فرهنگ بازیافت زباله‌ها نهادینه شود

امروزه پسماندها جزو لاينفك زندگي بشر به شمار مي‌آيند. طي2 دهه اخير، مديريت پسماندهاي جامد شهري به يكي از نگراني‌هاي عمده تبديل گرديده و در حال حاضر يكي از موضوعات مهم عمومي مورد بحث است.

بنابراين جمع‌آوري و دفع پسماندها به طريقي مناسب كه بتواند سبب كاهش مستقيم و غيرمستقيم خطرات مربوط به سلامتي مردم و آسيب به محيط گردد؛ بسيار حائز اهميت است. مديريت مواد زائد جامد شهری انتظام دهنده مراحل كنترل، توليد، انبار يا ذخيره‌سازي، حمل و نقل و انتقال، تبديل يا بازيافت و دفع زباله است كه در آن بهينه‌ترين اصول و اقدامات براي رعايت ملاحظات بهداشتي، اقتصادي، اجتماعي، مهندسي، حفاظت و زيبايي شناختي به همراه روش‌هاي اداري، مالي، قانوني و برنامه‌ريزي بكار گرفته مي‌شود (باریک بین و کریمی - 2006) از اين رو راه‌حل‌هاي فني براي مديريت مواد زائد جامد شهری مي‌بايست اهداف بهداشتي، زيست‌محيطي و همچنين جنبه‌هاي اقتصادي و اجتماعي را مد نظر قرار دهد، در مديريت مواد زائد جامد روش‌هاي متفاوتي براي دفع و انهدام وجود دارد، اما در دنياي امروز بازيافت و استفاده مجدد از اهميت چشمگيري برخوردار است.

اگر چه دفن بهترين و رايج ترين روش براي دفع پسماندهاي جامد است. اما تغييرات به وجود آمده در شيوه زيست و الگوي مصرف در سال‌هاي اخير موجب افزايش سرانه توليد پسماندهاي جامد و توليد قابل توجهي از اين مواد در مناطق شهري و صنعتي گرديده است؛ كه از ديدگاه اكولوژيك، مشكلاتي مانند آلودگي رودخانه‌ها، آب‌هاي زيرزميني، خاك و چشم اندازهاي زشت ناشي از تجمع زباله‌ها در اطراف شهر و غيره در اثر بكارنگرفتن اصول فني و اكولوژيك، در دفع پسماندها است (سعیدنیا، 1382).

آگاهي نداشتن مردم از تعهدات اجتماعي و شهرنشيني، به ویژه در امور بهداشت و حفظ محيط زيست و تصور غلط بيشتر شهروندان از مديريت زباله به عنوان وسيله‌اي كه بايد زباله را از محيط خانه در بعد فردي دور كرد، باعث مي‌شود كه اجراي برنامه‌هاي مديريت مواد زائد جامد از موفقيت كمي برخوردار شوند. درست است كه شهرداري و مسئولين پاكيزگي شهر در تنظيف كوچه و خيابان‌ها وظيفه سنگيني دارند كه بايد به اين وظيفه واقف باشند، ولي اين نكته را نيز نبايد از نظر دور داشت كه مسأله زباله به سلامت عموم مردم بستگي دارد و هر يك از افراد جامعه بايد به فكر نجات خود از آلودگي و هجوم بيماري‌هاي گوناگون باشد. اين اصل لزوم يك همكاري دسته جمعي و مشاركت همگاني دست‌اندركاران و شهروندان را در امر پاكسازي شهر تأكيد مي‌كند.

جهت حفظ سیماي طبیعی منطقه و شهر و جلوگیري از آلودگی‌ها و پیامدهاي ناگوار زیست محیطی و بهداشتی ناشی از مدیریت غیر اصولی مواد زائد جامد شهري در مرحله اول آموزش مردم و تولیدکنندگان زباله بسیار حائز اهمیت می‌باشد و در مرحله بعد اجراي طرح تفکیک زباله از مبدأ و احداث کارخانه تولید کمپوست به عنوان راهکارهاي اجرائی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بهبود سیستم جمع‌آوري و بهسازي محل دفن زباله به طوری که زباله به صورت بهداشتی دفن گردد نیز راهکار مناسب دیگري براي کنترل اثرات سوء‌بهداشتی ناشی از زباله در شهر است.

 دستیابی به توسعه پایدار با تدوین استراتژی مدیریت پسماند در شهر
 دیدگاه سیستمی با نگرش همه‌جانبه و نظام‌مند و ارتباط تمام عناصر شهری با یکدیگر، شهر را به صورت سیستمی نمایان می‌سازد که هدف آن ادامه حیات مطلوب شهروندان و رفاه آنان در داخل این فضای جغرافیایی است. از آنجا که مدیریت شهری رویکردی سیستمی به شهر دارد، این دیدگاه اهمیت فوق‌العادهای می‌یابد. از این‌رو عناصر دخیل در سیستم مدیریت پسماند شهری باید در یک ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر باشند و ارائه هرگونه روش بدون نگرش بنیادی و سیستماتیک به همه مراحل مدیریتی کار، غیر اصولی و غیر علمی است.

