تارساز ملایری با فرمول ریاضی نواقص تار را برطرف کرد

فعالیت ۲۵۰ کارگاه سازسازی در ملایر

 ملایر- سحر یوسفی- خبرنگار همدان‌پیام:  جشنواره موسیقی شب‌های تاک بهانه خوبی شد برای اینکه با رئیس فرهنگ و ارشاد اسلامی ملایر به بازدید از کارگاه تارسازی استاد ایرج جعفرکلهری معروف به ایرج کلهر، یکی از نام آشناترین سازندگان تار کشور برویم، کارگاهی ساده و دلنشین در شهرک صنعتی مبل و منبت حاجی‌آباد ملایر.

در بین دستگاه‌ها و ابزارهای ریز و درشت تارسازی، کاسه‌های تاری که به صورت چندتایی روی هم سوار و دایره‌وار دورهم جمع شده بودند بیشتر از همه نظر را جلب می‌کرد. درهای کهنه چوبی که به گفته استاد کلهر برای ساخت دسته تار بکار میرود، شاخ‌های قورچ برای استفاده در خرک، سیم‌گیر و شیطونک، پوست بره تودلی، استخوان شتر برای رو دسته تار، چوب درخت رز هندی برای چوب بنفشه دسته تار، چوب توت برای ساخت کاسه تار و... حکایت از کار سخت و نفس‌گیری می‌داد که تا یک تار ساخته و صدای آن روح‌نواز شود.

استاد ایرج با عشق و علاقه‌ایی که به تارسازی دارد با آنکه ۵ کلاس بیشتر سواد ندارد اما با استفاده از محاسبات ریاضی فیبوناچی و نیکولاتسلا، علم و هنر را با آمیخته و با چاشنی تجربه از سال ۱۴۰۱، تارهایی می‌سازد که رو دست ندارد و به گفته خودش تمام نواقصش برطرف و استاندارد شده تا با این تار نامش را در عرصه تارسازی ماندگار کند.


ایرج جعفرکلهری استاد خوش‌مشرب که مهربانی در چهره‌اش موج میزد شروع به صحبت کرد و گفت: پدرم، درودگر زبردست و ماهری بود که کارهای دکوراسیونی انجام میداد و من هم به او کمک می‌کردم اما آنچنان علاقه‌ایی به این کار نداشتم، تقریبا از سن ۱۶ سالگی با توجه کشش و علاقه وافری که به ساز داشتم شروع به سازسازی کردم.

وی بیان کرد: برای اینکه یاد بگیرم چطوری تار بسازم به مغازه عباس ارغوانی که اولین تارساز ملایری بود می‌رفتم با آنکه آموزشی در کار نبود اما با نگاه کردن و بطور چشمی یاد می‌گرفتم، یکسری الگوها را نیز از بهرام حمیدی گرفتم و کم‌کم شروع به تارسازی کردم و اولین تارم را در سال ۶۶ ساختم.

جعفرکلهری گفت: تشنه یادگیری بودم و سعی می‌کردم تارهای بهتری بسازم از این رو به هنرستان اصفهان رفتم و از اساتید آنجا چیزهایی یاد گرفتم اما آنطوری نشد که راضی شوم به همین خاطر به تهران رفتم و با استاد رضا وهدانی آشنا شدم.

وی با اشاره به اینکه استاد وهدانی اخلاق و سیرت خوبی داشت و از آموزش‌دادن دریغ نمی‌کرد، افزود: استاد با تار یحیی اندازه‌گیری را نشانم داد اما می‌گفت؛ ساز یحیی هنوزم صدای عالی و درجه یکی که باید بدهد را ندارد، تو باید کاری کنی که در عصر جدید از یحیی بهتر ساز بسازی، برو و تحقیق کن تا نواقص تار را برطرف کنی.

جعفر کلهری افزود: تا زمانی که استاد وهدانی به رحمت خدا رفت چیزی حدود حدود ۱۰ سال در کنار این استاد شاگردی کردم و چیزهای زیادی آموختم سپس به دنبال یادگیری بیشتر با نوازنده‌های تار ارتباط گرفتم، اکثراً میگفتند برو ببین قدیمی‌ها چطور ساز درست می‌کردند همانطور درست کن.

وی گفت: حدود ۳ سال، سالی ۲ بار با استاد محمدرضا لطفی دیدار می‌کردم، استاد لطفی به عنوان یک نوازنده، مشکلات تار را می‌گفت و تجربیاتش را منتقل می‌کرد و همواره تأکید داشت که این ساز عیب و نقص‌هایی دارد که باید برطرف شود.

این سازنده تار چیره‌دست بیان کرد:  متوجه شدم استاد لطفی هم نکات استاد وهدانی را می‌گوید و حرفها یکی است، باید راهی پیدا کرد تا این ساز را تکامل داد و نواقصش را برطرف کرد.

جعفرکلهری گفت: من هم که تارسازی را به صورت تجربی یاد گرفته بودم و سال‌های زیاد بدون جوابی داشتم تا اینکه حدود ۶ سال پیش بطور اتفاقی با ریاضیات فیبوناچی شدم و جرقه‌ای در ذهنم خورده شد که در تارسازی از آن استفاده کنم اما مشکلی که داشت چارچوب نداشت و دنبال چارچوبی بودم که این فرمول‌ها را در آن قرار دهم.

