مدیرکل میراث فرهنگی استان در آستانه جهانی شدن همدان:

امسال تاریخ همدان سرنوشت‌ساز می‌شود

«هگمتانه» بی گمان یکی از پرشکوهترین پهنه‌های باستانی و نمادی از دیرینگی و پیشینه تاریخ و سرزمین ایران باستان است که البته یافته‌ها و کاوش‌های علمی و باستان شناسی پرشمار از این اثر ارزشمند خود گویای تاریخ چندین هزار ساله از شکوه، تمدن و فرهنگ مردمان همدان امروز است.

هگمتانه اگرچه همچون پهنه‌ها و یادمان‌های تاریخی در جای جای ایران هنوز هم راز‌های نهفته و نشانه‌هایی خفته در خاک و لا به لای خشت هایش دارد، اما همین اندک یافته‌ها و کاوش‌ها کافی بود تا کارشناسان و و ناظران سازمان جهانی یونسکو را مجاب به تشکیل پرونده‌ای برای ثبت و مسیر جهانی شدن این یادمان پرشکوه تاریخی کند.

نام هگمتانه با تاریخ و گذشته ایران زمین گره خورده است و با سیری در تحولات تاریخی و تورق صفحات با شکوه ایران باستان آوازه این نماد و اثر ارزشمند تاریخی نمایان است.

هگمتانه که باستان شناسان آن را پهناورترین تپه باستانی ایران می‌دانند و به عنوان نماد تاریخ کهن دیار همدان امروزی در فهرست آثار ملی جای گرفته است هم اینک نیز چند قدمی تا ثبت جهانی آن مانده است.

ثبت جهانی هگمتانه موجب حفظ داشته‌های تاریخی و انتقال آن به نسل بعدی می‌شود پایه اساسی ثبت جهانی هگمتانه بر مباحث اقتصادی است که به رونق اقتصادی کسبه و بازاریان کمک می‌کند. به نتیجه رسیدن پرونده همدان برای جهانی شدن به جذب اقتصاد بالا در حیطه درآمد‌های ناخالص ارزی می‌انجامد.

حالا بررسی پرونده «ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» به لحظه های حساس رسیده است و به این بهانه گفتگویی را با محسن معصوم علیزاده  مدیرکل میراث فرهنگی ؛ گردشگری و صنایع دستی استان همدان  انجام داده ایم که در  ذیل می خوانید  .  

 میراث جهانی چیست و چه اهمیتی دارد؟

- میراث جهانی یونسکوبه انگلیسی  ( World Heritage Sites) نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های روی زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، هستند. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر هستند.
- فرایند نامزد شدن برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو
- ابتدا کشور متقاضی بایستی فهرستی از مکان‌های مهم طبیعی و فرهنگی خود تهیه نماید. این فهرست، «فهرست احتمالی» نامیده می‌شود. در صورتی که مکانی در این فهرست نباشد نمی‌تواند بعداً نیز برای ثبت در فهرست میراث جهانی نامزد شود. سپس آن کشور می‌تواند مکان مورد نظر را از فهرست احتمالی در پرونده نامزدی قرار دهد. پرونده نامزدی توسط شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت ارزیابی می‌شود. نتایج و توصیه‌های به دست آمده از این ارزیابی به کمیته میراث جهانی یونسکو تحویل می‌شود. این کمیته سالانه یک بار برای بررسی امکان‌پذیرش مکان‌های نامزد شده تشکیل می‌شود که گاهی اوقات تصمیمات نهایی را جهت کسب اطلاعات بیشتر به تعویق می‌اندازند یا به کشور درخواست دهنده ارجاع می‌دهند. ده معیار برای پذیرش یک مکان به عنوان میراث جهانی یونسکو وجود دارد که مکان مورد نظر بایستی حداقل یکی از آن‌ها را دارا باشد.
- آیا همه کاندیدا ها برای ارائه پرونده در یونسکو پذیرفته میشوند
- یونسکو از ابتدا به حفاظت بناهای تاریخی و موارد دیگری مثل تربیت افراد متخصص برای نگهداری و مرمت آثار تاریخی توجه نشان می‌داد. در این سازمان فهرستی از آثار جهانی که واجد شرایط و معیارهای پذیرفته شده یونسکو است وجود دارد، که در واقع پس از بررسی درخواست‌ها و مشاهده کارشناسان مربوطه، رأی به ثبت اثر داده می‌شود و پس از تصویب، جزئی از آثار جهانی می‌شود. هنگامی که دولتی تصمیم می‌گیرد اثری را به عنوان اثر جهانی در یونسکو به ثبت برساند موظف می‌شود، حفاظت و مراقبت از اثر را عهده‌دار شود.

 معیارهای فرهنگی این فرآیند برای جهانی شدن چیست ؟

(i): نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
(ii): نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
(iii): گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
(iv): نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
(V): نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
(vi): به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.

 معیارهای طبیعی برای ارایه پرونده به یونسکو چیست ؟

(vii): پدیده بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
(viii): نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
(ix): نمونه برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
(X): شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

 مزایای پذیرش کنوانسیون میراث جهانی چیست ؟

ثبت محوطه‌های تاریخی در فهرست میراث جهانی مزایای مختلفی دارد. این مزایا را به‌طور کلی می‌توان در قالب ارتقا و بهبود هشت گروه «مشارکت علمی و عملی»، «سرمایه‌های اجتماعی»، «افتخار ملی»، «کمک‌های مالی و وام‌های مشخصه»، «حفاظت از آثار»، «آموزش»، «باززنده‌سازی و اصلاح شرایط موجود» و «گردشگری» دسته‌بندی کرد. در این راستا آگاهی‌رسانی و اطلاع‌رسانی به جامعه جهانی موجب افزایش فعالیت گردشگری، جذب منابع مالی و رونق اقتصاد محلی و عامه مردم می‌شود. به‌علاوه، از کمک‌های بین‌المللی که برای کشورهای عضو کنوانسیون در پی دارد می‌توان به جذب همکاری‌های علمی از سایر کشورهای عضو کنوانسیون در زمینه‌هایی با تجارب مشابه، بهره‌گیری از همفکری فنی کمیته و هیأت‌های مشاور آن، اعزام کارشناسان متخصص به محوطه، در اختیار گذاردن تجهیزات غیرقابل تهیه برای کشورهای متقاضی، اعطای وام‌های درازمدت با ‌بهره کم و اختصاص کمک‌های بلاعوض در موارد خاص از محل صندوق بین‌المللی میراث جهانی اشاره کرد.

 مزایای جهانی شدن هر پرونده چیست ؟

این فرآیند همچنین سبب توجه ویژه مردم و رسانه‌های محلی و ملی شده که نتایج ویژه‌ای را به خصوص در زمینه پایش و کنترل تخصصی و عمومی توسط کارشناسان فن و مردم محلی در بر خواهد داشت. ثبت میراث فرهنگی و مزایای گردشگری ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد محسوب شود که به‌واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. زمانی که فعالیت‌های گردشگری به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند، می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند.

با سرازیر شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده ممکن است زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی و جاده‌ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یابد و کسب وکارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد و افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد.

از این طریق می‌توان امیدوار بود با توزیع درآمد، بهبود کیفیت زندگی مقصد در جنبه‌های اقتصادی و بهداشتی ممکن شود. از طرف دیگر با مشارکت جامعه محلی و توانمندسازی آنها با آموزش در فرآیند نظام عرضه گردشگری، مراقبت و نگهداری از آثار نیز به‌خوبی اجرایی می‌شود.

 کلام آخر

امید مادستان برای ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان است .  1402 سالی سرنوشت ساز برای همدان  است.