از سوی دیگر، دیدگاه توسعه پایدار، موضوع جلوگیری از آلودگی محیط شهری و ناحیه‌ای، نبود حمایت از توسعه‌های زیان‌آور و حمایت از بازیافت‌ها را مطرح می‌کند. این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی، بر نقش دولت در این برنامه‌ریزی‌ها اهمیت بسیار می‌دهد و معتقد است دولت‌ها باید از محیط زیست شهری حمایت همه‌جانبه‌ای کنند. (وانگ و همکاران -2010)

 اجتناب از تولید و کاهش توليد پسماندهاي جامد

 اجتناب از توليد پسماندهاي جامد، بهترين و ارجح‌ترین گزينه انتخابي را دارا است. پياده سازي آن با طراحي، ساخت و استفاده از محصولات به نحوي كه توليد پسماند نكند، تغيير در الگوي مصرف و اجراي روش‌هاي جديد در مديريت ميسر خواهد شد.

کاهش تولید پسماندهای جامد مستلزم فرهنگ‌سازي براي انجام خريد به صورت كلي توسط توليدكنندگان پسماند، زمينه‌سازي براي ارائه محصولاتي با عمر مناسب و با حداقل بسته‌بندي، كاهش استفاده از ظروف يكبار مصرف و لحاظ نمودن چرخه حيات محصول در (طراحي و ساخت) خريدها به ترتيبي كه امكان استفاده مجدد و بازيافت آن وجود داشته و اثرات سوء‌زيست محيطي نداشته باشد.

 تفكيك و جداسازي پسماندهاي جامد در مبدأ توليد

 تفكيك از مبدأ بهترين و مؤثرترين شيوه كاهش حجم پسماند، هزينه‌هاي حمل، پردازش و دفع است. يكي از اساسي‌ترين راهكارهاي كاهش دفع و دفن پسماندهاي جامد، تفكيك پسماندهاي خشك از پسماندهاي تر و آلي است. تفكيك پسماندهاي تر و خشك به دو صورت؛ تفكيك در حين توليد يا تفكيك از مبدأ و تفكيك با پردازش پسماندها در حين مراحل جمع‌آوري، انتقال، ذخيره، كمپوست يا دفن قابل انجام است. براي انجام تفكيك از مبدأ نياز به امكانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري فراواني است. لازمه موفقيت در اين عرصه، همكاري همه‌جانبه تيم اجرائي و مديريت پسماندها، مردم، واحدهاي اداري و تجاري فعال در سطح شهر است. به‌طور خلاصه اجراي چنين طرحي نيازمند ملزومات قانوني، برنامه ريزي مناسب، تأمين بودجه و تقسيم بندي مناسب آن، ملزومات سخت‌افزاري، ملزومات نرم‌افزاري، ملزومات ساختاري و مشاركت بخش خصوصي است.

 استفاده مجدد

 اين استراتژي با استفاده بيش از يكبار، از محصولات به شكل اوليه كه باعث جلوگيري از مصرف منابع، مواد اوليه، انرژي و همچنين توليد زباله مي‌شود، انجام خواهد شد. مثال‌هاي ساده اين موضوع استفاده از شيشه‌هاي نوشابه قابل پر كردن، پالت‌هاي حمل و نقل، استفاده از لباس، وسايل و اثاثيه بدون استفاده توسط كساني كه مي‌توانند از آنها استفاده كنند، خواهد بود.

 بازيافت و بازيابي مواد و انرژي

 اين استراتژي نيز با افزايش ميزان بازيافت و پردازش انواع پسماندهاي جامد و توليد انرژي، كاهش ميزان توليد انواع پسماندهاي جامد در مبادي توليد، كاهش ميزان دفن پسماندهاي جامد در زمين، قابليت اجرايي دارد.

در اين مرحله پسماندهاي باقيمانده از مرحله تفكيك در مبدأ، شامل خشك انرژيك و پسماند مخلوط، وارد واحدهاي پردازش (شامل كمپوست و توليد انرژي شده) و سعي بر حداكثرسازي بازيافت و حداقل سازي دفن پسماندهاي قابل بازيافت از ديدگاه مواد و انرژي است.

تولید هزاران تن مواد زائد در شهرها که ناشی از فعالیت‌های روزمره و صنعتی و تجاری است، مسأله بازیافت را امری اجتناب‌ناپذیر کرده است. بدین ترتیب که دفن یا رهاسازی این مواد که قابل بازیافت هستند، در حوالی شهرها به عنوان عامل ایجادکننده مشکلات زیست محیطی مطرح است و از طرفی با دفن یا سوزاندن این مواد در اصل ثروت و سرمایه ملی را دور ریخته و هدر داده‌ایم.

بازیافت زباله موجب صرفه‌جویی در مصرف منابع و مواد اولیه، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، صرفه‌جویی در هزینه و فضای لازم جهت دفن، کاهش آلودگی‌های زیست محیطی از جمله آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی معدنی، خروج گازهای گلخانه‌ای و همچنین ایجاد اشتغال، افزایش مشارکت و آگاهی‌های زیست محیطی می‌شود.

بازیافت زباله راهکاری است که می‌توان از آن در جهت نیل به هدف توسعه پایدار و حفظ منابع و محیط زیست، استفاده نمود لذا بر مسئولان امرمی‌بایست تا به بازیافت اصولی و علمی ضایعات اهمیت دهند و از دفن و رهاسازی این مواد که دارای ارزش اقتصادی نیز هستند، جلوگیری نمایند.

گردآوری:
اکبر تنهایی- احمد بهروزی فرد