وی ادامه داد: سه سال بعد با ریاضیات نیکولاتسلا که دائم با آلبرت انیشتین در ارتباط بوده آشنا شدم، فرمول ۳،۶،۹  نیکولاتسلا را بررسی کردم و متوجه شدم عجب چارچوب خوبی برای تارسازی دارد و تمام سؤالاتی که  در ذهنم بی‌جواب مانده بود را می‌تواند جواب دهد.

جعفرکلهری گفت: محاسبات فیبوناچی را در چارچوب نیکولاتسلا قرار دادم و متوجه شدم تمام اندازه‌های تارهای قدیمی از ۱ میلیمتر تا ۲ سانتی متر کم و زیاد دارند و استاندارد نیستند و از این طریق تمام عیب و ایرادهای سازهای قدیمی را گرفتم.

وی در حالیکه چشمانش برق می‌زد و کلامش به اوج هیجان و مسرت رسیده بود، گفت: اندازه‌گیری، فواصل، ضخامت، نازکی، سرپنجه و همه عوامل را طبق محاسبات ۳،۶،۹ انجام دادم و دیدم که صدای ساز از این رو به آن رو شد و آن چیزی شد که می‌خواستم.

این سازنده تار خوش ذوق افزود: قلق کار دستم آمده بود و از این طریق می‌توانستم با صدای تار بازی کنم و صدای تار را از بم زنگ‌دار به کریستالی و شیشه‌ایی که دنبالش بودم مبدل کنم.

وی با اشاره به اینکه استاد وهدانی می‌گفت ساز را باید طوری تکمیل کنی که صدای پرده‌ها با هم فرق کند، افزود: با مشورت‌هایی که بعد از استاد وهدانی و با استاد لطفی داشتم به این نتیجه رسیدم که اگر بخواهد نت‌های تار فرق کند باید کاسه تار فرق کند و با محاسبات ریاضی ساخته شود تا صدا تغییر کند از این رو چارچوب کاسه تار بر اساس نیکولاتسلا و درون تار براساس اعداد فیبوناچی ساختم همچنین عیب و ایراد خرک را با ریاضیات برطرف کردم که خیلی روی صدای تار تأثیر داشت.

جعفرکلهری افزود: بر اساس مطالعاتی که انجام دادم متوجه شدم که سازها را قبلا به جای ۴۳۲ هرتز با ۴۴۰ هرتز کوک می‌کردند که این فرکانس با بدن انسان همسویی ندارد و مضر است اما من ساز را بر اساس ۴۳۲ هرتز ساختم.

جعفرکلهری گفت: از روزی که شروع به سازسازی کردم غیر از کسب درآمد بیشتر تلاشم این بود که ساز را ارتقا دهم و به تکامل برسانم که البته به نظر خودم در حال حاضر با تاری که بر اساس محاسبات تسلا و فیبوناچی ساخته‌ام استاندارد است و عیب و نقصی ندارد، البته عده‌ایی می‌گویند عیب تار این است که در آن از پوست استفاده می شود اما به نظر من این اصلا عیب نیست.

وی بیان کرد: از سازهای قدیمی تنها ساز یحیی را قبول دارم چون تنها کسی بود که کمی ریاضیات را در ساز اجرا کرده بود.

این استاد سازسازی گفت: تاکنون ۴۰ سنتور، ۱۶ ویولون، ۳۰ کمانچه ساختم اما کار اصلی من تارسازی است و تاکنون بیش از ۲۰۰ تار ساخته‌ام.

جعفر کلهری گفت: در مکتب‌خانه استاد محمدرضا لطفی سازهای من هستند و برخی از شاگردان استاد، تارهای من را خریدند، استاد رضا وهدانی تمام برنامه‌های آموزشی خود را با سازهای من انجام میداد، استاد مجید واصفی و استاد مهران مهرنیا که یکی از اساتید نوازنده همدانی است نیز از تارهای من استفاده می‌کنند.

وی بیان کرد: در سال حدود ۱۲ تار تولید میکنم و  علاوه بر فروش در داخل کشور، به کشورهای کانادا، انگلستان و استرالیا نیز صادرات می‌کنم.

رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ملایر، ایرج کلهر را یکی از افتخارات شهرستان ملایر و استان دانست و اظهار کرد: در حال حاضر ۲۵۰ کارگاه سازسازی در ملایر در حال فعالیت هستند که سازهای زهی همچون ویولون، تار، سه‌تار، گیتار و کمانچه تولید می‌کنند.

فرشاد کشاورزیان گفت: شهرستان ملایر با وجود این ظرفیت بزرگ در تولید ساز  قابلیت این را دارد که مانند مبلمان منبت و انگور که جهانی است، ملی و حتی جهانی شود.

وی با بیان اینکه جهان تشنه موسیقی است و موسیقی نیز زاییده ساز است، افزود: موسیقی تنها هنری است که به خودی خود ایستایی دارد و نیاز به هنر دیگری ندارد گرچه با هنرهای دیگر تکمیل می‌شود.

وی ادامه داد: معتقدم موسیقی تعالی خاص و ارجحیت بیشتری نسبت به سایر هنرها دارد و سایر هنرها وابسته به موسیقی هستند و موسیقی به تنهایی می‌تواند خود را ارائه دهد.

کشاورزیان در پایان خاطرنشان کرد: هنرمندان سازگر می‌توانند با ارائه ساز، مهر یا مجوز کارگاه، کارت خانه موسیقی دریافت کنند و سپس با این کارت عضو صندوق هنرمندان شوند و از خدمات این صندوق  از جمله تسهیلات، بیمه، هنر کارت و... بهره‌مند شوند.