مدرسه است که این مسأله را به دانش‌آموزها تفهیم کنند.

گفتنی است که یکی از مهمترین منابع ایجادکننده استرس در دانش‌آموزان، پدر و مادرها هستند. در بعضی از موارد به قدری والدین برای کنکور فرزندشان استرس دارند که انگاری دارند سکته می‌کنند. در نتیجه وظیفه انجمن اولیا و مربیان این است که از طریق مدرسه والدین را دعوت و با آنها صحبت کنند تا هم استرس خودشان را کنترل کنند و هم یاد بگیرند که این استرس را به بچه‌ها منتقل نکنند.

روش دیگر مهار استرس این است که معلمان در کلاس درس برای اینکه درسشان را مهم جلوه دهند استرس را به بچه‌ها منتقل نکنند و برای دانش‌آموزان جا بیندازند که کارهای خوبی که تمام توانمندی‌های دانش‌آموزان به آن یک جلسه کنکور ختم نمی‌شود. این مسأله در کاهش استرس بسیار نقش دارد.

 برای مهار استرس «روز کنکور» چه باید کرد؟

مدیریت و کنترل استرس در هرزمینه‌ای از جمله استرس کنکور یک مهارت است که باید از قبل آموخته شود تا دانش‌آموز و یا فردی که قرار است آزمون دهد بتواند از آن مهارت‌ها استفاده کند. تمرکز بر نکات مثبت، انجام شیوه‌های تنفسی «نفس کشیدن‌های دیافراگمی به شدت در کنترل استرس مؤثر است»، دوری جستن از افکار منفی و... از جمله روش‌های مهار کنکور استرس است.

یکی از دیگر روش‌های برای کاهش استرس در روز کنکور و یا امتحان این است که افراد زیرنظر یک پزشک متخصص و یا روان‌پزشک از داروهای ضداسترس و ضداضطراب استفاده کنند. مجموعه این مسائل می‌تواند زمینه را برای مهار استرس کنکور فراهم کند. اما من معتقد هستم که امروزه داشتن استرس برای کنکور یک کار سازمان‌یافته است و یک مسأله فردی نیست و آموزش‌وپرورش می‌تواند برای از مهار و از بین بردن این استرس نقش‌آفرینی کند، زیرا می‌تواند هم خانواده‌ها و هم دانش‌آموزان را توجیح کند.